نقش آفرینی کانون های شهری در ایجاد تعادل و توسعه نواحی روستایی (مورد: شهر مصیری و روستاهای پیرامونی)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 6، دوره 7، شماره 21، اسفند 1391، صفحه 63-77   

نویسندگان

علی شکور¹؛ علی شمس الدینی^{* 2}

¹دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مرودشت، گروه جغرافیا، مرودشت، ایران

²استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مرودشت، گروه جغرافیا، مرودشت، ایران

چکیده

دستیابی به خدمات و مهیا نمودن زیرساخت­ها و دیگرشرایطِ لازمه­ی رشد و توسعه درروستاها می­ تواند نقشی مهم در تسریع روند توسعه و بهبود کیفیت زندگی روستاییان ایفا نماید. در این راستا شهرهای کوچک و محلی که دارای پیوند نزدیکی با روستاها هستند، با توجه به درجه برخورداری، جاذبه سکونت و همچنین افزایش جریانات متقابل روستایی- شهری می ­توانند موجبات تعادل و دگرگونی فضایی در ابعاد جمعیتی، اقتصادی، اجتماعی و بالطبع توسعه­ یافتگی روستاهای پیرامون خود را فراهم بیاورند. این تحقیق که با هدف بررسی عملکرد روستا- شهر مصیری در رابطه با ایجاد تعادل فضایی و توسعه نواحی روستایی پیرامون انجام گرفته است، از نوع توصیفی- تحلیلی می­ باشد. شیوه جمع ­آوری داده­ ها به دو صورت استفاده از منابع کتابخانه­ ای و میدانی می­ باشد. جامعة مورد مطالعه را شهر مصیری و 91 روستای واقع در بخش مرکزی شهرستان رستم تشکیل می ­دهد. در راستای تحلیل عملکرد مصیری در ارتباط با روستاهای پیرامونی به آنالیز متغیرهای مختلف جمعیتی، اقتصادی و نیز تعیین درجه برخورداری روستاهای بخش با استفاده از مدل­ های مختلف کمی اقدام شده است. نتایج نشان می ­دهد که شهر مصیری از آغاز برپایی در سال 1376، علیرغم افزایش دامنه عملکرد فضایی خود نتوانسته در قامت یک شهر پویا از بدو تأسیس تاکنون در ناحیه عرض اندام نماید. به طوری­که شهر ضمن افزایش جمعیت خود به واسطه مهاجرپذیری، در تثبیت و نگهداشت جمعیت روستایی ناحیه ناموفق بوده است. همچنین این شهر در توزیع خدمات به نواحی پیرامونی نسبتاً ضعیف و در زمینه اشتغال زایی و رفع بیکاری در منطقه نیز عملکرد ضعیفی داشته است. نهایتاً روستا- شهر مصیری نتوانسته زمینه­ های ایجاد تعادل فضایی در ناحیه و بالطبع توسعه روستاهای پیرامونی را فراهم بیآورد.  

کلیدواژه‌ها

روستا؛ تعادل بخشی؛ توسعه روستایی؛ نقش؛ روستا- شهر؛ مصیری

مراجع

1. افراخته، حسن، 1387، مقدمه­­ای بر برنامه­ریزی سکونتگاه­های روستایی، انتشارات گنج هنر، چاپ اول، تهران.

2. پاپلی­یزدی، محمد حسین و ابراهیمی، محمد امیر، 1381، نظریه­های توسعه روستایی، چاپ اول، انتشارات سمت، تهران.

3. پاتر، ر. و س. لوید ایونز، 1384، شهر در جهان در حال توسعه، ترجمه: کیومرث ایراندوست و دیگران، چاپ اول، انتشارات سازمان شهرداری­ها و دهیاری­های کشور، تهران.

4. تقی­زاده، فرهاد و صرافی، مظفر، 1387، راهبرد شبکه منطقه­ای، چارچوبی برای توسعه منطقه­ای در کشور، مجله پژوهش­های علوم زمین، سال اول، شماره1، تهران، صص 89-71 .

5. حکمت­نیا، حسن و موسوی، میرنجف، 1385، کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه­ریزی شهری و ناحیه­ای، انتشارات علم نوین، چاپ اول، یزد.

6. داوان، ام. ال، 1388، اولویت­های توسعة روستایی، ترجمه: مهدی طالب و همکاران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، تهران.

7. رضایی، محمد و تقوایی، مسعود، 1387، جایگاه شهرهای کوچک در تعادل بخشی توزیع فضایی جمعیت (نمونه موردی استان ایلام)، فصل­نامه جمعیت، شماره 67 و 68، تهران، صص 18-1.

8. رضوانی، محمد رضا، منصوریان، حسن و احمدی، فاطمه، 1389، ارتقای روستاها به شهر و نقش آن در بهبود کیفیت زندگی ساکنان محلی مطالعه موردی: شهرهای فیروزآباد و صاحب در استان­های لرستان و کردستان، فصل­نامه پژوهش­های روستایی، سال اول، شماره اول، تهران، صص 67-33.

