بررسی تطبیقی پیوند عشق و حماسه در شاهنامة فردوسی و داستان کوراوغلو

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 7، دوره 11، شماره 40، مهر 1394، صفحه 209-237   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

عاتکه رسمی^{* 1}؛ سکینه رسمی²

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تبریز

چکیده

داستان‌های حماسی بازتاب عواطف، احساسات و نحوة تفکر انسان‌ها در دوره‌ای از تاریخ هستند. اگرچه زبان متون حماسی و غنایی با هم تفاوت دارد، یکی از بن‌مایه‌های داستان‌های حماسی عشق است. در شاهنامة فردوسی و داستان کوراوغلو مضمون‌های حماسی و غنایی در کنار یکدیگر دیده می‌شوند و ارتباطی تنگاتنگ با هم دارند. داستان‌های «زال و رودابه»، «تهمینه و رستم»، و «بیژن و منیژه» از جمله بهترین داستان‌های غنایی فارسی به شمار می‌روند.‌ در داستان حماسی کوراوغلو نیز موضوع عشق که اغلب از سوی زنان ابراز می‌شود، در بیشتر مجلس‌ها در میان داستان یا در پایان آن، دیده می‌شود. این مقاله با آگاهی به این نکته که روح حاکم بر شاهنامه و داستان کوراوغلو حماسه، تاریخ، ملیّت، داد و معنویت است و داستان‌های حماسی چون برگرفته از زندگی هستند، خالی از عشق نتوانند بود، به بررسی تطبیقی خاستگاه عشق و ویژگی‌های آن، صفات معشوق، کیفیت ظهور عشق و پیامدهای آن در این دو اثر حماسی می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها

شاهنامه؛ کوراوغلو؛ حماسه؛ عشق؛ زن

مراجع

استاجی ابراهیم. 1391. «ساختار و ویژگی‌های داستان‌های عاشقانه – حماسی»، نشریه درّ دری. دوره1.

اسلامی ندوشن، محمدعلی. 1363. زندگی و مرگ پهلوانان. چ4. تهران: یزدان‌.

ــــــــــــــــــــــــــ. 1365. ایران و جهان از نگاه شاهنامه.  تهران: امیرکبیر.

افلاطون. 1362. پنج رساله. ترجمة محمود صناعی. تهران: علمی و فرهنگی.

ــــــــ. 1380. دورة کامل آثار افلاطون. ترجمة حسن لطفی و رضا کاویانی. چ2. تهران: خوارزمی.

اوزون، انور. 1388. کوراوغلو در ادبیات ملل. ترجمة داریوش عاشوری. تبریز: ندای شمس.

تهماسب، محمدحسن. 1382. کوراوغلو. کؤچورن: م. کریمی. تهران: اندیشه نو.

حمیدیان، سعید. 1373. درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی. تهران: مرکز.

دبیرسیاقی، محمد. 1365. فردوسی، زن و تراژدی. به کوشش ناصر حریری. مشهد: مشهد.

رسمی، عاتکه. 1392. «بررسی تطبیقی داستان‌های رستم و کوراوغلو»، دو فصلنامه فرهنگ و ادبیات عامه. دورة1. ش2.

ــــــــــــ. 1393. «بررسی ویژگی‌های رخش رستم و قیرات کوراوغلو»، همایش پیوندهای زبانی و ادبی. ترکیه.

رئیس‌نیا، رحیم. 1366. کوراوغلو در افسانه و تاریخ. تبریز: نیما.

رنجبر، احمد. 1369. جاذبه‌های فکری فردوسی. چ2. تهران: امیرکبیر.

روح‌الامین، محمود. 1375. نمودهای فرهنگی و اجتماعی در ادبیات فارسی. تهران: آگاه.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. 1381. نامورنامه (دربارة فردوسی و شاهنامه). تهران: سخن.

صدرالمتألهین شیرازی، 1981ق. اسفار. بیروت: دارالاحیا تراث العربی.

صفا، ذبیح‌الله. 1369. حماسه‌سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.

عباسی، حجت و حسینعلی قبادی. 1389. «مقایسة جایگاه زن در شاهنامة فردوسی با ایلیاد و اودیسه هومر»، فصلنامه علمی- پژوهشی ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش19.

غنیمی، هلال. 1373. ادبیات تطبیقی. ترجمة و تحشیه و تعلیق از سیّدمرتضی آیت‌الله‌زاده شیرازی. تهران: امیرکبیر.

فردوسی، ابوالقاسم. 1386. شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: کانون فردوسی وابسته به مرکز دائرةالمعارف اسلامی.

کفافی، عبدالسلام. 1382. ادبیات تطبیقی. ترجمة سیّدحسین سیدی. مشهد: آستان قدس رضوی.

مینوی، مجتبی. 1354. نامة تنسر به گشتسب. چ2. تهران: خوارزمی.

