تاثیر گیاه غازیاقی (Falcaria vulgaris) در ترمیم زخم پوستی و پاسخ ایمنی ماهی کپور معمولی (Cyprinus carpio)

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 1، دوره 9، 1 (33) بهار، خرداد 1394، صفحه 1-9   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

نسرین چوبکار^*

استادیار گروه شیلات، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران

چکیده

   آنتی‌بیوتیک‌ها جهت تقویت سیستم ایمنی و نیز ترمیم زخم‌ها در آبزیان کاربرد زیادی دارند. بدیهی است به­دلیل اثرات سوء و ایجاد باقی­ماندگی دارویی، محققین به­دنبال جایگزینی آن با مواد طبیعی از جمله گیاهان دارویی بومی می­باشند. یکی از این گیاهان، گیاه غازیاقی یا پاغازه است. غازیاقی از خانواده چتریان بوده و به­عنوان سبزی در برخی مناطق ایران کاربرد دارد. این گیاه در غرب کشور، در درمان زخم­ها و اختلالات دستگاه گوارش نیز مورد استفاده قرار می­گیرد . هدف از این مطالعه، ارزیابی تاثیر غلظت­های مختلف غازیاقی در مخلوط با غذا بر ترمیم زخم، ارتقاء سیستم ایمنی و افزایش رشد و میزان بقاء در ماهی کپور معمولی می­باشد. تاثیر گیاه غازیاقی در غلظت­های صفر، 2 و 10 درصد مخلوط با غذای لوفاگ (تجاری) در یک دوره 21 روزه با غذادهی 2 بار در روز مبتنی بر درصد وزن بدن بررسی گردید. استفاده از گیاه پاغازه در غلظت 10 درصد بیشترین تاثیر (05/0 >p) را در مقایسه با گروه کنترل در روند ترمیم زخم بافتی، تحریک سیستم ایمنی با افزایش گلبول­های سفید خون، افزایش وزن و میزان بقاء در ماهی کپور پرورشی داشت. نتایج نشان داد که می­توان از گیاه غازیاقی در جیره­های غذایی کپور معمولی در مزارع گرمابی کشور به­منظور ترمیم زخم، افزایش مقاومت در برابر بیماری­ها و افزایش وزن ماهیان استفاده نمود.

کلیدواژه‌ها

غازیاقی؛ پاغازه؛ ماهی کپور معمولی؛ ترمیم بافتی؛ سیستم ایمنی؛ بقا؛ وزن

اصل مقاله

مقدمه

   اکثر داروهای شــیمیایی تاثیرات ســویی بر ماهی و محیط زیســت دارند که کاربرد آنها را محدود کرده است. با توجه به گرانی دارو­های صناعی شیمیایی و عوارض جانبی آنها و از آنجائی­که بخش عمده­ای از این داروها وارداتی هستند، گرایش به داروهای گیاهی بومی از اولویت نخست صنایع داروسازی ایران است. استفاده‌ از منابع‌ گیاهان‌ دارویی‌ داخلی‌ از دیرباز‌ در ایران‌ به‌طور سنتی‌ رواج‌ داشته‌ است‌ (امین، 1370). مصرف گسترده ترکیبات طبیعی و گیاهی در درمان بیماری­های انسان موجب گردید تا تعدادی از آنها برای درمان زخم حیوانات پرورشی مورد آزمایش قرار گیرند (کاظمی پور و همکاران، 1384؛ پور عبدالله و پور عبدالله، 1372؛ مخیر، 1359). آبزیان نیز همچون سایر جانوران دچار آسیب، زخم و جراحت می­شوند و امکان مداوای آنها نیز با داروهای گیاهی وجود دارد. ارزان بودن و قابل دسترس بودن داروهای گیاهی و عــدم ایجاد عوارض جانبی برای ماهی، انگیزه­ای برای کاربرد آنهــا در پرورش آبزیان می­باشــد (کاظمی پور و همکاران، 1384).

