اثر متقابل رژیم‌های آبیاری و منابع مختلف نیتروژن بر عملکرد و کارایی مصرف آب در گندم

بوم شناسی گیاهان زراعی

مقاله 4، دوره 2، شماره 3 - شماره پیاپی 5، بهمن 1385، صفحه 43-56   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسنده

اژدر عنابی میلانی^*

چکیده

امروزه با افزایش روزافزون جمعیت و نیاز به غذا و محدودیت منابع آب، افزایش عملکرد در واحد حجم آب مصرفی اهمیت یافته است. برای تعیین نیاز آبی محصول گندم و اثر متقابل آن با نیتروژن روی کارایی مصرف آب، تحقیقی در قالب طرح فاکتوریل با طرح پایۀ‌ بلوک‌های کامل تصادفی و با چهار تکرار از سال 79- 1376 در دشت تبریز به اجراء درآمد. آبیاری‌ها از تیمار I₁ تا I₄ به‌ترتیب زمانی که نسبت عمق آب آبیاری به تبخیر انباشته از تشت کلاس A به 4/0، 6/0، 8/0 و 1 می‌رسید، انجام می‌گرفت. نیتروژن به مقدار 140 کیلوگرم در هکتار در تیمارهای N₁ تا N₃ به ترتیب از منابع کودی سولفات آمونیم، اوره و نیترات آمونیم مصرف گردید. نتایج به دست آمده نشان داد که اختلاف عملکرد بیولوژیک و دانه بین تیمار I₁ و بقیۀ تیمارها از نظر آماری معنی‌دار بود ولی بین تیمارهای دیگر اختلاف معنی‌داری وجود نداشت. تیمار I₁ با 89/1 کیلوگرم بر متر مکعب بیشترین و تیمار I₄ با 09/1 کیلوگرم بر متر مکعب، کمترین کارایی مصرف آب را به خود اختصاص دادند. متوسط سه سالۀ حجم کل آب مصرف شده در طول دورۀ رشد (آبیاری و بارندگی) از تیمار I₁ تا I₄ به ترتیب برابر 4556، 5776، 6685 و 7713 مترمکعب در هکتار اندازه‌گیری شد. از نظر وزن هزاردانه، شاخص برداشت و درصد پروتئین دانه‌ها اختلاف بین تیمارهای آبیاری معنی‌دار نبود. تأثیر تیمارهای کودی تنها بر وزن هزاردانه معنی‌دار بوده و بر دیگر اجزای ‌عملکرد تأثیر معنی‌داری نشان ندادند. منبع کودی نیترات آمونیم با 91/41 گرم بیشترین و اوره با 03/41 گرم کمترین وزن هزاردانه را داشتند.

کلیدواژه‌ها

پروتئین؛ تبخیر؛ تشت تبخیر کلاس A؛ شاخص برداشت؛ عمق آبیاری؛ نیاز آبی؛ وزن هزار دانه

مراجع

1-    دانافر، ی.1371. بررسی نیاز آبی و مناسب ترین زمان آبیاری گندم در مراغه (عجبشیر). مرکز اطلاعات و مدارک علمی کشاورزی، نشریۀ شمارۀ 291/71.

2-    رضوی، ر. 1374. تعیین میزان حساسیت گندم به آب در مراحل مختلف رشد. مرکز اطلاعات و مدارک علمی کشاورزی، نشریۀ شمارۀ 451/74.

3-    سنجرخانی، م. 1348. روش های تجزیۀ فیزیکی خاک، مؤسسۀ تحقیقات خاک و آب، نشریۀ شمارۀ 498.

4-    سیدحریری، ع. 1371. بررسی اثرات آب آبیاری و کود بر روی گندم. در مجموع مقالات پنجمین سمینار سراسری آبیاری و کاهش تبخیر، دانشگاه شهید باهنر کرمان، صفحات 2 الی 10.

5-    عقدائی، م. 1372. تعیین نیاز آب و کود ارقام گندم (عدل و آزادی). مرکز اطلاعات و مدارک علمی کشاورزی، نشریۀ شمارۀ 255/71.

