تحلیل تأثیر عوامل مورفودینامیک خشکی بر شکل گیری و گسترش دلتای مند - استان بوشهر

جغرافیای طبیعی

مقاله 4، دوره 8، شماره 27، فروردین 1394، صفحه 39-56   

نوع مقاله: مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

سیاوش شایان^{* 1}؛ غلامرضا زارع‌²؛ مجتبی یمانی³؛ محمد شریفی نیا⁴؛ محسن سلطان پور⁵

¹استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

²دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

³استاد گروه جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

⁴دانشیار گروه سنجش از دور، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

⁵دانشیار گروه عمران، دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی، تهران، ایران

چکیده

دلتاها که حاصل تعامل پدیده های خشکی با دریایی هستند، از دیرباز به خاطر حاصلخیزی خاک و تمرکز جمعیت مورد توّجه کشاورزان و عالمان طبیعت بودهاند. دلتای مند از جمله لندفرمهایی است که در سواحل شمالی خلیج فارس و استان بوشهر واقع شده است. عوامل مختلف خشکی و دریایی در شکلگیری، تکوین و تحول این دلتا تاثیرگذار بوده و هستند. در این پژوهش سعی شددده اسددت تا تأثیر عوامل دینامیک خشددکی )عامل محوری، مورفولوژی حوضدده، رسددو و زمینسدداخت( و عامل پایهای )اقلیم، هیدرولوژی و اقدامهای انسددانی( بر شددکلگیری و تحول دلتدای مند مورد تحلیل و بحث قرار گیرند. جهت انجام پژوهش از دادههای هیدرولوژیکی )دبی و رسدو (، اقلیمی )دما و بارش(، شاخصهای ژئومورفولوژیک، و روش تحلیلی- پیمایشی مورد اسدتداده اسددت. نتایج پژوهش نشددان میدهد که وسددیع بودن حوضدده ربریز مند و فعّال بودن نوزمینسداخت حوضه نقش قابل توّجهی را در شکلگیری دلتای مند ایدا میکنند. حساس بودن سدن های حوضده به فرسدایش نیز باعث شدده است تا فرریند هوازدگی سریعتر عمل کند و میزان رسدو بیشتری در دسترس برای حمل و انتقال به سطح دلتا، تولید شود. عوامل اقلیمی، عناصدر دما )یخبندان( و بارش )بارانهای رگباری( و هیدرولوژیک با حمل و یا فرسایش بستر رودخدانده مندد و دیگر ربراهههای سددطح حوضدده ربریز و انتقال رنها نقش قابل توّجهی را در رسدو گذاری، شدکلگیری و تحول دلتای مند ایدا میکنند. انسدان نیز با ایجاد سددّ که از رنها میتوان به عنوان تلّههای رسددوبی و ربی نام برد اثر قابل توّجهی بر تحول دلتای مند در دو دهه اخیر گذاشته و باعث کاهش ورود رسو و دبی بر سطح دلتا شده است.

کلیدواژه‌ها

ژئومورفولوژی ساحلی؛ دلتا؛ مورفودینامیک؛ دلتای مند

مراجع

1- جداری عیوضی، جمشید، مجتبی یمانی، رضا خوش‌رفتار؛(1384): تکامل ژئومورفولوژی دلتای رود سپیدرود در کواترنر، فصل­نامه پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 53، صص 99- 120.

2- جهان‌دیده، احمدعلی؛(1378): عوامل مؤثر بر فرسایش بادی در منطقه دشتی استان بوشهر، پایان‌نامه‌ی کارشناسی‌ارشد، به راهنمایی حسن احمدی، دانشکده منابع طبیعی نور، دانشگاه تربیت مدرس.

3- زاهدی، مجید، مریم بیاتی خطیبی؛(1392): هیدرولوژی، انتشارات سمت.

4- صمدزاده، رسول، مقصود خیام، فاطمه توانگر کلیمانی؛(1391): تحلیل نقش فرایندهای هیدرومورفودینامیک در تشکیل و تکامل ژئومورفولوژیک دلتای کرگانرود در کواترنر، فصل­نامه جغرافیا، شماره 33، صص 169- 193.

5- علیزاده، امین؛(1385): اصول هیدرولوژی کاربردی، انتشارات آستان قدس رضوی.

6- فرج‌زاده، منوچهر، سیاوش شایان، مهدی شفیعی‌فر؛(1390): راهنمایمطالعاتریخت‌شناسیدلتاها، معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور، نشریه شماره 362- الف.

7- فیض‌نیا، سادات؛(1374): مقاومت سنگ‌ها در مقابل فرسایش در اقلیم مختلف ایران، مجله منابع طبیعی ایران، شماره 47، صص 95- 116.

8- کلتات، دیتر؛(1378): جغرافیای طبیعی دریاها و سواحل، ترجمه محمدرضا ثروتی، انتشارات سمت.

9- محمودی، فرج اله؛(1382): ژئومورفولوژی دینامیک، انتشارات دانشگاه پیام نور.

10- نوحه‌گر، احمد؛(1391): تحولات ژئومورفیک اجزای شبکه رودخانه‌ای در تشکیل و تحوّل دلتاها(مطالعه موردی: دلتاهای شمال تنگه هرمز (شور، جلابی و حسن لنگی)، فصل­نامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 106، صص 111- 135.