   برخی آسیب­ها و زخم­های سطحی وارده به ماهی ناشی از آفتاب سوختگی، تورکشی، صدمات مکانیکی و بیماری­های باکتریائی و ویروسی می باشد. این موضوع به­ویژه در بچه ماهیان و در کارگاه­های با سطح بهداشتی ضعیف دارای اهمیت است. این زخم­ها نیز با عفونت‌های ثانویه ناشی از عوامل باکتریائی بیماری­زا  توأم بوده که مقاومت ماهی و حتی بازارپسندی آن را کاهش می­دهد و در موارد شدید سبب مرگ و میر در ماهیان می­گردد (Ferguson and Leigh, 1998). مصرف‌ بی­­رویه‌ دارو و مواد شیمیائی‌ در مزارع پرورشی علاوه‌ بر ایجاد مقاومت،‌ سبب‌ نشت این­گونه مواد به‌ آب­های‌ جاری می­گردد و محیط زیست‌ مجاور مزارع‌ پرورش‌ آبزیان‌ را به‌ شدت‌ آلوده‌ می­کند. تثبیت‌ داروها و مواد شیمیائی‌ در بافت­های‌ ماهی‌ و آبزیان،‌ بهداشت‌ انسانی‌ را به‌دلیل ایجاد حساسیت­های‌ مختلف، مقاومت‌ باکتریائی‌ و‌ عوارض‌ کبدی‌ و کلیوی‌ به‌ مخاطره‌ می‌اندازد (علیشاهی و همکاران، 1390).

ترمیم زخم در زمان کوتاه و با عوارض جانبی کمتر از اهداف کارشناسان بهداشتی و کلینیسین­ها است. کوتاه کردن زمان بهبود زخم به دلیل کم کردن احتمال عفونت و یا عوارض زخم و کاهش هزینه­ها از اهمیت به­سزایی برخوردار می­باشد (Sabistan, 1991).

   ترکیبات طبیعی دارویی‌ با وجود تأثیر کند، اثر بسیار پایدارتری‌ در مقایسه‌ با سایر داروها دارند. این‌ مواد به‌ علت‌ دارا بودن‌ مواد مؤثره‌ گوناگون‌ می‌توانند در درمان‌ بسیاری‌ از بیماری­ها کاربرد داشته‌ باشند، بدون‌ آنکه‌ مجموعه‌ مواد مؤثره‌ آنها باهم‌ تداخل‌ عمل‌ داشته‌ باشند (بنائی و همکاران،1390؛ توکلی و همکاران، 1389؛ شوهانی و طاهر مقدم 1388). برخی تحقیقات در راستای تعیین اثر گیاهان در ترمیم زخم­های جلدی با کمک گیاه صبر زرد (مصباح و همکاران، 1392) و گیاه غازیاقی در ترمیم زخم معده (Khazaei and Salehi, 2006) صورت گرفته است. گیاه غازیاقی  Falcaria vulgaris با نام محلی پاغازه (Ghazzyaghi/Paghazeh) یک عضو از خانواده آمبلیفرا (Umbelliferae) است که در نزدیکی مزارع رشد می­کند و به­عنوان یک سبزی در برخی از مناطق ایران مصرف می­شود. در غرب کشور این گیاه به­طور سنتی برای بهبود زخم­های پوستی، اختلالات معده از جمله زخم معده­، بیماری­های کبدی و سنگ کلیه و مثانه استفاده می­شود. مطالعات فیتوشیمیایی گیاه، حضور تانن و ساپونین را در آن نشان داده است. همچنین، گیاه شامل ویتامین C، فیتواسترول، پروتئین و مواد نشاسته­ای بوده و همانند بسیاری از آنتی­بیوتیک­ها برای درمان زخم­های پوستی استفاده می‌شود (Khazaei and Salehi, 2006). از آبزیانی که در منطقه غرب کشور در جوار این گیاهان پرورش داده می­شود، کپور معمولی است که به علت ویژگی­های منحصر به فرد پرورشی و قیمت مناسب­تر نسبت به قزل آلا و میگو در بیشتر کشورهای دنیا نیز پرورش داده می شود. با توجه به اینکه این گونه آبزی به عنوان غذای سبد خانوارهای کم درآمدتر محسوب می­شود، هر گونه آسیب به این ماهی با خسارات جبران­ناپذیری همراه است.