6-    علی احیائی، م. و ع. ا. بهبهانی‌زاده. 1372. شرح روش های تجزیۀ شیمیایی خاک. چاپ اول، انتشارات مؤسسۀ تحقیقات خاک و آب، نشریۀ شمارۀ 893.

7-    عنابی میلانی، ا. 1383. گزارش نهایی طرح تعیین و ارزیابی ضریب گیاهی در طول دوره رشد برای گندم در دشت تبریز. مرکز اطلاعات و مدارک علمی کشاورزی، نشریۀ شمارۀ 793/83، صفحات 19 الی 28.

8-    فرشی، ع. ا.، م. ر. شریعتی، ر. جاراللهی، م. ر. قائمی، م. شهابی‌فر و م.م. تولایی. 1376. برآورد آب مورد نیاز گیاهان عمدۀ زراعی و باغی کشور، جلد اول، نشر آموزش کشاورزی.

9-    مرادمند، ر. 1369. تعیین نیاز آبی ارقام گندم در ایستگاه چهار تخته (رقم امید). گزارش پژوهشی بخش تحقیقات خاک و آب مرکز تحقیقات کشاورزی استان چهارمحال و بختیاری. انتشارات مرکز تحقیقات کشاورزی استان چهارمحال و بختیاری، ایران.

10- ملکوتی، م. ج. 1375. کشاورزی پایدار و افزایش عملکرد با بهینه سازی مصرف کود در ایران. نشر آموزش کشاورزی، کرج، ایران.

11- مهدی‌زاده، ی. و ع. شاهرخ نیا. 1365. گزارش نهایی طرح مقایسۀ اثرات اوره با نیترات آمونیم در مناطق مختلف شیراز. ، مرکز تحقیقات کشاورزی استان فارس، شیراز، ایران.

12-  Agarwal, S.K., and S.K. Yadav. 1978. Effect of nitrogen and irrigation levels on the growth and yield of wheat. Indian J. Agron. 23:137-143.

13-  Asrar, G., and E.T. Kanemasu. 1985. Seasonal distribution of water use and photosynthetic efficiencies in winter wheat. Proc. Int. Conf. Crop Water Requirements, Paris. 11-14 Sept.

14-  Bunyolo, A., K. Munyinda, and R.E. Karamanos. 1985. The effect of water and nitrogen on wheat yield on a Zambian soil. II. Evaluation of irrigation schedules. Commun. Soil Sci. Plant Anal. 16:43-53.

15-  Camberato. J.J. 2001. Nitrogen in soil and fertilizers. SC Turfgrass Foundation News, Vol. 8, No. 1: 6-10.

16-  http://virtual.clemson.edu/groups/.../twi/Soil_and_fertilizer_N.pdf

17-  Choudhary, P.N., and V. Kumar. 1980. The sensitivity of growth and yield of dwarf wheat to water stress at three growth stages. Irrig. Sci. 1:223-231.

18-  Doorenbos, J., and A.H. Kassam. 1979. Yield response to water. FAO Irrig. Drain. Pap. 33. FAO, Rome.

19-  Ehlig, C.F., and R.D. LeMert. 1976. Water use and productivity of wheat under five irrigation treatments. Soil Sci. Soc. Am. J. 40:750-755.

20-  Ferguson, R.B., E.J. Penas, C.A. Shapiro, and G.W. Hergert. 1994. Fertilizer nitrogen: Best management practices. Institute of Agriculture and Natural Resources, University of Nebraska-Lincoln. U.S.A.

21-  Fischer, R.A. 1970. The effects of water stress at various stages of development on yield processes in wheat. Proc. Symp. Plant responses to climatic factors, Uppsala, Sweden. 15-20 Sept.

22-  Gifford, R.M., and L.T. Evans. 1981. Photosynthesis, carbon partitioning, and yield. Annu. Rev. Plant Physiol. 32:485-509.

