بررسی کرامت و کارکردهای آن در متون متقدم صوفیه

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 10، دوره 11، شماره 40، مهر 1394، صفحه 291-318   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

سیّدجلال موسوی^*

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور

چکیده

در متون صوفیه، به بسیاری از پدید‌ه‌ها و حالات در راه رسیدن سالک به مقصد نهایی طریقت، یعنی حقیقت، به چشم حجاب نگریسته شده است. در این مقاله، نوع تلقی از خوارق عادات صوفیه در این متون بررسی و تحلیل شده است. این پژوهش نشان می‌دهد که سه نگرش یا رویکرد به خوارق عادات وجود دارد: رویکرد شریعت‌مدارانه، رویکرد عرفانی و رویکردی که اغلب از دید ناظر بیرونی در پی استنباط، کشف و توضیح هر چه بیشتر کرامت و کارکردهای گوناگون آن است. رویکرد اول به دنبال هماهنگی کرامات با معجزه است و کارکردی همچون کارکرد معجزه، یعنی تأیید رسالت برای آن قائل است. در نگرش دوم، غالباً کرامت حجاب راه انگاشته شده و سالک از آن برحذر داشته شده‌ است. صاحبان رویکرد سوم، عمدتاً تلقی مثبت از این پدیده دارند و به دور از آرمانگرایی، با توجه به واقعیت احوال صوفیه، به توجیه کرامت و توصیف کارکرد‌های آن پرداخته‌اند.

کلیدواژه‌ها

متون صوفیه؛ کرامت؛ کارکرد کرامت؛ رویکرد شریعت‌مدارانه؛ رویکرد عارفانه

مراجع

 

ابن ابی جمهور. 1405ق. ع‍وال‍ی‌ال‍ل‍ئ‍ال‍ی. ج4. ‏‫ق‍م: م‍طب‍ع‍ه‌ س‍ی‍دال‍ش‍ه‍دا (ع).

اگل، دنیز. 1379. «تذکرة‌الاولیاءهای عطار و جامی؛ تداوم نوشته‌های بنیادی تصوف»، ترجمة عبدالمحمد روح‌بخشیان. معارف. ش51.

ان‍ص‍اری‌، ع‍ب‍دال‍ل‍ه‌ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د. 1362. طب‍ق‍ات‌‌ال‍ص‍وف‍ی‍ه‌. ت‍ص‍ح‍ی‍ح‌ و ح‍واش‍ی‌ و ت‍ع‍ل‍ی‍ق‍ات‌ ع‍بدال‍ح‍ی‌ ح‍ب‍ی‍بی‌ ق‍نده‍اری‌. به‌اه‍ت‍م‍ام‌ و ک‍وش‍ش‌ ح‍س‍ی‍ن‌ آه‍ی‌. تهران: فروغی.

بهاء‏ولد، محمد‌بن حسین خطیبی بلخی. 1382. معارف. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. 2ج. تهران: طهورى.

سالاری شادی، علی. 1386. «بازنگری در احوال و مناسبات شیخ‌صفی‌الدین اردبیلی»، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. دوره دوم. ش50.

سراج طوسی، ابونصر. ‏1914م. اللمع فى التصوف.‏ تصحیح رینولد آلن نیکلسون.‏ لیدن‏: بریل.

ع‍طار نیشابوری، م‍ح‍م‍دب‍ن‌ اب‍راه‍ی‍م‌. 1905م. تذکرة‌الأولیاء. تصحیح رینولد آلن نیکلسون‏. 2ج. لیدن: ‏لیدن.

غلامحسین‌زاده، غلامحسین و سیدجلال موسوی. 1389. «نقد و تحلیل کرامات خواجه عبیدالله احرار»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش20.

قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم‌بن هوازن. 1374. رساله‌ قشیریه. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. چ4. تهران: علمی و فرهنگی.

قطب‌بن محیى، عبدالله. 1384. مکاتیب‏. قم: قائم آل محمد.

کاشانى، عزالدین محمود. 1367. مصباح‌الهدایه. تصحیح و تعلیقات جلال‌الدین همایی. تهران: هما.

لاهیجى، محمد. 1312ق. ‏مفاتیح‌الإعجاز فى شرح گلشن راز. تصحیح میرزامحمد ملک‌الکتاب‏. بمبئى.

محمدبن منوّر. 1899م. اسرار‌التوحید فى مقامات ابوسعید ابوالخیر. سن پطرز بورگ. الیاس میرزا بوراغانسکى.‏

مستملى بخارى، اسماعیل. 1363. ‏شرح التعرف. تصحیح محمد روشن‏. 5ج. تهران: اساطیر.

