اثر عصاره هیدرواتانولی برگ گیاه پنیرک در التیام زخم‌های پوستی تمام‌ضخامت برشی در موش صحرایی

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 8، دوره 9، 1 (33) بهار، خرداد 1394، صفحه 73-81   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

محمد‌رضا فرهپور^{* 1}؛ سارو صداقت²

¹استادیار گروه علوم درمانگاهی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران.

²دانشجوی گروه علوم درمانگاهی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران.

چکیده

   التیام زخم تمام ضخامت پوست همواره به دلیل اختلال در روند ترمیم که منجر به طولانی شدن دوره بهبودی می­گردد، مورد توجه بوده است. از این رو، تلاش برای یافتن ترکیبات موثر بر بهبود روند التیام زخم­های جلدی بسیار مهم است. مطالعه حاضر به منظور بررسی اثرات عصاره هیدرواتانولی برگ پنیرک (Malva sylvestris) بر روند ترمیم زخم، در 54 سر موش صحرایی نر، انجام شد. دو زخم استاندارد برشی گرد تمام ضخامت جراحی به قطر 7 میلی­متر در پوست پشت موش­ها ایجاد شد و به صورت موضعی، در سه گروه، پارافین نرم زرد (گروه کنترل) و پمادهای درمانی 5/1 % و 3 % (عصاره مخلوط با پارافین نرم زرد) تحت مداوا قرار گرفتند. درمان بلافاصله پس از ایجاد زخم و برای بعد از ایجاد زخم، به مدت 16 روز متوالی، به کار گرفته شد. التیام زخم به شکل میکروسکوپی، از نظر شروع رسوب بافت نو پوستی و بسته شدن زخم در طی یک دوره 16 روزه مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان­دهنده افزایش معنی­دار میزان انقباض زخم در حیوانات تحت درمان، به­خصوص دوز درمانی 3 درصد، در مقایسه با گروه کنترل بود. همچنین، در حیوانات تحت درمان با عصاره هیدرواتانولی برگ گیاه پنیرک میزان نفوذ سلول­های التهابی کاهش یافته و نوزایش عروقی، انتشار فیبروبلاست­ها، محتوای کلاژنی و ضخامت بافت پوششی افزایش نشان می­داد. این نتایج نشان داد که کاربرد موضعی عصاره هیدرواتانولی برگ گیاه پنیرک دارای اثرات مفیدی بر بهبود زخم تمام ضخامت برشی پوست است.

کلیدواژه‌ها

پنیرک؛ عصاره هیدرواتانولی؛ التیام زخم تمام‌ضخامت؛ موش صحرائی

اصل مقاله

مقدمه

   روند بهبود زخم یک پاسخ فیزیولوژیک بافت پوست آسیب دیده و سایر بافت­های نرم می­باشد. پس از وقوع آسیب، واکنش بازسازی بافت طی سه مرحله التهابی، تکثیر، بازسازی و بلوغ، شروع و به پایان می رسد. مرحله التهابی با انتشار سلول­های ایمنی از جمله نوتروفیل­ها و ماکروفاژها مشخص می­شود. مرحله تکثیر توسط رگ­زایی، رسوب کلاژن، تشکیل بافت پوششی و انقباض زخم و مرحله بلوغ با تموج رشته­های کلاژن­ و افزایش قدرت مکانیکی بافت مشخص می­شود. اگرچه روند التیام به­طور طبیعی در زخم­ها شروع شده و تداوم می­یابد ولی نتیجه همواره مطلوب نمی­باشد (Farahpour et al., 2015). امروزه جهت افزایش سرعت و کیفیت روند ترمیم، از داروهای صناعی شبیه نیتروفورازون، جنتامایسین، موپیروسین و دیگر موارد استفاده می­گردد که داروهای اخیر دارای عوارض جانبی می­باشند. از این رو، در سال­های اخیر استفاده از داروهای با منشأ طبیعی رو به افزایش است.

