جداسازی و ارزیابی فلور قارچی ملتحمه چشم سالم در اسب کرد ایرانی

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 6، دوره 9، 1 (33) بهار، خرداد 1394، صفحه 53-59   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

صابر ممقانی^{* 1}؛ عبداله عراقی سوره²؛ مجید ابراهیمی حامد²؛ مهدی فتاحی³؛ حمید اکبری⁴

¹دانش آموخته دکترای عمومی دامپزشکی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران.

²استادیار گروه علوم درمانگاهی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران.

³دانش آموخته دکترای تخصصی بیماری‌های داخلی دام‌های بزرگ، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران.

⁴استادیار گروه علوم درمانگاهی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

   مطالعه حاضر به منظور شناسایی قارچ­های جدا شده از کیسه ملتحمه اسب‌های کرد ایرانی سالم در شهرستان تبریز و تعیین اثر جنس و سن میزبان بر فراوانی جدایه­ها انجام یافت. 40 رأس اسب (17 رأس ماده و 23 رأس نر)، بدون شواهد بالینی از التهاب خارجی چشم، با محدوده سنی 2 تا 30 سال انتخاب و در دو گروه سنی زیر 10 سال و بالای 10 سال مورد بررسی قرار گرفتند. از هر دو کیسه­ ملتحمه­ سوآپ تهیه شده و نمونه­ها در محیط کشت سابرودکستروزآگار کلرامفنیکل­دار و عصاره مالت کشت داده شدند. پلت­ها در دمای 25 درجه سلسیوس به مدت 7 روز نگه­داری شدند. داده‌ها توسط آزمون‌های مربع کای، دقیق فیشر و کندال تاو در نرم ‌افزار SASآنالیز شدند. 35/82 درصد از جدایه‌ها مربوط به قارچ­های رشته­ای و 65/17 درصد مربوط به مخمرها بودند. آسپرژیلوس با 82/38 درصد بیشترین قارچ جدا شده بود. دیگر قارچ­های جدا شده شامل پنیسیلیوم (12/14%)، فوزاریوم (24/8 %)، کلادوسپوریوم، موکور و اسکوپولاریوپسیس (88/5 %)، سودو آلشریا، رودوترولا و تریکودرما (18/1%) بودند. اثر جنس بر میزان جداسازی قارچ­ها معنی­دار بود (05/0p<). میزان جداسازی قارچ­ها با افزایش سن کاهش یافت ولی همبستگی معنی‌داری بین آنها (225/0-=r، 064/0 =p) وجود نداشت. در نتیجه، فراوانی جدایه‌های قارچی سطح چشم اسب‌های کرد تحت تاثیر فاکتور جنسیت میزبان قرار داشت. به‌طورکلی، گونه‌های قارچی جدا شده در این مطالعه قابل مقایسه با مطالعات قبلی انجام گرفته روی اسب‌ها در دیگر مناطق است.

