بررسی میزان شیوع انگل های خارجی ماهیان زینتی در استان قزوین

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 4، دوره 9، 1 (33) بهار، خرداد 1394، صفحه 31-39   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

جابر داودی^{* 1}؛ شاهرخ شیرازی²؛ افشین بهمن شبستری¹؛ محمد فرحی³

¹استادیار گروه انگل شناسی، واحد ابهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ابهر، ایران.

²گروه پاتوبیولوژی، واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

³دانش آموخته کارشناسی ارشد انگل شناسی دامپزشکی، واحد ابهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ابهر، ایران.

چکیده

   این مطالعه به منظور تعیین فون انگلی ماهیان زینتی در مراکز پرورش ماهیان زینتی استان قزوین طی زمستان سال 92 تابهار سال 93 انجام شد. بدین منظور، به­طور تصادفی از 240 قطعه ماهی در حال مرگ از 12 مرکز پرورش ماهی زینتی نمونه­برداری شد. پس از انتقال نمونه­ها به آزمایشگاه، هر نمونه به تفکیک از لحاظ وجود انگل­های خارجی مورد آزمایش قرار گرفت. در مجموع،11 مزرعه در فصل زمستان و 12 مزرعه در فصل بهار به انگل­های ایکتیوفتیریوس،چیلودنلا،داکتیلوژیروس،ژیروداکتیلوس وتریکودینا مبتلا بوده‌اند. از نظر رابطه میزان شیوع آلودگی و نژاد ماهی نیز اختلاف معنی­داری (05/0p<) مشاهده گردید، طوری­که بیشترین میزان آلودگی در گونه سیچلاید و کمترین میزان آلودگی در نژاد سورم مشاهده گردید. بیشترین آلودگی انگلی ماهیان زینتی استان قزوین مربوط به انگل ایکتیوفتیریوس مولتی­فیلیس و کمترین میزان آلودگی مربوط به چیلودنلا بود (05/0p<). همچنین، از نظر نوع منبع تامین آب آکواریوم­ها و میزان آلودگی انگلی رابطه معنی­داری (05/0p<) وجود داشت، طوری­که میزان آلودگی انگلی در مزارعی که از آب چاه استفاده می­شد، بیشتر بود. از نظر رابطه آلودگی به انگل و دمای آب، بیشترین میزان آلودگی در دمای بالای 30 درجه و کمترین میزان آلودگی مربوط به دمای بین 25 تا 28 درجه سلسیوس بود (05/0p<). این بررسی که برای اولین بار در استان قزوین صورت گرفت، نشان داد که ماهیان زینتی استان قزوین به انگل­های خارجی مبتلا می­باشد.
 

کلیدواژه‌ها

شیوع؛ ماهیان زینتی؛ استان قزوین

اصل مقاله

مقدمه

   ماهیان زینتی از دیر باز مورد توجه علاقمندان به طبیعت، به­خصوص در شهرهای صنعتی بوده است. زندگی ساکت آبزیان برای انسان­ها آرامش بخش است (Clarke and West, 2000). ماهیان زینتی آب شیرین در مقایسه با سایر آبزیان دریایی به دلیل نیاز به امکانات ساده و ارزان جهت فراهم کردن شرایط زندگی­شان در محیط­های مصنوعی، بیشتر مورد توجه مردم شهرنشین قرار گرفته­اند (Illes, 2007). در ایران در دو دهه اخیر تولید و واردات ماهیان زینتی به شدت رشد یافته و سهم قابل توجهی از اشتغال را به خود اختصاص داده است (جلالی، 1377).

   بر طبق آمارهای ارائه شده توسط سازمان خواروبار جهانی، تعداد 188 کشور در امر صادرات و واردات آبزیان زینتی اشتغال دارند. بر اساس این اطلاعات قطب تولید آبزیان زینتی در جنوب شرقی آسیا می­باشد و تا سال 2005 ارزش سهام تجارت جهانی واردات آبزیان زینتی در کشورهای مختلف در سرتاسر دنیا نزدیک به 278 میلیون دلار بوده است.

