نقد کهن‌الگویی منظومه بانوگشسب‌نامه

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 5، دوره 11، شماره 40، مهر 1394، صفحه 135-164   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

خدیجه بهرامی رهنما^{* 1}؛ محمود طاووسی‏²

¹دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن

²دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن

چکیده

یکی از رویکردهای مهم نقد آثار ادبی، نقد کهن‌الگویی است که ریشه در نقد روان‌شناسی ژرفانگر دارد. این رویکرد که بر پایه اندیشه‌های کارل گوستاو یونگ شکل گرفته است، به بررسی انواع کهن‌الگوها در ضمیر ناخودآگاه بشر اختصاص دارد. به اعتقاد یونگ، علت تکرار مضمون‌های اسطوره‌ای را باید در نوعی تجربه همگانی جست‌وجو کرد که در همه نسل‌ها تکرار شده است. منظومه بانوگشسب‌نامه سرشار از کهن‌الگوهای مختلف است. بانوگشسب الگوی صورت مادر مثالی است که برای رسیدن به فردیّت، مراحل و موانع بسیاری را پشت سر می‌گذارد. وی به نبرد با سایه‌های درون خود در قالب نخچیر کردن و مبارزه با خواستگاران انیرانی می‌پردازد‌ تا به خودیابی و یکپارچگی شخصیّت دست یابد. هدف نگارندگان این پژوهش تحلیل شخصیّت بانوگشسب براساس آرای یونگ و بررسی کهن‌الگوهایی چون فرآیند فردیّت یافتن، سایه و ماندالا در آن است.

کلیدواژه‌ها

بانوگشسب‌نامه؛ کارل گوستاو یونگ؛ نقد کهن‌الگویی؛ مادر مثالی؛ فردیّت

مراجع

آفرین، فریده. 1388. «نظریّه‏های یونگ در رمان شازده احتجاب». نشریه نقد ادبی. ش7.

اتونی، بهروز. 1390. «نقد اسطوره‌شناختی ژرفا بر بنیاد کهن‌نمونه مادینه‌روان»،  فصلنامه علمی- پژوهشی ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش 25.

اسنودن، روت. 1387. خودآموز یونگ. ترجمة نورالدین رحمانیان. تهران: آشتیان.

اشرف‌زاده، رضا. 1386. فرهنگ بازیافته‌های ادبی از متون پیشین. مشهد: سخن‌گستر و معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد.

اقبالی، ابراهیم و همکاران. 1386. «تحلیل داستان سیاوش بر پایه نظریّات یونگ». پژوهش زبان و ادبیات فارسی. ش8.

امامی، نصرالله. 1385. مبانی و روش‌های نقد ادبی. تهران: جامی.

امینی، محمدرضا. 1381. «تحلیل اسطوره قهرمان در داستان ضحاک و فریدون بر اساس نظریّه یونگ». نشریه علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. ش34.

بانوگشسب‌نامه. 1382. تصحیح روح‌انگیز کراچی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

برفر، محمد. 1389. آینه جادویی خیال. تهران: امیرکبیر.

بهار، مهرداد. 1362. پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: توس.

بیلسکر، ریچارد. 1387. اندیشه یونگ. ترجمة حسین پاینده. تهران: آشتیان.

پالمر، مایکل. 1385. فروید، یونگ و دین. ترجمة محمد دهگانپور و غلام‌رضا محمودی. تهران: رشد.

جعفری، طیبه و همکاران. 1390. «تحلیل کارکرد کهن‏الگوها در بخشی از داستان بهرام چوبین». نشریه متن‏شناسی ادب فاسی. ش1.

دلاشو، م. لوفلر. 1364. زبان رمزی افسانه‌ها. ترجمة جلال ستاری. تهران: توس.

رستگار فسایی، منصور. 1365. اژدها در اساطیر ایران. شیراز: دانشگاه شیراز.

روتون، ک. ک. 1378. اسطوره. ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: مرکز.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. 1374. آشنایی با نقد ادبی. تهران: سخن.

زمانی، کریم. 1385. شرح جامع مثنوی معنوی. تهران: اطلاعات.

سرکاراتی، بهمن. 1378. سایه‌های شکار‌شده. تهران: قطره.

شاملو، سعید. 1382. مکتب‌ها و نظریه‌ها در روان‌شناسی شخصیّت. تهران: رشد.

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1388. فرهنگ نمادها. ترجمة سودابه فضایلی. تهران: جیحون.