مولوى بلخی، جلال‌الدین محمد. 1373. مثنوى معنوى.‏ تصحیح توفیق سبحانى‏. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى‏.

میبدى، رشیدالدین ‏ابوالفضل. 1371. کشف‌الأسرار و عده‌الأبرار. تصحیح علی‌اصغر حکمت‏. 10ج. تهران: امیرکبیر.

نسفى، ‏عزیزالدین. 1386. کشف‌الحقائق. تصحیح احمد مهدوى دامغانى. تهران: علمى و فرهنگى. ‏

هجویرى، ابوالحسن على. 1375. ‏کشف‌المحجوب‏. تصحیح ژوکوفسکى والنتین آلکسى‌یریچ‏. تهران: طهورى.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

References

’Attār Neishābouri, Farid-oddin Mohammad Ebrāhim. (1905/1284SH). Tazkerat-ol-owliā’. Ed. by  Rynold Alien Nicholson. 2 vols. Laiden: Brail.

Aghel, Daniz. (2000/1379H). “Tazkerat-ol-oliyā’-ha-ye ’Attār va Jāmi, Tadavom-e Neveshte-ha-ye Bonyādi-e Tasavvof”. Tr. by Abdol-mohammad Rouh-bakhshiyan. Ma’āref. Āzar va Esfand. No. 51.

Ansāri, Khājeh ’Abdollāh. (1983/1362SH). Tabaqāt o-ssoufiyah. Ed. by ’Abdol-hay Habibi Ghandehāri. With the effort of Hossein Āhi. Tehran: Foroughi.

Bahā’ Valad, Mohammad ibn Hasan. (2003/1382SH). Maꞌāref. Ed. by Badiꞌ-ozzamān Frouzānfar. 2 vols. Tehran: Tahouri.

Gholām-hosseinzādeh, Gholām-hossein & Seyyed Jalāl Mousavi. (2010/1389SH). “naghd o tahlil-e kerāmāt-e Khājeh ’Obeidollāh Ahrār”. The Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature. Autumn. No. 20.

Ghosheiri, ’Abdolkarim Ibn-e Hovāzan. (1995/1374SH). Resāleh Ghosheiriyeh. Ed. by Badi’-ozzamān Forouzānfar. 4^th ed. Tehran: ’Elmi o Farhangi.

Ghotb ibn Mohi, ’Abdollāh. (2005/1384SH). Makātib-e ’Abdollāh-e Ghotb. 1^st ed. Ghom. Entehsārāt-e Ghā’em-e Āl-e Mohammad.

Hojviri, Abol-hasan ’Ali. (1996/1375SH). Kashf-ol-Mahjoub. Ed. by V. Zhukovski. Tehran: Tahouri.

Kāshāni, ’Ezz-oddin Mahmoud. (1988/1367SH). Mesbāh-ol-hedāyah. Edition and explanation by Jalāl-oddin Homāei. Tehran: Homā.

Lāhiji, Shams-oddin Mohammad. (1933/1312SH). Mafātih-ol-e’jāz fi sharh-e Golshan-e rāz. Ed. by Mirzā Mohannad Malek-ol-ketāb. Bamba’i. With the introduction and effort of Mohammad Rezā Barzegar Khāleghi and ’Effat Karbāsi. Tehran: Zavvār.

Meibodi, Rashid-oddin Abolfazl. (1992/1371SH). Kashf-ol-asrār va ’oddat-ol-abrār. With the effort of ’Ali Asghar Hekmat. 10 vols. Tehran: Amirkabir.

Mohammad ibn Monavvar. (1899/1278SH).  Asrār-ottowhid fi mghāmāt-e Abou-sa’eid Abolkheir. San Peterzbourg. Elyās Mirzā Bourāghanski.

Mostamli Bokhāri, Esmāeil. (1984/1363SH). Sharh-al-ta’arrof. Ed. by Mohammad Rowshan. 5 vols. Tehran: Asātir.

Mowlavi, Jalāl-oddin Mohammad. (1994/1373SH). Masnavi ma’navi. Ed. by Towfigh Sobhāni. Tehran: Vezārat-e Farhang o Ershād-e Eslāmi.

Nasafi, Aziz-oddin Mohammad. (2007/1386SH). Kashf-ol-haghāyegh. With the effort of Ahmad Mahdavi Dāmghāni. Tehran: ’Elmi o Farhangi.

Serāj Tousi, Abu-nasr. (1914/11293SH). Al-lloma’ fi-ttasavvof. Ed. by  Rynold Alien Nicholson. Laiden: Brail.