کلیدواژه‌ها

اسب کرد؛ قارچ؛ ملتحمه؛ سن؛ جنس؛ آسپرژیلوس

اصل مقاله

مقدمه

   ملتحمه غشایی نازک و شفاف است که سطح داخلی پلک‌ها و بخش قدامی صلبیه را می‌پوشاند. ملتحمه و قرنیه دارای سیستم دفاعی بسیار قوی و منحصر به فرد در برابر عفونت‌های قارچی می‌باشند که این سیستم دفاعی شامل جریان اشک، اعمال فاگوسیتی، سدهای مکانیکی و عمل باکتریواستاتیک لیزوزیمی می­باشد (Sousa et al., 2011). هرگونه عدم تعادل در هر یک از این فاکتورها در اثر عواملی همچون استرس، اختلالات سیستم ایمنی، بیماری‌های سیستمیک و تروما قادر است چشم را در معرض عفونت‌های احتمالی با منشأ داخلی و خارجی قرار بدهد (Rosa et al., 2003). کراتومایکوز یکی از اختلالات مهمی است که باعث درگیری چشم اسب شده و اغلب براحتی قابل تشخیص است. پیشرفت مرموزانه و دوره بهبودی طولانی از ویژگی­های این بیماری بوده و ممکن است منجر به شکل‌گیری اسکار فیبروواسکولار وسیع در قرنیه گردد (Sousa et al., 2011). آغاز کراتومایکوز نیاز به حضور یا ورود و کلونیزاسیون قرنیه با قارچ­های زیستا از طریق نقص ایجاد شده در قرنیه دارد. به همین دلیل کراتومایکوز عمدتاً پس از تروما در سطح قرنیه و تخریب اپیتلیوم آن ایجاد می­شود (عراقی و همکاران، 1391). حضور ثابت قارچ‌ها در سطح ملتحمه و قرنیه اسب‌ها به همراه ضعف سیستم ایمنی قرنیه در مقابل قارچ‌ها، وقوع کراتومایکوز در اسب‌ها را محتمل­تر از سایر گونه‌های اهلی می‌سازد. از طرفی استفاده موضعی بیش از حد از آنتی­بیوتیک‌ها و کورتیکواستروئیدها در درمان زخم قرنیه، خود عاملی برای ایجاد یا تشدید کراتومایکوز در اسب‌ها به شمار می‌رود (Sousa et al., 2011). تفاوت­ها در شیوع جغرافیایی قارچ‌ها در چشم اسب، شناخت ریسک فاکتورهای کراتومایکوز، نشانه‌های بالینی و انواع داروهای ضد قارچی موثر، برای دامپزشکان اهمیت بالایی دارد. به دلیل اینکه قارچ‌های ساپروفیت قادرند متعاقب یک ضربه کوچک، التهاب و عفونت شدیدی در چشم و بافت‌های اطراف آن پدید آورند، یک بررسی کلی در زمینه میکروفلور طبیعی ملتحمه چشم اسب به‌عنوان یک عضو حیاتی بدن ضروری به‌نظر می‌رسد. مطالعات انجام شده روی درصد فلور جایگزین شونده در ملتحمه چشم اسبان بستری شده، نشان‌دهنده اهمیت قارچ‌های گونه آسپرژیلوس و کلادوسپوریوم بوده است (Moore et al., 1988). همچنین مطالعۀ تاثیرات فصلی بر فلور طبیعی ملتحمه چشم اسبان نژاد تروبرد در ناحیه فلوریدا نشان از عدم تاثیر فصل بر تنوع قارچی داشت (Andrew et al., 2003). مطالعه­ای در زمینه تعیین فلور طبیعی ملتحمه چشم اسبان در بریتانیا انجام شد که در آن گونه­های موکور، آسپرژیلوس و آبسیدیا فراوان­ترین جدایه­های قارچی بودند (Johns et al., 2011). در مطالعه­ای که روی فلور طبیعی ملتحمه چشم سالم اسبان عرب انجام شده بود، فراوان­ترین جدایه­های شناسایی شده به ترتیب، کاندیدا، پنیسیلیوم، آسپرژیلوس و موکور بودند و جنس و سن اسب تأثیر معنی­داری روی فراوانی جدایه­ها داشت (عراقی و همکاران، 1391). با توجه به مرور مقالات، تاکنون مطالعه­ای روی فلور طبیعی ملتحمه چشم سالم اسبان کرد ایران صورت نگرفته است. در این مطالعه، میکروفلور قارچی ملتحمه چشم سالم اسب‌های کرد منطقه تبریز، تأثیر شرایط آب و هوایی، مدیریت و نژاد در تنوع فلور قارچی ملتحمه و ارتباط بین جنس و سن اسبان با تنوع قارچی در ملتحمه چشم سالم اسب‌های کرد ارزیابی گردید. هدف اصلی از این بررسی، معرفی فلور طبیعی ملتحمه چشم اسب‌های کرد شهرستان تبریز و ارزیابی تاثیر فاکتورهای جنس و سن بر تنوع این فلور می‌باشد.  

 

مواد و روش­ها

حیوانات و نمونه‌گیری

   مطالعه حاضر روی 40 رأس اسب کرد با الگوی تغذیه­ای مشابه، در تعدادی از اسب داری‌های تبریز در تیرماه سال 1392 انجام گرفت. دام‌های مورد مطالعه در محدوده سنی 2 تا 30 سال بودند که به دو گروه زیر 10 سال و بالای 10 سال تقسیم­بندی شدند. همچنین اسبان به دو گروه، شامل 23 رأس جنس نر و 17 رأس جنس ماده تقسیم شدند. اسبان انتخاب شده، از لحاظ بدنی در سلامت کامل بودند. برای نمونه‌برداری از سواب‌هایی استفاده شد که قبلاً در دمای 121 درجه سلسیوس به مدت 15 دقیقه استریل شده بودند. اسب‌ها در تراوا توسط لواشه مهار و با رعایت شرایط استریل بدون برخورد سواب با پلک‌ها یا محیط اطراف چشم، سواب وارد کیسه ملتحمه چشم گردیده و نمونه‌برداری انجام شد. نمونه‌ها وارد لوله‌های حاوی محیط انتقالی پیتون واتر شدند و روی لوله‌ها سن، جنس و راست یا چپ بودن چشم آنها ثبت شد. پس از اتمام کار نمونه­ها در مجاورت یخ سریعاً به آزمایشگاه میکروبیولوژی منتقل گردید.