گیاه پنیرک (Malva sylvestris)، گیاهی از راسته پنیرک­سانان است. این گیاه خزنده و پایا می­باشد که به حالت خودرو در جنگل­ها و اراضی غیرمزروع می­روید (Zargari, 1992; Lim, 2014). از تمام قسمت­های این گیاه به عنوان مواد دارویی استفاده می­شود. مهم­ترین ماده مؤثر گل­های پنیرک را موسیلاژ، فلاونوئید، تانن، ترکیبات فنلی و آنتوسیانی­ ها (مالوین، دلفینیدین، مالویدین)  تشکیل می­دهد (Gasparetto et al., 2012; Razavi et al., 2011; Dehkordi, 2003). در طب سنتی از عصاره گیاه مذکور جهت درمان سرماخوردگی، سرفه، زخم معده و زخم­های جلدی استفاده می­گردد (Gasparetto et al., 2012; Esteves et al., 2009; Deh00kordi, 2003). همچنین کاربرد موضعی عصاره  دی‌اتیل اتری گل­های گیاه مذکور موجب افزایش سرعت و کیفیت بافت ترمیمیِ زخم­های پوستی در موش­های دیابتی می­شود (Pirbalouti et al., 2010; Pirbalouti et al., 2009; Ozkan et al., 2005).

   با توجه به اثرات مفید متعدد گیاه پنیرک، در مطالعه حاضر تاثیر عصاره هیدرواتانولی برگ گیاه پنیرک، بر ترمیم زخم تجربی تمام ضخامت پوست در موش صحرایی مورد بررسی قرار گرفته است.

 

مواد و روش­ها

روش عصاره­گیری و آماده سازی پماد

   برگ­های گیاه پنیرک از مزارع اطراف شهر همدان (عرض جغرافیایی: 34 درجه و52 دقیقه، طول جغرافیایی: 48 درجه و 32 دقیقه) جمع­آوری گردید. پس از شستشو، برای مدت 10 روز در اتاق (سایه) نگه­داری شد تا خشک شوند و پس از خرد کردن، 150 گرم از آن توسط ترکیب آب و اتانول 96 درجه و با روش ماسریشن عصاره­گیری شدند. سپس عصاره به‌دست آمده، توسط دستگاه تقطیر در خلأ تغلیظ گردید. محلول غلیظ به­دست آمده در سه مرحله فیلتر شد. سپس محلول به­دست آمده نهایی، تحت شرایط استریل در دمای 35 درجه سانتی­گراد خشک گردید (Eseyin, 2007). در پایان، جهت ساخت پمادهای درمانی میزان 5/1 و 3 گرم از عصاره خالص خشک شده پنیرک، به شکل وزنی–وزنی، به ترتیب به دو قوطی­ حاوی 5/98 و 97 گرم پماد پایه تجاری (پارافین نرم زرد) اضافه گردید. در قوطی سوم فقط 100 گرم پماد پایه تجاری (پارافین نرم زرد)، جهت کاربرد موضعی در موش­های قرار گرفته در گروه دارونما، اضافه گردید (Farahpour et al., 2015).

حیوانات مورد مطالعه

   در این تحقیق از 54 سر موش صحرایی نر نژاد ویستار بالغ با محدوده وزنی 10±195 گرم، تهیه شده از دانشکده دامپزشکی دانشگاه ارومیه، استفاده شد. موش‌ها به مرکز پرورش و نگه­داری حیوانات آزمایشگاهی دانشکده دامپزشکی منتقل شده و در قفس‌های استاندارد نگه­داری موش تحت شرایط نوردهی کنترل شده 12 ساعت روشنایی و 12 ساعت تاریکی و دمای ثابت 2±22 درجه سلسیوس نگه­داری گردیدند.