یوسفی، حسین‌علی. 1373. «پیوند عشق وحماسه در شاهنامه فردوسی»، کیهان فرهنگی. ش112.

 

References

’Abbāsi, Hojjat and Hossein ’Ali Ghobādi. (2010/1389SH). Moghāyeseh jāyegāh-e zan dar sgāhnāmeh Ferdowsi bā Iliyād va Odiseh Homer. Āzād University Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature. No. 1.

Dabir-siyāghi, Mohammad. (1986/1365SH). Ferdowsi, zan va terāzhedi. With the effort of Nāser Hariri. Nashr0e Mashhad.

Eslāmi Nodoushan, Mohammad ’Ali. (1984/1363SH). Zendegi-ye  o marg-e pahlavānān dar Shāhnāmeh. 4^th ed. Tehran: Yazdān.

---------------------------------------------------. (1986/1365SH). Iran o jahān az negāh-e Shāhnāmeh. 1^st ed. Tehran: Amirkabir.

Estāji, Ebrāhim. (2012/1391SH). “Sākhtār o vizhegi-hā-ye dāstān-hā-ye ’āsheghāneh hāmāsi”. Nashriyeh dorr-e dari. Period 1.

Ferdowsi, Abolghāsem. (2007/1386SH). Shāhnāmeh. Ed. by Jalāl Khāleghi Motlagh. 1^st ed. Tehran: The Great Islamic Encyclopedia Center.

Ghanimi, Helāl. (1994/1373SH). Adabiyāt-e tatbighi.Translation and annotation by Seyyed Mortezā Āyat-ollāh-zādeh Shirāzi. Tehran: Amirkabir.

Hamidiyān, Sa’eid. (1994/1373SH). Darāmadi bar andisheh va honar-e Ferdowsi. 1^st ed. Tehran: Markaz.

Kafāfi, ’Abd-ossalām. (2003/1382SH). Adabiyā-e tatbighi (comparative literature). Tr. by Seyyed Hasan Seyyedi. 1^st ed. Mashhad. Āstān-e Qhods-e Razavi. 

Minavi, Mojtabā. (1975/1354SH). Nāmeh-ye Tansar be Goshtasb. 2^nd ed. Tehran: Khārazmi.

Ozoun, Anvar. (2009/1388SH). Koroqlou dar adabiyāt-e melal. Tr. by Dāryoush Āshouri. Enteshārāt-e Nedā-ye Shams.

Plato. (1983/1362SH). Panj resāleh (The Dialogues of Plato). Tr. by Mahmoud Sanā’i. Markaz-e Enteshārāt-e ’Elmi va Farhangi Tehran.

--------. (2001/1380SH). Doreh-ye kāmel-e āsār-e Aflātoun. Tr. by Hasan Lotfi and Rezā Kāviyāni. 2^nd ed. Tehran: Khārazmi.

Ranjbar, Ahmad. (1990/1369SH). Jāzebeh-hā-ye fekri-ye Ferdowsi. 2^nd ed. Tehran: Amirkabir.

Rasmi, ’Ātekeh. (2013/1392SH). Barresi-ye tatbighi-ye dāstān-hā-ye rostam va Koroghlou. The Quarterly Journal of Cultuer and Popular Literature. Period 1. No. 2.

--------------------. (2014/1393SH). Barresi-ye vizhegi-hā-ye rakhsh-e Rostam va Ghirāt-e Koroqlou. Hamāyesh-e peivand-hā-ye zabāni va adabi-ye Torkiyeh.

Re’eis Niyā, Rahim. (1987/1366SH). Koroqlou dar afsāneh va tārikh. Tabriz: Enteshārāt-e Nimā.

References

Rouh-olamin, Mahmoud. (1996/1375SH). Nemoud-hā-ye farhangi o ejtemā’i dar adabiyāt-e Fārsi. 1^st ed. Tehran: Āgāh.

Sadr-olmata’alehin Shirāzi. (1981/1360SH). Asfār. Beirout: Dār-ol-ehyā Torāb-ol’arabi.

Safā, Zabih-ollāh.(2005/1384SH). Hamāseh-sarāei dar Iran. Tehran: Amirkabir.

Tahmāsb, Mohammad Hasan. (2007/1386SH). Koroqlou: Kochorn. M. Karimi. Tehran: Enteshārāt-e Andishe Now.

--------------------------------------. (2008/1387SH). Hamāseh Koroqlou. Tr. by Vali Rāhi. Tabriz: Nashr-e akhtar.

Yousefi, Hossein ’Ali. (1994/1373SH). Peivand-e ’eshgh o hamaseh dar shāhnāmeh Ferdowsi. Keyhān Farhangi. No. 112.

Zarrinkoub, ’Abdol-hossein. (2002/1381SH). Nāmvarnāmeh. Tehran: Sokhan.