   بنابراین، هدف از انجام این مطالعه ارزیابی تاثیر گیاه غازیاقی  به­عنوان گیاهی ارزان و قابل دسترس در ایران، بر روند بهبود زخم و پاسخ سیستم ایمنی در ماهی کپور معمولی بود.

 

مواد و روش­ها

نمونه گیاهی     
   شناسایی گیاه غازیاقی  توسط گیاه­شناسان (دانشکده کشاورزی، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران) تأیید شده است. برگ­ها و ساقه به مدت 5 روز در سایه خشک و ساییده و به پودر تبدیل شده و همراه با غذای لوفاگ تجاری (با ترکیب غذایی 41 درصد پروتئین، چربی 5/6 درصد، فیبر 5 درصد و رطوبت 12 درصد) در غلظت های صفر، 2 و 10 درصد مخلوط گردید.

 

آماده سازی تانک­های آزمایش و ذخیره­سازی ماهی­ها

   ابتدا تانک­هایی با ظرفیت 35 لیتر آب انتخاب و در آن از آب لوله­کشی شهر که 48 ساعت از آبگیری آنها گذشته بود، به همراه هوادهی مناسب (به­منظور  فرار گاز کلر) استفاده گردید. از فیلتر اسفنجی (MA-F009) شرکت ماهیران مجهز به ورودی و خروجی هوا، لوله خروجی هوا و آب، مخزن پخش هوا و سرپوش کارتریج اسفنج و بخاری (MH-71R) شرکت ماهیران و پمپ فیلتر اسفنجی smart pump-SB-1350 در هر آکواریوم استفاده گردید که از 48 ساعت پیش از انتقال ماهیان آماده­سازی شدند.

   ماهیان مورد آزمایش با میانگین وزنی 88/1±10/9 گرم که از یک مزرعه ماهیان گرمابی در قصرشیرین در استان کرمانشاه خریداری شده بود، با استفاده از پمپ‌های هوادهی به آزمایشگاه شیلات دانشگاه آزاد اسلامی کرمانشاه انتقال داده شدند. ماهیان در مخازن با دمای 1± 26 درجه سلسیوس نگه­داری و هم­دما شدند.        پس از هم­دماسازی آب تانک­ها با آب کیسه­های حامل ماهی­، انتقال ماهیان به تانک­ها صورت گرفت. در 24 ساعت اولیه به­دلیل استرس ناشی از جابجایی غذادهی صورت نگرفت. 48 ساعت پس از انتقال ماهی و رفع استرس، مطالعه شروع گردید.

طراحی مطالعه

   آزمایش در قالب طرح کاملاً تصادفی با 3 تیمار، 3 تکرار و هر تکرار شامل 20 قطعه ماهی کپور و تغذیه با پودر گیاهی پاغازه مخلوط با غذا در غلظت­های درمانی صفر، 2 و10 درصد (تیمار­ها)، به­مورد اجرا گذاشته شد. روزانه 2 بار غذادهی با غذای کنسانتره بر اساس درصد وزن بدن ماهیان صورت گرفت.

   درجه حرارت آب مورد استفاده، 26درجه سانتی­گراد، اکسیژن 10ppm  و pH آن 5/7 -7 بود. طول دوره مطالعه 21روز در نظر گرفته شد. تلفات و ویژگی­های رفتاری ماهیان و تغییرات شکلی آنها نیز در هر روز ثبت گردید.