روش القاء بیهوشی و ایجاد زخم

    القاء بیهوشی با تزریق زایلازین هیدروکلراید 2 درصد (10 mg/kg; Woerden, Holland) و کتامین هیدروکلراید 5 درصد (55 mg/kg; Woerden, Holland) به­صورت داخل صفاقی انجام گردید. سپس موش‌ها به صورت شکمی روی میز جراحی قرار داده شده و سطح پشتی موش‌ها از ناحیه کتف تا ایلئوم اسکراب و آماده‌سازی جراحی شده و دو زخم دایره‌ای شکل تمام ضخامت به قطر 7 میلی­متر در هر طرف به فاصله 1 سانتی‌متر از ستون مهره­ها و 5/1 سانتی‌متر از یکدیگر با استفاده از پانچ بیوپسی استریلِ 7 میلی­متری ایجاد شد (Farahpour et al., 2015). پس از ایجاد زخم، تمامی موش­ها به طور تصادفی به 3 گروه 18 تایی (دارونما و دو نوع پماد درمانی) تقسیم شده و سپس موش­های هر یک از گروه­ها، خود به 3 زیر گروه 6 تایی (گروه‌های نمونه­برداری در روزهای 4، 8 و 16) تقسیم شدند. در پایان روزهای مذکور به منظور بررسی آسیب­شناختی بافتی، نمونه‌­ بافتی جهت انجام آزمایشات مربوطه اخذ شد. برای اطمینان از برداشت کامل بافت از پانچر 8 میلی­متری استفاده گردید. برای جلوگیری از وارد آمدن هر گونه خدشه طی مطالعه، هر موش پس از اخذ نمونه، از روند مطالعه کنار گذاشته شد.

 

اندازه­گیری سطح زخم

   در تمامی گروه­های درمانی، زخم­ها در روزهای 4، 8، 12 و 16 بعد از ایجاد، توسط کاغذ شفاف اندازه­گیری شدند (Farahpour et al., 2015). به منظور اندازه­گیری سطح زخم، هر موش بیهوش شده در وضعیت خوابیده بر روی شکم قرار داده می­شد و سپس حاشیه زخم بر روی یک کاغذ شفاف ترسیم می­گردید. برای به حداقل رسانیدن میزان خطا، ترسیم حاشیه کل هر زخم، در هر موش، سه بار تکرار شده و میانگین آن محاسبه می‌گردید.

آسیب شناختی بافتی

   در روزهای چهارم، هشتم و شانزدهم بعد از ایجاد زخم، پس از القاء بیهوشی عمومی یک تکه تمام ضخامت از بافت جلدی شامل 2 میلی­متر از حاشیه پوست سالم به همراه بخشی از بافت جوانه­ای، جدا گشته و بلافاصله در داخل ظرف حاوی فرمالین بافر 10 درصد قرار داده شد. پس از تثبیت و قالب­‌گیری نمونه‌های بافتی درپارافین (بلوک­زنی)، توسط میکروتوم مقاطعی به ضخامت 5 میکرون تهیه و به روش‌های تری­کروم ماسون و فلورسنت برای کلاژن رنگ‌آمیزی گردید (Farahpour et al., 2015). بر اساس جدول 1 پارامترهای آسیب شناختی نشان­دهنده پیشرفت ترمیم زخم بر اساس امتیازدهی گزارش گردید (Ozay et al., 2010).

 

 

 

 

 

 

جدول 1- پارامترهای آسیب­شناختی نشان­دهنده پیشرفت ترمیم زخم و نحوی رتبه­بندی آنها

درجه بندی	سلول­های التهابی	نوزایش عروقی	فیبروبلاست	تشکیل بافت پوششی
-	عدم حضور	عدم حضور	عدم حضور	ضخیم شدن لبه­های برش
+	خفیف (اطراف بافت)	خفیف (بافت زیرجلد)	خفیف (اطراف بافت)	مهاجرت سلول­های پوششی کمتر از 50 %
++	خفیف (بافت جوانه­ای)	خفیف (بافت جوانه­ای)	خفیف (بافت جوانه­ای)	مهاجرت سلول­های پوششی بیشتر از 50 %
+++	متوسط (بافت جوانه­ای)	متوسط (بافت جوانه­ای)	متوسط (بافت جوانه­ای)	پل­زدن ناحیه برش
++++	بارز (بافت جوانه­ای)	بارز (بافت جوانه­ای)	بارز (بافت جوانه­ای)	شاخی شدن

 

تحلیل آماری داده­ها

   اطلاعات به دست آمده از اندازه­گیری سطح زخم­ها با استفاده از آزمون تحلیل واریانس یک طرفه (ANOVA)، مورد واکاوی آماری قرار گرفتند. تفاوت در سطح 05/0>p معنی­دار در نظر گرفته شد. یافته­ها به­صورت میانگین ± انحراف معیار (mean ± Standard Diviation) ​​نشان داده شدند.