شولتز، دوان. 1359. «الگوی یونگ (انسان فردیّت‌یافته)»، آرش. ش 13.

صفا، ذبیح‌الله. 1378. حماسه‌سرایی در ایران. تهران: فردوس.

طاهری، محمد و همکاران. 1392. «تبیین کهن‏الگوی سفر قهرمان بر اساس آرای یونگ و کمبل در هفت ‏خوان رستم». فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‏شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جنوب. ش32.

فدایی، فربد. 1381. یونگ و روان‌شناسی تحلیلی او. تهران: دانژه.

فوردهام، فریدا. 1374. مقدمه‌ای بر روان‌شناسی یونگ. ترجمة حسین یعقوب‌پور. تهران: اوجا.

کریستن‌سن، آرتور. 1355. آفرینش زیانکار در روایات ایران. ترجمة احمد طباطبایی. تبریز: دانشگاه تبریز.

کمبل، جوزف. 1389. قهرمان هزار‌چهره. ترجمة شادی خسروپناه. مشهد: گل آفتاب.

ــــــــــــ. 1391. قدرت اسطوره. ترجمة عباس مخبر. تهران: مرکز.

کومن، فرانتس. 1383. آیین پر رمز و راز میترایی. ترجمة هاشم رضی. تهران: بهجت.

کیا، خجسته. 1375. قهرمانان بادپا. تهران: مرکز.

گورین، ویلفرد و دیگران. 1370. راهنمای رویکردهای نقد ادبی. ترجمة زهرا میهن‌خواه. تهران: اطلاعات.

مکاریک، ایرنا ریما. 1384. دانش‌نامه نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمة مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: آگه.

مورنو، آنتونیو. 1376. یونگ، خدایان و انسان مدرن. ترجمة داریوش مهرجویی. تهران: مرکز.

موسوی، کاظم و همکاران. 1387. «آنیما و راز اسارت خواهران همراه در شاهنامه». پژوهش زبان. ش3.

مهاریشی، ماهش یوگی. 1371. مدی‌تیشن (عرفان کهن). ترجمة رضا جمالیان، تهران: مترجم.

ناس، جان لویر. 1370. تاریخ جامع ادیان. ترجمة علی‌اصغر حکمت شیرازی. تهران: آموزش انقلاب اسلامی.

وگلر، کریستوفر. 1386. ساختار اسطوره‌ای در فیلم‌نامه. ترجمة عباس اکبری. تهران: نیلوفر.

وولف، دیویدام. 1386. روان‌شناسی دین. ترجمة محمد دهقانی. تهران: رشد.

ویرژیل. 1390. انه‌اید. ترجمة میرجلال‌الدین کزّازی. تهران: قطره.

هال، جیمز. 1380. فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب. ترجمة رقیه بهزادی. تهران: فرهنگ معاصر.

هوهنه‌گر، آلفرد. 1376. نمادها و نشانه‌ها. ترجمة علی صلح‌جو. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

یاحقی، محمدجعفر. 1369. فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. تهران: مؤسسه مطالعات فرهنگی و سروش.

یونگ، کارل گوستاو. 1383. انسان و سمبول‌هایش. ترجمة محمود سلطانیه. تهران: جامی.

ــــــــــــــــــ. 1376. چهار صورت مثالی (مادر، ولادت مجدد، روح و چهره مکّار). ترجمه پروین فرامرزی. مشهد: آستان قدس رضوی.

ـــــــــــــــ. 1370. روان‌شناسی و دین. ترجمة فؤاد روحانی. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری امیرکبیر.

ــــــــــــــــ. 1379. روح و زندگی. ترجمة لطیف صدقیانی. تهران: جامی.

یوهانسن، یورگن. 1387. نشانه‌شناسی چیست؟. ترجمة علی میرعمادی. تهران: ورجاوند.

References

Afarin, Farideh. (2009/1388SH). “barresi-ye romān-e shāzdeh ehtejāb az chashmandāz-e Yung”. The Journal of literature criticism.  Year 2. No.7. PP 9-35.

Ashraf-zādeh, Rezā. (2007/1386SH). Farhang-e bāzyāfteh-hā-ye adabi az motoun-e pishin. Mashhad: Sokhan-gostar va Mo’āvent-e Pazhouheshi-ye Dāneshgāh-e Āzād-e Eslāmi-ye Vahed-e Mashhad.