 

ایجاد زخم در ماهیان و مطالعه آنها

   ماهیان هر تانک با پودر گل میخک با غلظت 3 گرم در 10 لیتر آب بیهوش شدند. محل زخم در زیر باله پشتی ماهیان بر پهلوی بالایی سمت چپ بدن انتخاب گردید. طول زخم 01/1±67/7 و عرض آن 02/1±40/3 میلی­متر در نظر گرفته شد. از تیغ اسکالپل استریل برای بلند کردن فلس و لایه زیرین آن استفاده شد، سپس با سرم فیزیولوژی استریل (سدیم کلراید 9/0 درصد شرکت ثامن ایران-مشهد) شستشو و سپس به همان تانک انتقال داده شدند تا به هوش بیایند. 24 ساعت پس از ایجاد زخم غذادهی انجام شد. در روزهای مورد نظر (روزهای صفر، 15 و 21) ترمیم نسبی زخم­ها مورد بررسی بافتی و خونی قرار گرفتند. اندازه­گیری سطح زخم با کولیس دیجیتالی انجام گرفت.

 

خون­گیری

   پس از بیهوش کردن ماهیان با استفاده از اسانس گل میخک، بلافاصله بدن ماهی خشک گردید و با استفاده از یک سرنگ استریل اقدام به خون­گیری از انتهای ورید ساقه دمی به میزان 5/0 میلی­لیتر شد. از هپارین 5000 واحد در میلی‌لیتر شرکت داروسازی کاسپین، به­ منظور جلوگیری از انعقاد خون استفاده شد. خون­گیری از ماهی در روزهای صفر، 15 و 21 انجام شد.

   در هر مرحله از 4 ماهی در هر تانک، نمونه خونی در میکروتیوپ هپارینه شده اخذ شد. نمونه­ها جهت انجام آزمایشات هماتولوژی (تهیه لام نئوبار و شمارش سلول­ها) با استفاده از یخ خشک سریعاً به آزمایشگاه انتقال داده شدند.

 

محاسبه درصد بقا

درصد بقا در ماهیان بر اساس فرمول زیر محاسبه گردید:

 

روش آماری

   برای مقایسه متغیرها در غلظت­های مختلف گیاه غازیاقی و در روزهای مختلف نمونه­برداری از آزمون تحلیل واریانس یک­طرفه (ANOVA) و آزمون تعقیبی توکی (Tukey) استفاده گردید و نتایج در سطح معنی‌داری 05/0 با استفاده از نرم­افزار spss17 مورد تحلیل آماری قرار گرفت.

 

یافته­ها

   میانگین مساحت زخم در روزهای صفر، 15 و 21 در جدول 1 ارائه شده است. مقایسه آماری داده­ها نشان داد که از لحاظ میانگین سطح زخم بین سه گروه شاهد،  2 و 10 درصد در روز 15 تفاوت معنی­داری وجود داشت (000/0=p). از لحاظ میانگین سطح زخم بین گروه شاهد و گروه 2 درصد (042/0=p) و همچنین بین گروه شاهد و 10 درصد (000/0=p) تفاوت معنی­دار آماری وجود داشت. بین تیمار 2 درصد و 10 درصد نیز تفاوت معنی­دار وجود داشت (002/0=p). مقایسه آماری داده­ها نشان داد که از لحاظ میانگین سطح زخم بین سه گروه شاهد، 2 درصد و 10 درصد در روز 21 نیز تفاوت معنی­داری با روند کاهشی به سمت گروه 10 درصد وجود داشت (000/0=p). از لحاظ میانگین سطح زخم بین گروه شاهد و 2 درصد (000/0=p) و همچنین بین گروه شاهد و 10 درصد (000/0=p) و به همین ترتیب بین گروه تیمار 2 درصد و 10 درصد تفاوت معنی­دار  مشاهده گردید (000/0=p).

 

 

 

 

 

جدول 1- متوسط سطح زخم به سانتی­متر مربع  در تیمارهای مختلف در روزهای مختلف نمونه­برداری

گروه­ها
21	15	صفر
005/0±03/0a	01/0±08/0a	01/0±26/0	شاهد
01/0±02/0b	01/0±06/0b	01/0±26/0	تیمار 2%
001/0±006/0c	005/0±01/0c	01/0±26/0	تیمار 10%

abc: حروف مختلف در هر ستون، معنی­دار بودن اختلاف را از نظر آماری نشان می­دهد (05/0p<).