   بیشترین میزان واردات بر اساس آمار و ارقام مربوط به کشورهای یونان، مجارستان، ایرلند و ایران است. در ایران نیز در دو دهه اخیر تولید و واردات این صنعت به شدت رشد یافته و سهم قابل توجهی از اشتغال را به خود اختصاص داده است (Clarke and West, 2000; Tullock, 2007).

   توسعه آبزی­ پروری در جهان امروز در اقتصاد کشورهای مختلف نقش بسیار مهمی دارد. یکی از شرایط اصلی تولید مناسب آبزیان زینتی، حفظ بهداشت و جلوگیری از بروز بیماری­ها در بین آن­ها است. در اماکن پرورش ماهی و آبزیان به­واسطه تراکم بالا و شرایط کم و بیش نامناسب محیطی، بروز بیماری­ها و سرعت انتشار آن­ها بیشتر است. بیماری­های مختلف نه تنها سبب تلفات و کاهش چشمگیر تولید می­شوند، بلکه تماس با آبزیان بیمار برای انسان خالی از خطر نمی‌باشد (خارا و همکاران، 1384). انگل­ها ممکن است باعث کاهش رشد، مرگ و میر، تأخیر در بلوغ جنسی و یا عقیمی ماهی شده و اغلب زمینه را برای بیماری­های میکروبی، ویروسی و... فراهم می­سازند. در پاره­ای موارد مرگ و میر شدید ماهیان در اثر ضایعات حاصل از انگل­ها گزارش شده است (Woo and Buchmann, 2012; Paperna, 1996).

   با توجه به شناخت عوامل مضر در توسعه پرورش ماهی در سیستم­های مختلف، برای کاهش ضایعات و پیشگیری از بیماری­ها‍، انجام مطالعات انگل شناسی ضروری به نظر می­رسد. بنابراین، این مطالعه به منظور تعیین فون انگلی ماهیان زینتی در مراکز پرورش ماهیان زینتی استان قزوین طی زمستان سال 92 تا بهار سال 93 انجام شد.

 

مواد و روش­ها

   این مطالعه به روش مقطعی و میدانی و به صورت تصادفی  در 12 مزرعه از تعداد کل 23 مرکز تکثیر، پرورش و عرضه ماهیان زینتی فعال استان قزوین در فاصله زمانی 6 ماهه بین فصول زمستان سال 1392 و بهار سال 1393 انجام شد که در هر فصل یک مرتبه و در هر بار تعداد 10 قطعه ماهی زنده (درحال مرگ) در اوزان و اندازه­های مختلف نمونه­برداری و از نظر وجود انگل­هامورد مطالعه قرار گرفت.   با توجه به این که تشخیص سن در ماهیان زینتی کار نسبتاً دشواری است، لذا ماهیان مورد بررسی به دو گروه سنی زیر 6 ماه و بالای 6 ماه طبقه بندی شدند.

ماهی­ها تا حد امکان بلافاصله پس از صید مورد بررسی قرار گرفتند. در رابطه با تک­یاختگان و برخی پریاختگان کوچک مثل ترماتودهای منوژن این بررسی روی ماهیان زنده یا ماهی­هایی که به تازگی تلف شده بودند، صورت پذیرفت. پس از تحویل نمونه­ها به آزمایشگاه، هر نمونه به تفکیک از لحاظ وجود انگل­های خارجی و داخلی اعم از پرسلولی، تک­یاخته و یک یا چند میزبانه بررسی مورد آزمایش قرار گرفت. انگل­های جدا شده ابتدا به روش مستقیم و در مرحله بعد با کمک رنگ­آمیزی­ کارمن و آلوکارمن شناسایی و تشخیص داده شدند. همچنین داده‌های به­دست آمده پس از جمع‌آوری با کمک نرم افزار SPSS 18.0 مورد تحلیل آماری قرار گرفت.