9. زیاری، کرامت­اله، 1385، اصول و روش­های برنامه­ریزی منطقه­ای، انتشارات دانشگاه یزد، چاپ چهارم، یزد.

10. شکوئی، حسین،1380، دیدگاه­های نو درجغرافیای شهری، چاپ­ پنجم، انتشارات سمت، تهران.

11. شمس­الدینی، علی و گرجیان، پروین، 1389، عوامل مؤثر در مهاجرت روستاییان به شهرها، با تأکید بر شبکه مهاجرت (مورد: دهستان رستم دو)، فصل­نامه چشم­انداز جغرافیایی، شماره 11، رشت، صص 107-87. 

12. شمس­الدینی، علی و شکور، علی، 1390، تحلیلی جغرافیایی بر جریانات متقابل روستایی- شهری مطالعه موردی: مرودشت و روستاهای پیرامونی، فصل­نامه جغرافیایی آمایش محیط، سال چهارم، شماره 12، ملایر، صص 99-79.

13. شمس­الدینی، علی، 1391، بررسی و شناخت توان­ها و تنگناهای محیطی (طبیعی و انسانی) و عملکرد شهرها در توسعه پایدار نواحی روستایی مطالعه موردی: شهر مصیری و روستاهای بخش مرکزی شهرستان رستم، رساله دکتری جغرافیا و برنامه­ریزی روستایی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران.   

 14. صرافی، مظفر، 1379، مبانی برنامه­ریزی توسعه منطقه­ای، مجموعه برنامه و بودجه، چاپ اول، انتشارات سازمان برنامه و بودجه، تهران.

 15. ضرابی، اصغر، 1379، آینده شهرها: برنامه­ریزی توسعه پایدار شهری، مجموعه مقالات اولین همایش مدیریت توسعه پایدار در نواحی شهری، دانشگاه تبریز.

 16. ضیاء ­توانا، محمد حسن و شمس­الدینی، علی، 1389، کارکردهای شهری در توسعه روستایی، مورد: نورآباد و روستاهای پیرامون، فصل­نامه جغرافیای انسانی، سال 2، شماره 3، گرمسار، صص 61-45.

17. طاهرخانی، مهدی و شایان، سیاوش، 1382، مطالعة روابط متقابل شهر و روستا و نقش آن در تغییرات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نواحی روستایی، نمونه موردی: شهرستان هریس، مجله رشد آموزش جغرافیا، سال نوزدهم، شماره 67، تهران، صص 9- 3 .

18. فنی، زهره، 1382، شهرهای کوچک رویکردی دیگر در توسعه منطقه­ای، انتشارات سازمان شهرداریهای کشور، چاپ اول، تهران.

19. مرکز آمار ایران، 1355، 1365، 1375، 1385، فرهنگ آبادی­های شهرستان ممسنی، تهران.

20. نظری، عبدالحمید،1380، نقش برنامه­های عمرانی در تحولات فضایی نظام سکونتگاه­های روستایی استان گلستان مورد: گنبدکاووس، رساله دکترای جغرافیا و برنامه­ریزی­روستایی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران. 

21. نوری، ه، حسینی­ابری، سید حسن و خادمی، حسین، 1388، نقش شهرهای کوچک در تعادل بخشی نظام سکونتگاهی روستایی استان یزد، فصل­نامه جغرافیا و توسعه، شماره 13، زاهدان، صص 77-61 .

 22.  Bromley, R., 1984, Market Center Analysis in the Urban Function in Rural Development, In H.D.Kammier and P.J.Swan(eds) Equity with Growth? Bangkok: Asian Institute of Technology.

23. Blair, J., 1991, Urban and Regional Economics, Richard D, Irwin Inc, New York.

24. Bukenya, j.Gebremedhin, T.X. schaeffer, P., 2003, Analysis of Quality of life Rural Development: evinencefrom West Virginia Data, Growth and change, N 34.

25. Douglass, M., 1998, A Regional Network Strategy for Reciprocal Rural- Urban Linkages: An Agenda for Policy Research with Reference to Indonesia, Third World Planning Review, Vol20, No1.

26. Johnson, E.A.J., 1970, The Organization Of Space In Developing Countries; Cambridge, Harvard University Press.

27. Rondinelli, D.A.& K.Ruddel., 1978, Urban Functions in Rural Development; An Analysis of  Intergrated spatial Development, USAD.

28. Rondinelli, D.A., 1980, Spatial analysis for regional development a case study: E.R.B; philipine first published USA, United nation pres.

29. Rondinelli, D.A., 1983, secondary Cities in developing Countries: diffusing Urbanization Policies, sage.

30. Sudhira. H.S, Ramachandra, T.V, and Jagadish, k.S., 2003, Urban Growth Analysis Using Spatial Temporal Data, Journal of Indian Society of Remote Sensing, Volume 31,Issue4.

31. Egziabher, T. 2004, Small Businesses in Small Towns of the Eastern Amhara Region: Nature and economic Performance, University of wisconsion.