 

 

   نتایج مطالعات خونی در جدول 2 آورده شده است. مقایسه آماری داده­ها نشان داد که از لحاظ میانگین تعداد گلبول‌های سفید بین سه گروه شاهد، تیمار 2 درصد و تیمار 10 درصد تفاوت معنی­دار وجود داشت (002/0=p). از لحاظ میانگین تعداد گلبول­های سفید بین گروه شاهد و گروه تیمار 2 درصد تفاوت معنی­دار وجود نداشت (579/0=p)، ولی بین گروه شاهد و گروه تیمار 10 درصد، همچنین بین گروه تیمار 2 درصد و گروه تیمار 10 درصد تفاوت معنی­دار وجود داشت (به­ترتیب 002/0=p و 006/0=p). به همین ترتیب در تعداد هتروفیل، لنفوسیت، مونوسیت، ائوزینوفیل و بازوفیل در تیمار شاهد با تیمارهای 2 و 10 درصد تفاوت آماری معنی داری وجود داشت (05/0p<).

 

 

جدول 2- شمارش افتراقی سلول­­های خونی در روز 15 در ماهی­های تیمارهای مختلف

سلول­­های خونی									گروه­ها
گلبول سفید (103×)		گلبول قرمز (106×)	بازوفیل	ائوزوفیل	مونوسیت	لمفوسیت	هتروفیل
93/22±15/0a	33/3±05/0a		00/1±0a	00/2±0a	33/3±57/0a	33/70±57/0a		66/22±15/1a		شاهد
33/24±15/1a	21/3±07/0a		00/1±0a	33/2±57/0a	33/3±57/0a	33/72±57/0a		33/22±57/0a		2 %
03/31±5/2	41/3±42/0a		50/1±70/0b	00/3±00/1b	00/4±73/1b	33/70±65/6b		66/21±51/3b		10%

ab: حروف مختلف در هر ستون، معنی­دار بودن اختلاف را از نظر آماری نشان می­دهد (05/0p<).

 

 

محاسبه درصد بقا در ماهیان در جدول 3 آورده شده است. در تحلیل آماری درصد بقا، بین گروه­های مورد مطالعه اختلاف معنی­دار وجود نداشت.

 

 

 

 

 

 

 

جدول 3- درصد بقا ماهیان در روزهای مختلف نمونه­برداری در تیمارهای مختلف

روزهای نمونه­برداری																				گروه­ها
20	19	18	17	16	15	14	13	12	11	10	9	8	7	6	5	4	3	2	1
65	65	65	65	65	65	70	70	80	80	85	85	85	90	90	95	95	95	95	95	شاهد
75	75	75	75	75	80	80	80	90	90	90	90	90	90	95	95	95	95	95	95	تیمار 2 درصد
80	80	80	80	80	80	80	80	80	80	80	85	85	85	90	90	95	95	95	95	تیمار 10 درصد

 

  

 

رشد ماهی بر اساس فاکتور  وزن در جدول 4 آورد شده است. مقایسه آماری داده­ها نشان داد که از لحاظ میانگین وزن ماهی در روز 15 بین سه گروه شاهد، 2 درصد و 10 درصد تفاوت معنی­دار وجود داشت (001/0=p). از لحاظ میانگین وزن ماهی بین گروه شاهد و 2 درصد تفاوت معنی­دار وجود نداشت (440/0=p)، ولی بین گروه شاهد و 10 درصد تفاوت معنی­دار وجود داشت (001/0=p). بین گروه تیمار 2 درصد و 10 درصد نیز تفاوت معنی­دار وجود داشت (003/0=p). مقایسه آماری داده­ها نشان داد که از لحاظ میانگین وزن ماهی در روز 21 بین سه گروه شاهد، 2 درصد و 10 درصد تفاوت معنی­دار وجود داشت (003/0=p). از لحاظ میانگین وزن ماهی در روز 21 بین گروه شاهد و 2 درصد تفاوت معنی­دار وجود نداشت (320/0=p)، ولی بین گروه شاهد و 10 درصد تفاوت معنی­دار وجود داشت (003/0=p). همچنین بین گروه تیمار 2 درصد و 10 درصد تفاوت معنی­دار وجود داشت (015/0=p).