23-  Grove, J.H. 2000. Nitrogen management for no-tillage wheat following corn or full-season soybeans. http://www.ca..uky.edu/ukrec/RR1999-2000/99-00pg25.pdf

24-  Hanks, R.J., and R.B. Sorensen 1984. Harvest index as influenced in spring wheat by water stress. p. 205-209. In W. Day and R.K. Atkins (ed.) Wheat growth and modeling. NATO ASI Series A: Life Sciences Vol. 86. Plenum Press, New York.

25-  Jalota, S.K., S.S. Prihar, B.A. Sundhu, and K.L. Khera. 1980. Yield, water use, and root distribution of wheat as affected by presowing and postsowing irrigation. Agric. Water Manage. 2:289-297.

26-  Jensen, M.E., and W.H. Sletten. 1965. Evapotranspiration and soil moisture-fertilizer interrelations with irrigated winter wheat in the southern High Plains. U.S. Dept. Agric. Conserv. Res. Rep. 4.

27-  Kumar, A., D.K. Sharma, and H.C. Sharma. 1995. Water and nitrogen needs of wheat (Triticum aestivum) in sodic soil. Indian J. Agricultural Sciences 65 (5): 323-327.

28-  Lal, R.B. 1985. Irrigation requirement of dwarf durum and aestivum wheat varieties. Indian J. Agron. 30:207-213.

29-  Miller, D.E. 1977. Deficit high-frequency irrigation of sugerbeets, wheat, and beans. p. 269-282. In Proc. Conference Water Management for irrigation and drainage. Am. Soc. Civ. Eng., Reno, NV. 20-22 July 1977.

30-  Miller, D.E., and A.N. Hang. 1982. Deficit, high-frequency sprinkler irrigation of wheat. Soil Sci. Soc. Am. J. 46:386-389.

31-  Murdock, L. Nitrogen fertilization of wheat. University of Kentucky.

32-  http://www.uky.edu/Agriculture/Wheat/nitrogen.html

33-  Musick, J.T., and K.B. Porter. 1990. Wheat. In B.A. Stewart and D.R. Nielsen (ed.) Irrigation of agricultural crops. Agronomy 30:597-638.

34-  Passioura, J.B. 1977. Grain yield, harvest index, and water use of wheat. J. Aust. Inst. Agric. Sci. 43:117-120.

35-  Poostchi, I., I. Revohani, and K. Razmi 1972. Influence of levels of spring irrigation and fertility on yield of winter wheat (Triticum aestivum L.) under semiarid conditions. Agron. J. 64:438-440.

36-  Prihar, S.S., K.L. Khera, E.S. Sandhu, and B.S. Sandhu. 1976. Comparison of irrigation schedules based on pan evaporation and growth stages in winter wheat. Agron. J. 68:650-653.

37-  Rao, Y.G., and R.B.L. Bhardwaj. 1981. Consumptive use of water, growth and yield of aestivum and durum wheat varieties at varying levels of nitrogen under limited and adequate irrigation situations. Indian J. Agron. 26:243-250.

38-  Sander, D.N. 1996. How to apply fertilizer to wheat.Published by Cooperative Extention, Institute of Agriculture and Natural Resources, University of Nebraska- Lincoln. http://ianrpubs.unl.edu/FieldCrops/g889.htm

39-  Schneider, A.D., J.T. Musick, and D.A. Dusek. 1969. Efficient wheat irrigation with limited water. Trans. ASAE 12:23-26.

40-  Schopor, R.P., and P. Carson. 1981. Nitrogen management. South Dakota State University. http://www.abs.sdstate.edu/abs/plantsci_pubs/fs752.htm

41-  Shimshi, D., S. Gairon, J. Rubin, M. Khilfa, and Y. Khilmi. 1981. Field crops: Wheat. p. 7-15. In J. Shalhevet et al. (ed.) Irrigation of field and orchard crops under semiarid conditions. Int. Irrig. Inf. Cent. (Israel) Publ. 1.

42-  Singh, A. 1978. Response of late sown wheat to N fertilization and irrigation management in western Rajasthan. Indian J. Agron, 23:44-48.

43-  Singh, N.T., A.C. Vig, R. Singh, and M.R. Choudhary. 1979. Influence of different levels of irrigation and nitrogen on yield and nutrient uptake of wheat. Agron. J. 71:401-404.