بررسی تطبیقی مساکن قدیم و جدید بر کیفیت زندگی روستاییان(مطالعه موردی: ناحیه سیستان)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 6، دوره 10، شماره 32، آذر 1394، صفحه 93-112   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

میثم بندانی^{* 1}؛ محمودرضا میرلطفی²؛ معصومه کمان باز³

¹مربی گروه جغرافیا، دانشگاه زابل،زابل، ایران

²استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه زابل، زابل، ایران

³دانشجوی کارشناسی ارشد گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه زابل.، زابل، ایران

چکیده

مسکن از مهم‌ترین نیازهای اساسی انسان بوده، در واقع مهم‌ترین عامل تأثیرگذار در میزان رضایتمندی فرد از سکونت در یک منطقه و نوع زندگی خویش، مسکن و شرایط محیطی آن منطقه است. که خود عامل مهم و محوری در کیفیت زندگی و تمایز بین افراد، گروه‌ها و نواحی قلمداد می‌شود و مواردی چون شکل مطلوب، استحکام، امنیت، ایمنی، راحتی و میزان دسترسی به تسهیلات و تجهیزات مورد نیاز را شامل می‌شود این موارد با یکدیگر کیفیت زندگی در مساکن را به دنبال دارد. لذا هدف پژوهش حاضر بررسی تطبیقی دو نوع مسکن قدیم و جدید بر کیفیت زندگی روستاییان منطقه سیستان می‌باشد و سعی شده تا     شاخص­های عینی و ذهنی کیفیت زندگی در دو گروه از مساکن قدیم و جدید بررسی شود. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی مبتنی بر بررسی منابع کتابخانه‌ای، بررسی‌های میدانی و تکمیل پرسشنامه بوده، اطلاعات جمع­آوری شده با استفاده از نرم افزار spss تجزیه و تحلیل شده است. بدین منظور جامعه نمونه مورد بررسی با بهره­گیری از فرمول کوکران 380 سرپرست خانوار در 40 روستای دارای مسکن قدیم و جدید بوده است نتایج به دست آمده از داده­ها نشان می­دهد که از دیدگاه جامعه نمونه و مشاهدات صورت گرفته، تفاوت معناداری از نظر شاخص­های عینی و ذهنی کیفیت زندگی  بین روستاییان دارای مساکن قدیمی و جدید در منطقه سیستان وجود دارد به عبارتی می‌توان گفت مساکن سنتی از لحاظ انطباق با نیازهای زیستی- معیشتی و ویژگی‌های بوم آورد، نسبتاً مطلوب بوده‌اند اما از لحاظ بهداشت، مصالح و استحکام کاستی‌هایی دارد. از سوی دیگر، مساکن جدید اغلب با بی توجهی به نیازهای زیستی معیشتی و ویژگی‌های محیط زیست طبیعی همراه بوده است از این رو باید توجه نمود که ارزش‌های مفید و ویژگی‌هایی چون انطباق با محیط طبیعی- جغرافیایی، فرهنگی، به کار گیری مصالح بومی، تنوع و زیبایی از خصوصیات مطلوبی است که در طراحی و ساخت مساکن منطقه باید به آن‌ها توجه شود.

کلیدواژه‌ها

مسکن؛ کیفیت زندگی؛ روستا؛ سیستان

مراجع

1. احمدیان، رضا و محمدی، حمید، 1388، بافت­شناسی روستایی کشور: معیارهای عام شکل­گیری عناصر کالبدی روستایی، تهران.

2. بزی، خدارحم، جواهری، عباس و عبدالپورحقیقی، ابوالفضل،1390، بررسی افتراق مکانی– فضایی محله‌های شهر زابل در برخورداری از شاخص‌های مسکن سالم، مجله جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، سال 22، شماره 3، صص 202-185.

3. پوراحمد، احمد، فرهودی، رحمت الله، حبیبی، کیومرث و کشاورز، مهناز، 1388، بررسی نقش کیفیت محیط سکونتی در مهاجرت‌های درون شهری، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 75، صص 36-17.

4. پورطاهری، مهدی، عبدالرضا، رکن­الدین­افتخاری و فتاحی، احدا...،1390، ارزیابی کیفیت زندگی در نواحی روستایی مطالعه موردی: دهستان خاوه شمالی، استان لرستان، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 76، صص 31-13.

5. توکلی، مرتضی، فاضل­نیا، غریب و گلی شرافت، سید امان، 1388، بررسی تحول معماری مسکن روستایی و تدوین الگوی بهینه (مطالعه موردی: شهرستان آق قلا)، فصلنامه مسکن و محیط روستا، شماره 14، صص 32-14.