 

جدول 4- متوسط وزنی ماهیان بر حسب گرم در تیمارهای مورد نظر در روزهای مختلف نمونه­برداری

گروه­ها
	21	15	صفر
21/0±02/10a	01/0±79/9a	88/1±9	شاهد
25/0±27/10a	10/0±90/9a	88/1±9	تیمار 2 %
06/0±93/10b	15/0±39/10b	88/1±9	تیمار 10 %

ab                            : حروف مختلف در هر ستون، معنی­دار بودن اختلاف را از نظر آماری نشان می­دهد (05/0p<).

 

بحثو نتیجه­گیری

   نتایج نشان داد که در مقایسه با گروه شاهد، استفاده از گیاه پاغازه در غلظت 10 درصد تاثیر معنی‌داری در روند ترمیم زخم بافتی و نیز تحریک سیستم ایمنی با افزایش گلبول­های سفید خون به همراه افزایش وزن بچه ماهی کپور پرورشی دارد. این نتیجه با یافته های  شکیبایی و همکاران در سال 1385  در توافق بود به‌طوری‌که آن‌ها نشان دادند  عصاره الکلی پاغازه در غلظت 5% در تسریع و بهبود زخم موثر است و در غلظت 10% علاوه بر تسریع در بهبود زخم باعث افزایش قدرت کششی پوست می گردد (شکیبایی و همکاران، 1385). مصباح و همکاران در سال 1392 استفاده از گیاه صبر زرد به روش حمام کوتاه مدت را بر ترمیم زخم­های جلدی  ماهی کپور موثر دانسته­اند (مصباح و همکاران، 1392). مطالعه آنها نشان داد که در حمام کوتاه مدت، ترمیم ساختار اپیدرم در سطح زخم بیشتر و تعداد سلول­های جامی شکل اپیدرم نیز نسبت به سایر تیمارها افزایش یافته است. در مطالعه­ای ثابت شد که مونوسیت­ها، گرانولوسیت­ها، هتروفیل­هـا و ماکروفاژها به عنـوان عوامـل اصلی سیسـتم ایمنـی غیراختصاصـی مـاهی کپور در خـون افزایش می­یابند (Hajibeglou and Sudagar, 2010). در مطالعه حاضر نتایج نشان داد، دامنه طبیعی گلبول قرمز در همین گونه ماهی 5/2 تا 5/3 در میلیون و در گلبول سفید 20 تا 32 در هزار است که گلبول قرمز در دامنه طبیعی بوده اما گلبول سفید در تیمار10 درصد گیاه پاغازه، به طور معنی­داری از گروه شاهد بیشتر است. این نتایج با یافته علیشاهی و همکاران در سال 1390 در بررسی تاثیر خوراکی عصاره خارمریم در کپور معمولی که موجب افزایش تعداد گلبول­های سفید گردید، همخوانی دارد (علیشاهی و همکاران، 1390). این یافته با نتایج آردو و همکاران در سال 2008 مبنـی بــر اســتفاده از گیاهــان چینــی