 

یافته­ها

ارزیابی اندازه زخم

   کاربرد موضعی عصاره هیدرواتانولی برگ گیاه پنیرک، از روز هشتم بعد از ایجاد زخم موجب کاهش معنی­دار (05/0>p) اندازه سطح زخم در مقایسه با گروه دارونما شد به­طوری­که، اندازه مساحت زخم در روز اندازه­گیری پایانی (روز شانزدهم)، در گروه دارونما برابر 56/0±52/4 میلی­متر مربع بود. در حالی­که این میزان در گروه درمانی با پماد 5/1 درصد گیاه پنیرک برابر 79/0±99/1 میلی­متر مربع و در گروه درمانی با پماد 3 درصد گیاه پنیرک 39/0±89/0 میلی­متر مربع بود. نکته قبل توجه اینکه، از روز هشتم به بعد، بین دو گروه درمانی نیز اختلاف معنی­دار (05/0>p) وجود داشت. تغییرات اندازه مساحت زخم در پیشرفت روند بهبودی در جدول 2 نشان داده شده است.

 

 

جدول 2- اثر پمادهای درمانی بر میزان متوسط ± انحراف معیار اندازه مساحت زخم (میلی­متر مربع) در روزهای مختلف دوره آزمایش

گروه­های مورد آزمایش	روزهای اندازه­گیری
	روز 4	روز 12		روز 16
دارونما	a49/2±77/37		a81/1±04/19	a91/0±09/9		a56/0±52/4
پماد 5/1 %	b 44/2±88/31		b45/1±54/15	b99/1±01/5		b79/0±99/1
پماد 3 %	b 12/2±01/27		b11/1±66/11	b21/0±99/2		b39/0±89/0

a            و:b بیانگر اختلاف معنی­دار بین گروه کنترل و گروه­های درمانی در هر ستون می­باشد (05/0>p).

 

ارزیابی آسیب شناختی

   در نمونه­های اخذ شده در روز چهارم پس از جراحی، میزان ارتشاح سلول­های آماسی (نوتروفیل­ها) در نمونه‏های گروه دارونما، در مقایسه با هر دو گروه درمانی، از میزان بالاتری برخوردار بود. این میزان در تمامی گروها در روزهای نمونه­برداری بعدی (هشتم و شانزدهم) کاهش یافته بود. در گروه درمانی توسط پماد با دوز درمانی بالاتر، در روز چهارم پس از ایجاد زخم، میزان ارتشاح سلول­های آماسی در حد متوسطی بوده و در روزهای نمونه برداری بعدی (هشتم و شانزدهم) روند کاهشی قابل ملاحظه­ای پیدا کرده بود (جدول 3).

   در بررسی میزان نوزایش عروقی، در تمامی گروه­ها تا روز هشتم یک روند افزایش وجود داشت، به­طوری­که در روزهای چهارم و هشتم نمونه­برداری افزایش قابل توجهی در میزان نوزایش عروقی نمونه­های گروه درمانی به­خصوص در گروه درمانی با دوز بالاتر مشاهده شد. درحالی­که، میزان نوزایش عروقی در نمونه‏های گروه دارونما در روز چهارم بسیار کم بود. در روز نمونه­برداری شانزدهم، میزان نوزایش عروقی به دلیل ساخت و رسوب کلاژن در تمامی گروه­های مورد آزمایش کاهش یافته بود. در گروه درمانی توسط پماد با دوز درمانی بالاتر، در روزهای نمونه­برداری شانزدهم پس از ایجاد زخم، میزان نوزایش عروقی روند کاهشی قابل ملاحظه­تری را نشان می­داد (جدول 3).

   در بررسی میزان نفوذ فیبروبلاست­ها و محتوای کلاژن در محل زخم، در روز چهارم درمانی تمامی گروه­ها میزان پایینی را از لحاظ نفوذ فیبروبلاست­ها و محتوای کلاژن نشان می­دادند، اما در روزهای نمونه­برداری هشتم و شانزدهم افزایش چشمگیری در نمونه­های گروه درمانی، به­خصوص در گروه درمانی با دوز بالاتر دیده شد درحالی­که، نفوذ فیبروبلاست­ها و محتوای کلاژن در نمونه‏های گروه دارونما در روزهای نمونه‌برداری هشتم و شانزدهم، میزان بسیار کمتری را نشان می­داد (جدول 3 و شکل 1).