کشت قارچ

   نمونه‌ها در دو محیط کشت اختصاصی سابرودکستروز آگار کلرامفنیکل دار (Himedia, India) و عصاره مالت (Quelab, Canada) به­صورت مجزا کشت و به مدت 7 روز در دمای 25 درجه سلسیوس نگه­داری شد تا قارچ‌های رشدیافته، شناسایی شوند. پس از رشد پرگنه‌ها، شناسایی بر اساس خصوصیات مورفولوژیک پرگنه­ها و بررسی لام­های تهیه شده با لاکتوفنل و کاتن بلو انجام گرفت.

تحلیل آماری داده‌ها

   تحلیل آماری داده‌ها با استفاده از نرم افزار SAS انجام گرفت و برای مقایسه آنها از آزمون کای دو استفاده شد. همچنین جهت بررسی ارتباط و همبستگی داده‌ها از آزمون کندال تاو و آزمون دقیق فیشر استفاده گردید. تمامی داده‌ها بر اساس سطح احتمال 5 درصد (05/0p<) مورد بررسی قرار گرفتند. 

 

یافته­ها

   در بررسی حاضر، در 49 چشم (25/61%) از 80 چشم مورد بررسی در مجموع 85 جدایه (12 گونه) شناسایی شد. قارچ­های رشته­ای (35/85%) فراوانی بیشتری از مخمر (75/14%) داشتند. فراوانی قارچ‌های جدا شده به ترتیب شامل آسپرژیلوس نایجر، مخمرها، پنیسیلیوم، فوزاریوم، کلادوسپوریوم، موکور و اسکوپولاریوپسیس، سودو آلشریا، رودوترولا و تریکودرما بودند (جدول 1). در نتایج کشت قارچی 40 رأس اسب، تعداد 18 رأس (45%) برای هر دو چشم مثبت، تعداد 6 رأس (15%) برای چشم راست مثبت، و تعداد 7 رأس (5/17%) برای چشم چپ مثبت بودند و تعداد 9 رأس(5/22%) برای هر دو چشم منفی بودند. تعداد 24 چشم (30%) واجد یک گونه قارچی، تعداد 15 چشم (75/18%) واجد دو گونه قارچی، تعداد 9 چشم (25/11%) واجد سه گونه قارچی بودند. تعداد یک چشم (25/1%) واجد چهار گونه قارچی و تعداد 31 چشم (75/38%) فاقد قارچ بودند.

   از کل جدایه‌های حاصل از چشم اسبان، 52 جدایه (17/61%) مربوط به جنس نر و 33 جدایه (82/38%) مربوط به جنس ماده بودند. سه رأس از اسب‌های نر (5/7%) و 6 رأس از اسب‌های ماده (15%) از نظر حضور قارچ استریل بودند. تعداد 37 جدایه (52/43%) مربوط به چشم راست و 48 جدایه (47/56%) مربوط به چشم چپ بودند. تعداد 16 چشم راست (20%) و تعداد 15 چشم چپ (75/18%) از نظر حضور قارچ استریل بودند.

   در واکاوی آماری انجام گرفته، فراوانی جداسازی کلادوسپوریوم و آسپرژیلوسفلاووس در اسب­های نر به­طور معنی‌داری بیشتر از اسبان ماده بود (05/0p<). میزان جداسازی قارچ­ها با افزایش سن کاهش یافت ولی همبستگی معنی‌داری بین آنها (225/0- =r، 064/0 =p) وجود نداشت. همچنین بین فراوانی جدایه‌ها و جنس اسبان کرد همبستگی معنی­داری وجود نداشت (جدول 1).