 

یافته­ها

   در مجموع از 24 استخر مورد بررسی، 240 نمونه ماهی زنده در حال مرگ اخذ گردید که از این تعداد، 60 مورد (25 درصد)، آلوده به انگل تشخیص داده شدند (شکل­های 1 تا 3).

 

 

 

 

 

شکل 1 – انگل داکتیلوژیروس

 

شکل 2 – انگل ژیروداکتیلوس

 

 

شکل 3- تریکودینا

 

   ایکتیوفتیریوس مولتی­فیلیس با تعداد 28 مورد (6/46 درصد)، تریکودینا 13 مورد (6/21 درصد)، ژیروداکتیلوس با 5 مورد (3/8 درصد)،داکتیلوژیروس با 4 مورد (7/6 درصد) وچیلودنلا با 2 مورد (3/3 درصد) به ترتیب بیشترین میزان شیوع را داشتند. همچنین، 8 مورد (3/13 درصد) آلودگی مضاعف به دو انگل داشتند (نمودار 1).

 

نمودار 1- میزان شیوع انگل­های جدا شده از ماهیان زینتی استان قزوین

 

 

   بیشترین آلودگی انگلی ماهیان زینتی استان قزوین نیز مربوط به انگل ایکتیوفتیریوس مولتی­فیلیس و کمترین میزان آلودگی مربوط به چیلودنلا بود (05/0p<).

   از نظر نوع منبع تأمین آب آکواریوم­ها با میزان آلودگی انگلی، رابطه معنی داری وجود داشت (05/0p<)، طوری­که میزان آلودگی انگلی در مزارعی که از آب چاه استفاده می­شد، 33/58 درصد و در مزارعی که از آب شهری استفاده می‌شد، 67/41 درصد بود. بنابراین آلودگی در مزارعی که از آب چاه استفاده می‌شد، بیشتر بود (نمودار 2).

 

نمودار 2- میزان آلودگی انگلی به تفکیک نوع منبع تامین آب آکواریوم

  

 

   از نظر وجود آلودگی اختلاف معنی­داری بین دو گروه سنی (زیر 6 ماه و بالای 6 ماه) مشاهده نگردید. از نظر رابطه آلودگی به انگل و دمای آب، بیشترین میزان آلودگی در دمای بالای 30 درجه سلسیوس و کمترین میزان آلودگی مربوط به دمای بین 25 تا 28 درجه سلسیوس بود (نمودار 3).

 

 

نمودار 3- مقایسه تعداد ماهیان آلوده به انگل در دماهای مختلف نگه­داری

 

 

   از نظر رابطه میزان شیوع آلودگی و نژاد ماهی نیز اختلاف معنی­داری (05/0p<) مشاهده گردید به­طوری که بیشترین میزان آلودگی در گونه سیچلاید و کمترین میزان آلودگی در نژاد سورم مشاهده گردید.

 

 

 

 

 

بحثو نتیجه­گیری

   از نقطه نظر دامپزشکی، بیماری­های ناشی از انگل­های خارجی گروه مهمی از بیماری­ها را تشکیل داده و به عنوان عامل بیماری­های خطرناک آبزیان محسوب می‌شوند (جلالی، 1377). از سوی دیگر، انگل­های خارجی باعث خسارات جبران ناپذیر در مورد آبزیان شده و از اهمیت اقتصادی ویژه­ای برخوردارند (آذری تاکامی، 1376؛ جلالی، 1377).

   با توجه به گسترش صنعت ماهیان زینتی در کشور در سال­های اخیر، متأسفانه اطلاعات مربوط به بیماری­ها، پیشگیری و درمان ماهیان زینتی توسعه نیافته است و این خلأ علمی باعث بروز مشکلات عدیده­ای در بین دارندگان این دسته از ماهیان شده است. بسیاری از انگل­هایی که در ماهی شناخته شده­اند، قادر به ایجاد میزان قابل توجهی مرگ­ومیر در میان ماهیان، چه در شرایط اسارت و چه در شرایط طبیعی می­باشند. در همین راستا، بررسی حاضر نشان می­دهد که آلودگی به انگل­های خارجی در ماهیان زینتی استان قزوین شایع (25 درصد) می­باشد.