6. جاجرمی، کاظم و کلته، ابراهیم، 1385، سنجش وضعیت شاخص‌های کیفیت زندگی در شهر از نظر شهروندان مطالعه موردی گنبد قابوس، مجله جغرافیا و توسعه، پیاپی 8، دوره 4، صص 18-5.

7. خسرونیا، مرتضی، 1388، ارزیابی رویکردهای مختلف شکل­گیری مسکن روستایی، فصلنامه مسکن و محیط روستا، شماره 127، صص 43-32.

8. داوطلب، جمشید و آذرسا، ساناز، 1388، الگوی مسکن روستایی با تأکید بر معماری بومی، اولین کنفرانس ملی مسکن و توسعه کالبدی روستا. دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان.

9. رستمعلی_­زاده، ولی_­اله و قاسمی­اردهائی، علی، 1391، اثرات وام مسکن روستایی در تغییرات زندگی روستایی، فصلنامه مسکن و محیط روستا، شماره 139، صص 84-67.

10. رضوانی، محمدرضا، متکان، علی اکبر، منصوریان، حسین و ستاری، محمدحسین، 1389، توسعه و سنجش شاخص‌های کیفیت زندگی شهری (مطالعه موردی: شهر نور آباد، استان لرستان)، مطالعه و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال اول، شماره دوم، صص 110- 87.

11. رضوانی، محمد و منصوریان، حسین، 1386، سنجش کیفیت زندگی: بررسی مفاهیم، شاخص‌ها، مدل‌ها و ارایه مدل پیشنهادی برای نواحی روستایی، فصلنامه روستا و توسعه، سال 21، شماره 3، صص26-1.

12. رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا، حاجی پور، مجتبی، فتاحی، احداله و پایدار کل سنگ، ابوذر، 1391، بررسی میزان انطباق ساخت و سازهای جدید در نواحی روستایی با معماری بومی و میزان رضایتمندی ساکنین روستایی، مسکن و محیط روستا، شماره 139، صص 98-85.

13. رکن‌الدین­افتخاری، عبدالرضا، فتاحی، احدالله و حاجی­پور، مجتبی، 1390، ارزیابی توزیع فضایی کیفیت زندگی در مناطق روستایی مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان دلفان، دوره2، شماره2، پیاپی6، صص 94-69.

14. زنجانی، حبیب­اله، 1371، جمعیت مسکن، مجموعه مقالات جمعیت و توسعه، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.

15. سبکبار، حسنعلی فرجی، صادقلو، طاهره و سجاسی قیداری، حمدالله،1390، سنجش کیفیت زندگی در مناطق روستایی: مطالعه موردی دهستان آق بلاغ استان زنجان، فصلنامه روستا و توسعه، دوره14، شماره4، صص 48-27.

16. ستارزاده، داوود، 1388، شاخص‌های مسکن در استان سیستان و بلوچستان، فصلنامه جغرافیایی چشم انداز زاگرس، سال اول، شماره 1، صص 100- 85 .

17. سرتیپی­پور، محسن، 1389، ارزیابی و تحلیل مسکن روستایی استان سیستان و بلوچستان و پیشنهاد جهت­گیری آتی، فصلنامه علمی- پژوهشی انجمن جغرافیای ایران، سال هشتم، شماره 27، صص 135-96.

18. سعیدی، عباس، امینی، فریبا، 1389، ناپایداری سکونتگاهی و تحول کارکردی مسکن روستایی روستای خفر(ناحیه نطنز-بادرود)، فصلنامه علمی-پژوهشی انجمن جغرافیای ایران، دوره جدید، سال هشتم، شماره 27. صص 42-30.

19. شکوری، علی و عسگری، نقی، 1391، ارزیابی عملکرد برنامه‌های مسکن روستایی و تأثیرات آن بر کیفیت ساخت و ساز مناطق روستایی در برنامه چهارم توسعه، پژوهش‌های روستایی، سال سوم، شماره دوم، صص 119-151.

20. شماعی، علی، فرجی ملایی، امین، عظیمی، آزاده و هاتفی، مریم، 1391، تحلیل نابرابری شاخص‌های کیفیت زندگی در سطح محلات شهر بابلسر، فصلنامه جغرافیا (انجمن جغرافیای ایران)، دوره جدید، سال دهم، شماره33، صص 280-253.

21. صیدایی، اسکندر، کیانی، صدیقه و سلطانی، زهرا، 1389، تحلیل فضایی وضعیت مسکن روستایی در استان کهکیلویه و بویراحمد، دوره1، شماره 2، صص 72-49.