 

 

جدول 1- جدایه­های قارچی کیسه ملتحمه چشم سالم اسب­های کرد به تفکیک جنس و سن

	ضریب همبستگی	بالای  10 سال	زیر 10 سال		ضریب همبستگی	نر (23=n)	ماده (17=n)	کل	جدایه
	ارزش p				ارزش p
	226/0-	8	15		160/0-	13	10	23	آسپرژیلوس نایجر
	143/0	78/34%	22/65%		915/0	52/56%	48/43%	06/27%
	210/0	10 67/66%	5 33/33%		081/0	8 33/53%	7 67/46%	15 65/17%	مخمر
	178/0				605/0
	790/0-	6 50%	6 50%		222/0	4 33/33%	8 67/66%	12 12/14%	پنیسیلیوم
	616/0				158/0
	145/0-	2 57/28%	5 43/71%		220/0-	6 71/85%	1 29/14%	7 24/8%	فوزاریوم
	359/0				164/0
	760/0	2 40%	3 60%		325/0	5 100%	0 00/0%	5 88/5%	کلادوسپوریوم
	637/0				042/0
	760/0	3 60%	2 40%		134/0	2 40%	3 60%	5 88/5%	فومیگاتوس
	637/0				403/0
	008/0	3 60%	2 40%		104/0	3 60%	2 40%	5 88/5%	موکور
	959/0				511/0
	760/0-	2 40%	3 60%		019/0-	3 60%	2 40%	5 88/5%	اسکوپولاریوپسیس
	637/0				905/0
	277/0	4 80%	1 20%		325/0	5 100%	0 00/0%	5 88/5%	آسپرژیلوس فلاووس
	157/0				042/0
	160/0-	0 00/0%	1 100%		138/0-	1 100%	0 00/0%	1 18/1%	سودو آلشریا
	317/0				390/0
					ادامه جدول
	ضریب همبستگی ارزش p	بالای  10 سال	زیر 10 سال		ضریب همبستگی ارزش p	نر (23=n)	ماده (17=n)	کل	جدایه
	160/0-	0 00/0%	1 100%		138/0-	1 100%	0 00/0%	1 18/1%	رودوترولا
	317/0				390/0
	160/0-	0 00/0%	1 100%		138/0-	1 100%	0 00/0%	1 18/1%	تریکودرما
	317/0				390/0

 

بحث و نتیجه­گیری

   در مطالعات مختلف، از سطح چشم 100% گاوها و گاومیش­ها، 95% اسب­ها، 84% قاطرها، 4/79% الاغ‌ها، 40% گربه‌ها، 37% بزها، 26% گوسفندها و 22% سگ­های مورد مطالعه، ارگانیسم‌های قارچی جدا گردیده است (عراقی و حسن­پور، 1391) (Moore et al., 1988; Andrew et al., 2003; Rosa et al., 2003; Araghi-Sooreh et al., 2013). در مطالعه حاضر جدایه‌های قارچی از چشم 5/77% اسب‌های کرد مورد مطالعه جدا شد که در مطابقت با ارقام به­دست آمده از سایر دام­های بزرگ می­باشد (عراقی، 1392). در مطالعه انجام یافته روی اسب عرب ایرانی در جغرافیای یکسان با اسب­های کرد، 37/88% از اسب‌های عرب برای کشت قارچی چشم­ها مثبت بودند (عراقی و همکاران، 1391). به نظر می‌رسد با افزایش جثه و مطابق با آن افزایش ابعاد چشم و سطح تماس آن، تعداد بیشتری از چشم حیوانات توسط قارچ­های محیطی آلوده می‌شوند (Rosa et al., 2003).

   در بررسی حاضر جنس آسپرژیلوس فراوان­ترین جدایه کیسه ملتحمه اسب­های کرد تعیین گردید. در اکثر مطالعات انجام شده روی فلور ملتحمه طبیعی اسب­ها، قارچ­های رشته­ای در مقایسه با مخمرها ارگانیسم­های غالب هستند (Moore et al., 1983; Rosa et al., 2003; Barsotti et al., 2006). از قارچ‌های رشته­ای، جنس آسپرژیلوس معمول­ترین جدایه سطح چشم اسب­ها و دیگر تک سمی­ها می­باشد که با یافته­های این مطالعه مطابقت دارد (Samuelson et al., 1984; Andrew et al., 2003; Barsotti et al., 2006).

   در تحقیق انجام شده روی اسب­های عرب ایرانی در منطقه­ آذربایجان، با وجود اینکه در مجموع قارچ­های رشته­ای فراوانی بیشتری از مخمرها داشتند ولی، مخمر کاندیدا فراوان­ترین جدایه قارچی بود (عراقی و همکاران، 1391) که علت این تفاوت در فراوانی گونه­های قارچی جدا شده با نتایج مطالعه حاضر می­تواند ناشی از تفاوت نژادی یا تغییر فلور محیطی باشد.