   در بررسی که توسط خدادادی و همکاران در سال 1392، در شهرستان ارومیه در مورد انگل­های خارجی ماهیان قرمز (ماهی حوض) صورت گرفت، مشخص شد که میزان آلودگی به این گروه از انگل­ها 52/56 درصد بود و بیشترین میزان آلودگی مربوط به انگل ایکتیوفتیریوس، داکتیلوژیروس و تریکودینا بود که با نتایج مطالعه حاضر کاملاً هم­خوانی دارد (خدادادی و همکاران، 1392).

   تاجی­زادگان و همکاران با بررسی آلودگی انگل­های خارجی ماهیان زینتی گوپی و مولی نقره­ای مراکز پرورش ماهی استان اصفهان نشان دادند که میزان آلودگی به انگل­های خارجی بالا بوده و انگل­های گزارش شده شامل تریکودینا و داکتیلوژیروس بود که با مطالعه حاضر هم­خوانی دارد (خدادادی و همکاران، 1392).

   در بررسی که توسط سلیمی در سال 1386 در شهرستان کرج انجام گرفت، میزان آلودگی به انگل­های خارجی 37/54 درصد گزارش گردید و بیشترین میزان آلودگی مربوط به انگل ایکتیوفتیریوس می­باشد که از این حیث با نتایج حاصل از این بررسی هم­خوانی دارد  (خدادادی و همکاران، 1392).

   آلودگی به انگل­های خارجی از اکثر نقاط جهان گزارش شده است (Bittencourt et al, 2014; Jakob and Palm, 2006). آلودگی به انگل در اکثر ماهیان بومی کشور نیز گزارش شده است و بر این اساس پازوکی و همکاران در سال 1392، آلودگی به انگل­های منوژن و دایژن را از ماهیان شوریده منطقه شمال غربی جزیره قشم گزارش کردند (پازوکی و همکاران، 1392). همچنین تقوی و همکاران در سال 1391، آلودگی به انگل­های خارجی ایکتیوفتیریوس، داکتیلوژیروس، ژیروداکتیلوس، تریکودینا و چیلودنلا را از ماهیان رودخانه زردی مازندران گزارش نمودند (تقوی و همکاران، 1391). جلالی و همکاران در سال 1391، انگل­های خارجی را از ماهیان دریاچه سد حنا و نیز ماهی سفید تالاب انزلی گزارش کردند (جلالی و همکاران، 1391).

   خارا و همکاران نیز در سال 1384، آلودگی به منوژن­های داکتیلوژیروس و ژیروداکتیلوس را از ماهیان تالاب امیرکلایه لاهیجان  گزارش نمودند و آلودگی به این انگل­ها توسط فیضی و همکاران در سال 1392 از ماهیان آب شیرین برخی از استخرهای پرورشی در سطح استان اصفهان گزارش شده است (خارا و همکاران، 1384؛ فیضی و همکاران، 1392).

   نعمت اللهی و همکاران در سال 2013 با بررسی روی انگل­های خارجی ماهی کپور و سرگنده مزارع ماهی مشهد آلودگی به ایکتیوفتیریوس، تریکودینا و داکتیلوژیروس را گزارش نمودند (Nematollahi et al., 2013).

   ستاری و همکاران در سال­های 1379 و 1381 آلودگی به انگل­های مختلف را در ماهیان قره برون، شیپ و فیل ماهی دریای خزر گزارش کردند (ستاری و همکاران، 1379؛ ستاری و همکاران، 1381).

   همچنین، نتایج این بررسی نشان داد که کمترین میزان آلودگی به انگل­های خارجی در ماهیان زینتی استان قزوین در دمای بین 25 الی 28 درجه سلسیوس است که در واقع دمای مناسب جهت تکثیر و پرورش ماهیان زینتی می­باشد. در مورد منبع تامین آب مراکز پرورشی، نتایج نشان داد که استفاده از آب شهری سبب کاهش آلودگی به انگل­های خارجی می­گردد.