22. عنابستانی، علی­اکبر و عنابستانی، زهرا، 1391، تأثیر عملکرد مدیریت شهری بر ارتقای کیفیت زندگی شهروندان، مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال چهارم، شماره چهارم، صص 34-23.

23. فقهی، فرهمند، 1388، اولویت‌های اقتصادی و اجتماعی عوامل کلیدی کیفی مسکن، مجله دانش و توسعه (علمی- پژوهشی) سال شانزدهم، شماره 26، 189-170.

24. قاسم­زاده، مسعود، کاری، بهروز و طهماسبی، فرهنگ، 1389، مسکن روستایی و ضوابط صرفه جویی در مصرف انرژی، مسکن و محیط روستا، شماره 31، صص 60-51.

25. کسمایی، مرتضی، 1368، راهنمای طراحی اقلیمی، مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن.

26. لطفی، حیدر، احمدی، علی و حسن­زاده فرجود، داود، 1388، شاخص‌ها و مؤلفه‌های ضروری در برنامه­ریزی و سیاست­گذاری مسکن روستایی ایران، فصلنامه جغرافیایی امایش، شماره 7، صص 109-90.

27. مطیعی لنگرودی، سیدحسن و بخشی، زهرا، 1389، نقش اعتبارات بهسازی مسکن در توانمندسازی و ماندگاری جمعیت روستایی دهستان بیهق، شهرستان سبزوار، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 72، صص 46-31.

28. مطیعی لنگرودی، سید حسن، فرجی سبکبار، حسنعلی، شاهی اردبیلی، حکمت و رضاعلی، منصور، 1385، تنگناهای توسعه فیزیکی  سکونتی در روستاهای دره‌ای غرب شهرستان مشهد، پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 56، صص 172- 161.

29. ملکی، سعید، 1388، بررسی وضعیت شاخص‌های اجتماعی مسکن در مناطق روستایی شهرستان اهواز، فصلنامه مسکن و محیط روستا، صص 49-32.

30. میره، محمد، زیاری، کرامت­اله و قرخلو، مهدی، 1389، بررسی و تحلیل هزینه‌های مسکن در بین خانوارهای شهر قم، جغرافیا (فصلنامه علمی- پژوهشی انجمن جغرافیای ایران) سال هشتم، شماره 26، صص 104-83.

31. یدقار، علی و پورروحانی، ماجده، 1391، معیارهای ارزیابی کیفیت فضاها و سکونتگاه‌های روستایی، فصلنامه مسکن و محیط روستا، شماره 139، ص 66.

32. یاری، ژیلا، 1387، تحلیل نقش بازدارندگی طوفان‌های شن در سکونتگاه‌های شهرستان زابل، پایان­نامه دوره کارشناسی ارشد (گرایش جغرافیا و برنامه­ریزی روستایی)، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه زابل.

33. Eftekhari A.R., fatahi A. Hajipoor, 2011, Spatial Distribution Assessment Quality of life (QOL) in Rural Areas (case study: Central part of city Delfan.Journal of Rural studies, year 2, NO 2, pages 69-94.

34. Emmanuel, J .B., 2011, Housing Quality to the low Income Housing producers in Ogbere, Ibadan, Nigeria, Aice-Bs Famagusta (Asia pacific International Conti Resort Hotel, Famagusta, North Cyprus, 7-9.34.

35. Kouchakinekhad, F., Ramezanzadeh lasboyee, M., Massoompour smakosh, J., Fatahi A., 2011, Survey and evolution of the quality of life in rural areas central part of Kermanshah Township, Geographical Landscap (Human studies) year6, NO: 14.

36. Offia Ibem, E., Aduwo, E. B., 2013, Assesment of residential satisfaction in public housing in Ogun state, Nigeria, Habitat International, pages 163-175.

37. Orrell, A., Mckee, k., Torrington, J., sarah, B., Darton, R., Netten, A., Lewis, A., 2013, the relationship between building desingn and residents quality of life in extra care housing schemes, Health&place, volume21, pages 52-64.

38. Pacion, M., 2003, Urban Environmental Quality and Human Wellbeing –A social Geographical38.Perspective, landscape and Urban planning, NO.

39. Zainal, Nor Rashidah, Kaur, Gurmit, Ahmad, Aisah Nor, Khalili, Jammaliah Mhd., 2012, Housing Conditions and Quality of life of the urban poor in Malaysia, Ace-Bs Bangkok ASEAN Conference on Environment- Behavior studies, Bangkok, Thailand, 16-18 July.