   در دیگر گونه‌های دامی نیز معمولاً قارچ های غیر از آسپرژیلوس با فراوانی بیشتر از ملتحمه جدا می­شوند. در مطالعه‌ای در گاوها، سگ ها و گربه­ها قارچ کلادوسپوریوم جدایه غالب گزارش شد (Samuelson et al., 1984). در مطالعه دیگر در بزها، قارچ پنیسیلیوم فراوان­ترین جدایه­ ملتحمه طبیعی بود (Araghi-Sooreh et al., 2013).

   علاوه بر آسپرژیلوس به­عنوان معمو­ل­ترین علت کراتومایکوز در اسب­ها، قارچ­های فوزاریوم، پنیسیلیوم، رایزوپوس، تریکوسپورون، سیلیندروکارپون، اسکیتالیدیوم، تورولوپسیس، فیکومایسس، آلترناریا، سفالوسپوریوم، کلادورینوم، پیسیلومایسس، مورتیرلا، سودو آلشریا، ریزوکتونیا، ریزوپوس، استرپتومایسس، تریکودرما، تریکوسپورون، موکور، کاندیدا و دیگر مخمرها نظیر کریپتوکوکوس، رودوتورولا و ساکارومایسس از موارد کراتومایکوز اسب­ها جدا شده­اند (Coad et al., 1985; Moore et al., 1988; Brooks et al., 1998; Ledbetter et al., 2007; Wada et al., 2010).

   آنچه مشخص است اکثر جدایه­های بررسی حاضر به عنوان پاتوژن­های فرصت­طلب از کراتومایکوز اسب­ها گزارش شده است. این موضوع اهمیت شناسایی قارچ‌های سطح چشم اسب­های سالم در پیش­بینی پاتوژن­های احتمالی کراتومایکوز اسب­های کرد و انتخاب درمان صحیح و اجرای سریع آن را مشخص می­سازد.

   در بررسی حاضر، فاکتور جنس اثر معنی­داری روی فراوانی برخی از جدایه­های قارچی داشت طوری­که، فراوانی کلادوسپوریوم وآسپرژیلوسفلاووس در اسب‌های نر به طور معنی­داری بیشتر از اسبان ماده بود. در مطالعات متعددی تأثیر جنس میزبان بر ترکیب و فراوانی فلور میکروبی ملتحمه حیوانات مختلف نشان داده شده است. در اسب عرب، سودو آلشریا و کلادوسپوریوم در جنس نر به طور معنی­داری بیشتر از جنس ماده بود (عراقی و همکاران، 1391) و در میش­ها، فراوانی کلادوسپوریوم به طور معنی­داری بیشتر از قوچ­ها بود (عراقی و حسن­پور، 1391).

   چگونگی تأثیر میزبان بر میزان جداسازی فلور میکروبی ملتحمه چشم مشخص نیست و نیازمند تحقیقات جداگانه می­باشد. در خصوص تأثیر سن بر جدایه­ها، در این مطالعه نشان داده شد که با افزایش سن اسب­های کرد، میزان جداسازی قارچ­ها کاهش می­یابد ولی همبستگی معنی­داری بین این دو فاکتور پیدا نشد. در بررسی­های انجام شده در فلوریدای آمریکا، قارچ­ها از چشم حیوانات جوان بیشتر جدا گردید (Andrew et al., 2003). در بررسی انجام شده روی اسب­های ترکمن، نتیجه­ مشابه و حتی معنی­داری به­دست آمده است (بهداد و عراقی، 1393). به نظر می‌رسد با افزایش سن کیفیت ساز و کارهای دفاعی سطح چشم اسب­ها بهبود می­یابد که به دنبال آن از آلودگی قارچی چشم اسب­های مسن­تر کاسته می­شود. بنابراین، در صورت وقوع شرایط زمینه­ساز و تضعیف­گر دفاع سطح چشم، شانس وقوع کراتومایکوز در اسبان جوان بیشتر خواهد بود. گونه­های جدا شده در این گزارش قابل مقایسه با مطالعات قبلی انجام گرفته روی اسب­ها در مناطق دیگر است. فراوانی جدایه­های قارچی سطح چشم اسب­های کرد تحت تأثیر فاکتور جنسیت میزبان قرار دارد.