   ژیروداکتیلوس سبب آسیب سلول­های پوششی پوست شده و محل های صدمه دیده را برای عفونت­های ثانویه مستعد می­کند و باعث توقف رشد بر اثر زخم و استرس می­گردد که در نهایت به لاغری شدید منجر می­شود.

   داکتیلوژیروس خونخوار بوده و جراحات وارده بر آبشش بسیار شدید بوده و سبب مرگ­ومیر زیادی در بین ماهیان می­شود. متعاقب تثبیت انگل در رشته­های آبششی خونریزی شدید، ایجاد لخته و تغییر رنگ ایجاد شده که به از کار افتادن فعالیت تنفسی منجر شده و مرگ ماهیان مبتلا رخ می­دهد.

   چیلودنلا نیز زمانی که تعداد انگل­ها فوق­العاده زیاد می­شود، باعث یک همه­گیری وسیع می­گردد که ممکن است به تلفات کلیه ماهی­ها منجر شود (جلالی، 1377).

   با توجه به این که تعداد زیادی از مزارع پرورشی ماهیان زینتی استان قزوین به نوعی درگیر با بیماری انگلی بوده و اغلب پرورش­دهندگان از وجود این بیماری در آکواریوم­های خود مطلع نبوده و صرفاً با تلفات مواجه هستند و با توجه به این موضوع که استان قزوین به دلیل موقعیت جغرافیایی و داشتن امکانات و استعدادهای موجود و بالقوه می­تواند نقش مهمی در تولید ماهیان زینتی در کشور ایفا نماید، لذا پیشنهاد می‌شود تا در جهت جلوگیری از متضرر شدن بیشتر پرورش دهندگان، نسبت به شناسایی و درمان این بیماری­ها در ماهیان زینتی استان قزوین، مطالعات مناسب و گسترده­ای صورت گیرد. به منظور پیشگیری از آلودگی ماهیان به انگل­های خارجی پیشنهاد می­شود از تماس ماهیان مسن و مولدین یا ماهیان ناقل با بچه­ماهی­ها، جلوگیری شود. همچنین، استفاده از داروها و برخی مواد شیمیایی نظیر مالاشیت سبز و فرمالین، کلر، نمک و غیره که در کنترل انگل­های خارجی بسیار موثر می­باشند، توصیه می­گردد.

   لازم به یادآوری است که، با کاهش میزان شیوع انگل در مزارع پرورش ماهیان زینتی هم به بهداشت و هم به اقتصاد مزارع پرورش ماهی این استان کمک شایانی می­گردد. همچنین با آموزش صحیح صاحبان مزارع تکثیر و پرورش ماهیان زینتی می­توان از بروز و شیوع هرچه بیشتر این انگل­ها جلوگیری نمود.