Atouni, Behrouz. (2011/1390SH). “Naghd-e ostoureh-shnākhti-ye zharfā bar bonyād-e kohan-nemouneh-ye mādineh-ravān (Animus)”. Azad University Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature. No 25.

Bahār, Mehrdād. (1983/1362SH). Pazhouheshi dar asātir-e Iran. Tehran: Tous.

Banou Gashsp-nāmeh. (2003/1382SH). Ed. by Rouh-ngiz Karāchi. Tehran: Pazhouheshgāh-e Oloum-e Ensāni va Motāle’āt-e Farhangi.

Barfar, Mohammad. (2011/1389SH). Āyeneh jādoui-ye khiyāl. Tehran: Amirkabir.

Bilsker, Richard. (2008/1387SH). Andisheh-ye Young (On Jung). Tr. by Hossein Pāyandeh. Tehran: Āshtiān.

Campbell, Joseph. (2006/1385SH). Qahramān-e hezār chehreh (The Hero with a Thousand Faces). Tr. by Shādi Khosrow-panāh. Mashhad: Nashr-e Gol-e Āftāb.

Campbell, Joseph. (2011/1391SH). Ghodrat-e Ostoureh (‎The Power of myth). Tr. by’Abbās Mokhber. Tehran: Markaz.

 Chevalier, Jean & Alain Guerbrant. (2009/1388SH). Farhang-e Nemād-hā (Dictionary of symbols). Tr. & Research by Soudābeh Fazā’eli. Tehran: Jeyhoun.

Christensen, Emanuel Arthur. (1976/1355SH). Afarinesh-e ziyānkār dar revāyāt-e Irani (Essai sur la démonologie iranienne). Tr. by Ahmad Tabātabā’ei. Tabriz: Tabriz University.

Cumont, Franz. (2004/1383SH). Āein-e por-ramz o rāz-e Mitrāei (Mysteres de Mithra). Tr. by Hāshem Razi. Tehran: Bahjat.

Delachaux, M. Loeffer. (1985/1364SH). Zabān-e ramzi-ye afsāneh-hā (Le Symbolisme des legends). Tr. by Jalāl Sattāri. Tehran: Tous.

Emāmi, Nasr-ollāh. (2007/1385SH). Mabāni va ravesh-hā-ye naqd-e adabiTehran: Jāmi.

Eqbāli, Ebrāhim and et. al. (2007/1386HS). “Tahlil-e dāstān-e Siyāvash bar pāye-ye nazariyāt-e Young”, Pazhouhesh-e zabān o adabiyāt-e Farsi Mag. No. 8.

Fadāei, Farbod. (2002/1381SH). Young o ravānshenāsi-e tahlili-ye ou. Tehran: Dānzheh.

Fordham, Frida. (1995/1374SH). Moqaddameh-i bar ravānsheāsi-ye Young (An Introduction to Jung’s Psychology). Tr. by Hossein Ya’ghoub-por. Tehran: Owjā.

Guerin, Wilfred L. and Others. (1991/1370SH). Rāhnamā-ye rouykard-hā-ye naqd-e adabi (A Handbook of critical Approaches to literature). Tr. by Zahrā Mihankhāh. Tehran: Etelā’āt.

Hall, James. (2001/1380SH). Farhang-e Negārei-ye Namād-hā dar honar-e sharq o gharb (Illustrated dictionary of symbols in Eastern and Western art). Tr. by Roqayyeh Behzādi. Tehran: Farhang-e Mo'āser.

Hohnegegger, Alfred. (1997/1376SH). Nemād-ha o neshāneh-hā (Forma e segno dell'alfabeto e del simbolo). Tr. by ’Ali Solh-jou. Tehran: Vezārat-e Farhang o Ershād-e Eslāmi.

Ja’fari, Tayyebeh and et. al. (2011/1390SH). “Tahlil-e kārkard-e kohan-olgou-hā dar bakhshi az dāstān-e Bahrām-e Choubin” Matn-shenāsi-e adab-e Farsi Journal, No. 1.

Johansen, Jorgen Dines. (2008/1379SH). Neshāneh-shenāsi chist? (Signs in use: an introduction to semiotics). Tr. by ’Ali Mir-’emādi. Tehran: Varjāvand.

Jung, Carl Gustav. (1991/1370SH). Ravān-shenāsi va din (Psychology and Religion). Tr. by Fo’ād Rouhāni. Tehran: Sherkat-e Sahāmi-ye Ketāb-hā-ye Jibi with the cooperation of Amirkabir.