در تحریــک پاسخ­هـای ایمنـی مـاهی تیلاپیا و بـه تبـع آن افزایش میزان گلبول­های سفید خون مطابقت دارد. با توجه به حضور تانن در ترکیبات غازیاقی احتمال ارتباط بین اینگونه ترکیبات و بهبود زخم وجود دارد. مطالعات فیتوشیمیایی حضور تانن و ساپونین را در این گیاه نشان داده است. همچنین این گیاه شامل ویتامین C، فیتواسترول، پروتئین و مواد نشاسته­ای بوده و همانند بسیاری از آنتی­بیوتیک­ها برای درمان زخمهای پوستی استفاده می­شود (Khazaei and Salehi, 2006). بر اساس گزارشات دیگر، تانن‌ها توانایی انجام واکنش‌های بیولوژیکی زیادی را دارند. بنابراین، احتمال می­رود که تسریع در روند التیام زخم باز ایجاد شده در پوست به­واسطه وجود ترکیبات فعال ذکر شده در گیاه باشد. از طرفی، مهار تولید رادیکال‌های آزاد موجب بهبودی سریع‌تر زخم‌های جلدی باز می­شود (بنائی و همکاران، 1390)، که احتمالا ًدر گیاه مورد مطالعه نیز این فرایندها صورت می­گیرد. استفاده از سیر در ترمیم زخم ماهی کپور سبب گردیده که زخم­ها پس از 3 هفته بهبود یابند (کاظمی پور و همکاران، 1384). در مطالعه­ای عصاره گیاه اکالیپتوس در کپور علف­خوار سبب تسریع بهبود زخم پوستی و کاهش بار باکتریایی و تحریک سیستم ایمنی گردید (غفوری و همکاران، 1393). بررسی دیگری تاثیر غلظت 50 در میلیون عصاره آبی-الکلی گیاه غازیاقی را در ترمیم و کاهش زخم­های معده موش موثر­تر از داروی رانیتیدین دانست (Khazaei and Salehi, 2006). یادگاری و همکاران در سال 1385 بهبود زخم دستگاه گوارش ایجاد شده توسط آسپیرین را با کمک گیاه غازیاقی گزارش نمودند (یادگاری و همکاران، 1385)  که جملگی حکایت از تاثیر مستقیم عصاره گیاه غازیاغی در ترمیم بافت­های پوششی، همچنان که تحقیق ما نیز نشان داد، دارد. این نتایج نشان­دهنده کاهش استرس و احتمالاً افزایش خونرسانی بهتر به مواضع آسیب دیده می­باشد. در همین راستا شکیبائی و گودینی در سال 1388 در تحقیقی روی موش متوجه شدند که گیاه غازیاقی باعث گشادی عروق از جمله عروق کرونر قلب می­شود (شکیبائی و گودینی، 1388). این یافته می­تواند تاییدی بر این فرضیه باشد که از عوامل بهبود زخم­های جلدی، گردش خون بهتر و مناسب­تر در موضع زخم است.