مراجع

• • · آذری تاکامی، ق. (1376). مدیریت بهداشتی و روش­های پیشگیری و درمان بیماری­های ماهی. انتشارات پریور، تبریز، ویرایش دوم، صفحات: 78-68.
  • پازوکی، ج.، خوش­اقبال، م. و معصومیان، م. (1392). بررسی آلودگی ماهی شوریده (Otolithes ruber) خلیخ فارس به انگل­های پریاخته. مجله تحقیقات دامپزشکی، دوره 68، شماره 1، صفحات: 60-53.
  • تقوی، م.، مخیر، ب.، سعیدی، ع.ا. و موسوی ه. (1391). آلودگی انگلی ماهیان تیز کولی (Hemiculterlucisculus)، کفال طلایی (Liza auratus) و سه خاره (Gasterosteus aculeatus) در رودخانه زردی (مازندران). مجله علمی شیلات، دوره 21، شماره 4، صفحات: 154–151.
  • جلالی، ب. (1377). انگل­ها و بیماری­های انگلی ماهیان آب شیرین ایران. معاونت تکثیر و پرورش آبزیان، شرکت سهامی شیلات ایران، تهران، صفحه: 477.
  • جلالی، ب.، محبوبی، ن.، اسداله، س. و برزگر، م. (1391). بررسی انگلی ماهیان تالاب حنا، سمیرم، اصفهان. مجله علمی شیلات ایران، دوره 21، شماره 1، صفحات: 38-25.
  • خارا، ح.، نظامی، ش.ع.، ستاری، م.، موسوی، س.ع.، موسی­پور، م. و حاجی­پور، ع. (1384). بررسی میزان شیوع و شدت آلودگی­های انگلی ماهی سوف حاجی طرخان در تالاب امیرکلایه لاهیجان. مجله پژوهش و سازندگی در امور دام و آبزیان، شماره 67، صفحات: 98-92.
  • خدادادی، ا.، رسولی، س.،  عبدی، ک. و عزیزی، ر. (1392). تعیین میزان فراوانی انگل­های خارجی ماهی قرمز (Carassius auratus, Linnaeus, 1785) در مراکز تکثیر و پرورش شهرستان ارومیه. مجله پژوهش­های بالینی دامپزشکی، دوره 4، شماره 1، صفحات: 57-49.
  • ستاری، م.، مخیر، ب.، اسلامی، ع. و بکایی، س. (1379). بررسی شیوع انگل­های کرمی داخلی ماهی قره­برون صید شده از سواحل جنوب غربی دریای خزر. مجله دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، دوره 55، شماره 3، صفحات: 24-19.
  • ستاری، م.، مخیر، ب. و میرهاشمی­نسب، م. (1381). بررسی شیوع کرمی گوارشی چالباش، شیپ و فیل ماهی صید شده  از سواحل جنوب غربی دریای خزر. مجله دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، شماره 57، شماره 4، صفحات: 38-33.
  • فیضی، ز.، جلالی جعفری، ب. و نبی­زاده، ف. (1392). بررسی انگل­های مونوژن ماهیان آب شیرین در برخی استخرهای پرورشی در سطح استان اصفهان. نشریه دامپزشکی (پژوهش و سازندگی)،  شماره 99، صفحات: 6-1.
    • Bittencourt, L.S., Pinheiro, D.A., Cardenas, M.Q., Fernandes, B.M. and Tavares-Dias, M. (2014). Parasites of native Cichildae populations and invasive Oreochromis niloticus (Linnaeus, 1758) in tributary of Amazones River (Brazil). Journal of Revista Brasileira Parasitology Veterinary, 23(1): 44-54.
    • Clarke, M. and West, I. (2000). The Complete Aquarium Guide. Italy: Turin, STIGE publication, pp: 10-35.
    • Illes, D. (2007). Tropical Freshwater Fish Aquariums. EBook wholesaler, pp: 15-65.
    • Jakob, E. and Palm, H.W. (2006). Parasites of commercially important fish species from the southern Java coast, Indonesia, including the distribution pattern of trypanorhynch cestodes. Verhandlungen der Gesellschaft für Ichthyologie Band, 5: 165-191.
    • Nematollahi, A., Ahmadi, A., Mohammadpour, H. and Ebrahimi, M. (2013). External parasite infection of common carp (Cyprinus carpio) and big head (Hypophthalmichthys nobilis) in fish farms of Mashhad. Northeast of Iran. Journal of Parasitic Diseases, 37(1): 131-133.
    • Paperna, I. (1996). Parasites. Infection and diseases of fishes in Africa–an update CIFA Technical Paper. Italy: Rome, No. 31, FAO, pp: 50-150.
    • Tullock, J. (2007). Freshwater Aquarium Models. USA: New Jersey, Wiley Publishing, pp. 10-65.
    • Woo, P.T.K. and Buchmann, K. (2012). Fish Parasites: Pathobiology and Protection. UK: London, CAB International, pp: 30-55.