--------------------------. (1997/1376SH). Chāhār sourat-e mesāli (Four archetypes, mother, rebirth spirit, Trickster). Tr. by Parvin Farāmarzi. Mashhad: Āstān-e Qods-e Razavi.

--------------------------. (2000/1379SH). Rooh va Zendegi (Soul and Life). Tr. by Latif Sedqiāni. Tehran: Jāmi.

--------------------------. (2007/1386SH). Ensān va Sambol-hā-yash(man and his symbols) Tr. by Mahmoud Soltāniyeh. Tehran: Jāmi.

Mousavi, Kazem and et. al. (2008/1387SH). “Anima o rāz-e esārat-e khāharān-e hamrāh dar Shāhnāmeh” Pazhouhesh-e zabān Journal, No. 3.

Kiyā, Khojasteh. (1996/1375SH). Ghahremānān-e bād-pā. Tehran: Markaz.

Maharishi, Mahesh Yogi. (1992/1371SH). Mediteishen (’erf ān-e kohan). Tr. by Rezā Jamāliyān. Tehran: Motarjem.

Makaryk, Irena Rima. (2005/1384SH). Dāneshnāmeh-ye nazariye-hā-ye adabi mo’āser (Encyclopedia: approaches, scholars, terms). Tr. by Mehran Mohājer & Mohammad Nabavi. Tehran: Āgah.

Moreno, Antonio. (1997/1376SH). Young, khodāyān va ensān-e modern (Jung, Gods and modern man).Tr. by Daryoush Mehrjouei. Tehran: Markaz.

Noss, John. B. (1991/1370SH). Tārikh-e jāme’e adyān (Man's Religions). Tr. by Ali Asghar Hekmat-e Shirāzi. Tehran: Āmouzesh-e Enghelāb-e Eslāmi.

Palmer, Michael. (2007/1385SH). Ferud, Jung va din (Freud and Jung on Religion). Tr. by Mohammad Dahgān pour va Gholām Rezā Mahmoudi. Tehran: Roshd.

Rastegār Fasāei, Mansour. (1986/1365SH) . Ezhdahā dar asātir-e Iran. Shirāz: Shirāz University.

Routon, K. K. (1987/1376SH). Ostoureh (Mythology). Tr. by Abolghāsem Esmā’eil-pour. Tehran: Markaz.

Safā, Zabih-ollāh.(2008/1387SH). Hamāse- sarāei dar Iran. Tehran: Ferdows.

Sarkārāti, Bahman. (1999/1378SH). Sāye-hā-ye shekār shodeh. Tehran: Qatreh.

Schultz, Duane. (1989/1359SH). “Olgou-ye Jung (ensān-e fardiyyat yāfteh)” (Jung Model). Ārash. No. 13. 

Shāmlou, Sa’eid. (2003/1382SH). Maktab-hā va nazariyyeh-hā dar ravān-shenāsi shakhsiyyat. Tehran: Roshd.

Snowden,  Ruth. (2008/1387SH). Khodāmouz-e Young (Teach yourself jung).Tr. by Nour-oddin Ra'hmāniān. Tehran: Āshtiyān.

Virgil. (2011/1390SH). Eneide. Tr. by Mir-jalāl-oddin Kazzāzi. Tehran: Ghatreh.

Tāheri, Mohammad and et. al. (2013/1392SH). “Tabyin-e kohan-olgou-ye safar-e qahramān bar asās-e ārā-ye Yong o Campbel dar haft-khān-e Rostam” Azad University Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. No. 32.

Vogler, Christopher. (2007/1386SH). Sākhtār-e ostoureh-i dar film-nāmeh (The Writer's Journey: Mythic Structure for Writers). Tr. by Abbās Akbari. Tehran: Niloufar.

Wulff, David M. (2007/1386SH). Ravānshenāsi-ye Din (The psychology of religion). Tr. by Mohammad Dehghāni. Tehran: Roshd.

Yāhaghi, M. Ja’far. (1990/1369SH). Farhang-e asātir va dāstānvāreh-hā dar adabiyāt-e fārsi. Tehran: Mo’asseseh Motāle’āt-e Farhangi-ye Soroush.

Zamāni, Karim. (2006/1385SH). Sharh-e jāme’-e Masnavi-e Ma’navi. Tehran: Etelā’āt.

Zarrinkoub,’Abdol-hossein. (1995/1374SH). Ashnāei ba naqd-e adabi. Tehran: Sokhan.