مراجع

• بهداد، ا. و عراقی سوره، ع. (1393). بررسی جدایه­های قارچی جدا شده از کیسه ملتحمه چشم سالم در اسب ترکمن. نشریه میکروبیولوژی دامپزشکی، دوره 10، شماره 1، صفحات: 73-65.
• عراقی سوره، ع. و حسن پور، و. (1391).  فلور قارچی کیسه ملتحمه گوسفندان سالم نژاد قزل در شهرستان ارومیه. مجله پژوهش های بالینی دامپزشکی، دوره 3، شماره 2، صفحات: 101-95.
• عراقی سوره، ع.، ابراهیمی حامد، م.، محمدپور، د. و صادقی زالی، م.ح. (1391). جداسازی و شناسایی فلور قارچی ملتحمه چشم سالم در اسب عرب ایرانی. مجله پاتوبیولوژی مقایسه­ای، دوره 9، شماره 4، صفحات: 816-811.
• عراقی سوره، ع. (1392). شناسایی فلور قارچی فورنیکس ملتحمه چشم در تک­سمیان (اسب و قاطر) منطقه ارومیه. مجله آسیب­شناسی درمانگاهی، دوره 7، شماره 1، صفحات: 1736-1743.
  • Andrew, S.E., Nguyen, A., Jones, G.L. and Brooks, D.E. (2003). Seasonal effects on the aerobic bacterial and fungal conjunctival flora of normal thoroughbred brood mares in Florida. Veterinary Ophthalmology, 6: 45-50.
  • Araghi-Sooreh, A., Mokhber-Dezfuli, M. and Mohammadi-Chorsi, M. (2013). Identification of fungal isolates from conjunctival sac in healthy goats. Journal of Veterinary Research, 68: 327-332.
  • Barsotti, G., Sgorbini, M., Nardoni, S., Corazza, M. and Mancianti, F. (2006). Occurrence of fungi from conjunctiva of healthy horses in Tuscany, Italy. Veterinary Research Communication, 30: 903-906.
  • Brooks, D., Andrew, S., Dillavou, C., Ellis, G. and Kubilis, P. (1998). Antimicrobial susceptibility patterns of fungi isolated from horses with ulcerative keratomycosis. American Journal of Veterinary Research, 59: 138-142.
  • Coad, C., Robinson, N. and Wilhelmus, K. (1985). Antifungal sensitivity testing for equine keratomycosis. American Journal of Veterinary Research, 46: 676-678.
  • Johns, I.C., Baxter, K., Booler, H., Hicks, C. and Menzies-Gow, N. (2011). Conjunctival bacterial and fungal flora in healthy horses in the UK. Veterinary Ophthalmology, 14: 195-199.
  • Ledbetter, E.C., Patten, V.H., Scarlett, J.M. and Vermeylen, F.M. (2007). In vitro susceptibility patterns of fungi associated with keratomycosis in horses of the northeastern United States: 68 cases (1987–2006).  Journal of American Veterinary Medical Association, 231: 1086-1091.
  • Moore, C., Fales, W., Whittington, P. and Bauer, L. (1983). Bacterial and fungal isolates from Equidae with ulcerative keratitis. Journal of American Veterinary Medical Association, 182: 600-603.
  • Moore, C., Heller, N., Majors, L., Whitley, R., Burgess, E. and Weber, J. (1988). Prevalence of ocular microorganisms in hospitalized and stabled horses. American Journal of Veterinary Research, 49: 773-777.
  • Rosa, M., Cardozo, L.M., da Silva Pereira, J., Brooks, D.E., Martins, A.L.B., Florido, P.S.S., et al. (2003). Fungal flora of normal eyes of healthy horses from the State of Rio de Janeiro, Brazil. Veterinary Ophthalmology, 6: 51-55.
  • Samuelson, D., Andresen, T. and Gwin, R. (1984). Conjunctival fungal flora in horses, cattle, dogs, and cats. Journal of American Veterinary Medical Association, 184: 1240-1242.
  • Sousa, M.E.d., Araújo, M.A.d.S., Mota, R.A., Porto, W.J.N., Souza, A.K.P., Santos, J.L.d., et al. (2011). Fungal microbiota from ocular conjuctiva of clinically healthy horses belonging to the Military Police Cavalry of Alagoas. Brazilian Journal of Microbiology, 42: 1151-1155.
    • Wada, S., Hobo, S. and Niwa, H. (2010). Ulcerative keratitis in thoroughbred racehorses in Japan from 1997 to 2008. Veterinary Ophthalmology, 13: 99-105.