   در مجموع می­توان به این نتیجه کلی رسید که استفاده از گیاه غازیاقی در ترمیم زخم­های جلدی کپور ماهیان مفید بوده و احتمالاً می­تواند در ترمیم و بهبود زخم­های جلدی ناشی از بیماری­های باکتریایی و ویروسی کپور ماهیان که خسارات سنگینی را به آبزی‌پروران وارد می‌کند، موثر واقع گردد.

 

 

مراجع

• امین، غ. (1370). گیاهان‌ دارویی‌ سنتی‌ ایران. انتشارات معاونت پژوهشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، جلد اول، صفحه: 117.
• بنایی، م.،. میرواقفی، ع.، مجازی امیری، ب.، رفیعی، غ. و نعمتدوست، ب. (1390). بررسی خون شناسی و آسیب شناسی بافتی در مسمومیت تجربی با دیازینون در ماهی کپور معمولی. شیلات (منابع طبیعی ایران)، دوره 64، شماره 1، صفحات: 13-1.
• پور عبدالله ع. و پور عبدالله، ا. (1372). درمان بیماری ها با سیر و پیاز. انتشارات ققنوس، صفحه0132.
• توکلی، م.، عرب بنی اسد، ف.، محمودی، م.، جعفری نوه، ح.، توکلیان، و.، کمالی، م. و همکاران (1389). اثر عصاره هیدرو الکلی درمنه کوهی بر روند بهبود زخم پوستی در موش صحرایی. مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران، دوره20، شماره77، صفحات:76-70.
• شکیبایی، د.، پاشاروش، ل.، خوشبو، س. و کبودی ب. (1385). اثر استعمال موضعی گیاه غازیاقی بر زمان بهبود بریدگی­های پوستی عمیق و قدرت کشش پوست در رت. ماهنامه علوم پزشکی کرمانشاه، دوره3، شماره30، صفحات: 194-187.
• شوهانی ب. و طاهر مقدم، م. (1388). بررسی اثر التیام بخشی عصاره هیدرو الکلی گیاه تشنه­داری (Scrophularia striata) بر روی زخم باز پوستی خرگوش. مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی ایلام، دوره17، شماره4، صفحات 16-9.
• علیشاهی، م.، سلطانی، م.، مصباح، م. و اسماعیلی راد، ا. (1390). تاثیر تجویز خوراکی عصاره خار مریم بر پاسخ ایمنی ماهی کپور معمولی. مجله تحقیقات دامپزشکی، دوره66، شماره3، صفحات  263-255.
• غفوری روزبهانی، ه.، زمینی، ع.، وهابزاده، ح. و فرخ روز، م. (1392). بررسی اثرات ضد باکتریایی اسانس گیاه اکالیپتوس در بهبود زخم های ماهی و کاهش بار باکتریایی پوست بچه ماهیان کپور علفخوار. همایش گیاهان دارویی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، ایران.
• کاظمی پور، ی.، رضایی م. و کیوانی، ی. (1384). تاثیر عصاره سیر گل خطمی و بابونه در ترمیم زخم های سطحی ماهی کپور معمولی. مجله پژوهش و سازندگی، دوره 17، شماره1، صفحات 97-93.
• مجد محمدی، س.ح.، منوچهری، ح.، محمدی­زاده خوشرو، م. و درویشی، ص. (1392). اثر عصاره گیاه همیشه بهار(Calendula officinalis) بر ویژگی­های ایمنی و برخی فاکتورهای خونی ماهی قرمز (Carassius auratus). مجله تحقیقات منابع طبیعی تجدیدشونده، دوره4، شماره4، صفحات 13-1.
• مخیر، ب. (1359). بیماری­هـای ماهیـان پرورشـی. چاپ سوم، انتشـارات دانشگاه تهران، تهران، صفحات: 25-90.
• مصباح، م.، علیشاهی، م.، صابری افشار، ف. و محمدیان، ب. (1392) بررسی هیستوپاتولوژیک اثر عصاره گیاه آلوئه ورا در ترمیم زخم ماهی کپور معمولی. مجله دامپزشکی ایران، دوره9، شماره4، صفحات112-105.
• یادگاری، م.، خزاعی م.، قربانی، ر.، رضائی، م.، ایزدی، ب. و شیخ الاسلام، ع. (1385). اثر ترمیمی عصاره هیدروالکلی اندام­های هوایی گیاه غازیاقی بر زخم معده ناشی از آسپرین در موش صحرایی. ماهنامه علوم پزشکی کرمانشاه، دوره3، شماره30، صفحات 203-195.
  • Ardo, L., Yin, G., Xu, P., Varadi, L., Szigeti, G., Jeney, Z., et al. (2008) Chinese herbs (Astragalus membranaceus and Lonicera japonica) and boron enhance the non-specific immune response of Nile tilapia (Oreochromis niloticus) and resistance against Aeromonas hydrophila. Aquaculture, 275(1-4): 26-33.
  • Ferguson, M.W. and Leigh, I.M. (1998). Wound healing textbook of dermatology. 6th ed., London: Blackwell Science, 1, pp:337-343.
  • Hajibeglou, A. and Sudagar, M. (2010). Immune Response of common carp (Cyprinus carpio) fed with herbal immunostimulants diets. Agricultural Journal, 5(3): 163-172.
  • Khaksari, M., Rezvani, M.E., Sajadi, M.A. and Soleimani, A. (2000). The effect of topically applied water extract of Rhazyastricta on cutaneous wound healing in rats. Journal of Semnan University of Medical Science, 1(3): 1-10.
  • Khazaei, M. and Salehi, H. (2006). Protective effect of Falcaria vulgaris extract on ethanol induced gastric ulcer in rat. Iranian Journal of Pharmacology & Therapeutics, 5(1): 43-46.
  • Sabistan, W. (1991). Textbook of Surgery. 14th ed., New York: WB Saunders Company, pp:171-173.