   در بررسی روز چهارم، هیچگونه بازسازی بافت پوششی در گروه­های مورد آزمایش دیده نشد. اما در روز هشتم بازسازی بافت پوششی آغاز شده بود و در گروه­های درمانی، به­خصوص گروه درمانی با دوز بالاتر، بازسازی بیشتری مشاهده گردید. در روز شانزدهم در گروه درمانی با دوز بالاتر، برخلاف دو گروه دیگر،  پاپیلای پوستی نیز شده تشکیل شده بود (جدول 3 و شکل 1).

 

 

                        جدول 3- نتایج حاصل از بررسی آسیب شناختی بافتی در گروه­های مورد آزمایش

روزهای نمونه برداری	گروه­های مورد آزمایش	سلول­های ایمنی	نوزایش عروقی	فیبروپلازی	محتوای کلاژنی	تشکیل بافت پوششی
	دارونما	++++	+	+	+	-
روز چهارم	پماد درمانی 5/1%	+++	++	++	++	-
	پماد درمانی 3%	++	+++	++	++	-
	دارونما	++	+++	++	++	+
روز هشتم	پماد درمانی 5/1%	+	++++	+++	+++	++
	پماد درمانی 3%	+	++++	++++	+++	+++
	دارونما	+	++	+	+++	+++
روز شانزدهم	پماد درمانی 5/1%	-	+	+	+++	++++
	پماد درمانی 3%	-	+	+	++++	++++

 

 

 

 

 

شکل 1- نمای ریزبینی از سطح مقطع پوست در روز شانزدهم نمونه­برداری. (A) گروه درمان شده با پماد دارونما؛ (B) گروه درمان شده با دوز درمانی 5/1 درصد و (C) گروه درمان با دوز درمانی 3 درصد. در تصاویر ردیف اول اپیتلیوم بالغ به­خوبی فشرده شده و کراتین (Ke) قرمز رنگ در سیتوپلاسم سلول­های سنگفرشی دیده می­شود. تصاویر در ردیف دوم نشان­دهنده باندهای کلاژن می­باشد که به­طور کامل در گروه درمان­شده با دوز بالاتر بالغ شده است (A-1، B-1، C-1: رنگ­آمیزی تری­کروم کروماسون، A-2، B-2، C-2: رنگ­آمیزی فلورسنت برای کلاژن، درشتنمایی ×400).

 

 

بحث و نتیجه‌گیری

   در بررسی حاضر کاربرد موضعی عصاره هیدرواتانولی برگ گیاه پنیرک، به شکل وابسته به دوز، موجب افزایش میزان انقباض زخم پوست و کاهش مدت زمان روند ترمیم آن در موش صحرایی شد. در این مطالعه میزان نوزایش عروقی، رسوب کلاژن و بازسازی بافت پوششی در حیوانات تحت درمان، به‌خصوص در دوز درمانی بالاتر، افزایش یافت.

   فرآیند ترمیم زخم، با مرحله التهابی آغاز می­گردد، که افزایش مدت زمان آن با عوارضی همراه می­گردد (Beldon, 2010). از ویژگی­های اصلی مرحله التهابی، تولید و ترشح فاکتورهای التهابی از جمله انواعی از سایتوکین­ها، پروستاگلاندین­ها و اینترلوکین­ها توسط سلول­های ایمنی مهاجرت کرده به محل زخم به‌خصوص نوتروفیل­ها می­باشد. نوتروفیل­ها با ترشح آنزیم­های پروتئاز و الاستاز در محل زخم، عوامل عفونت­زا را از بین می­برند، اما میزان بالای آنزیم­های ذکر شده، به دلیل وجود عفونت محل زخم، می­تواند باعث تخریب بافتی و طولانی شدن مدت زمان مرحله التهابی گردد (McDaniel et al., 2011).

   بررسی­های فیتوشیمیایی نشان داده­اند که عصاره هیدرواتانولی برگ گیاه پنیرک حاوی مقادیر متنابهی از ترکیبات پلی­ساکاریدی، آنتوسیانین، فلاونوئید و تانن می­باشد. نشان داده شده است که عصاره اتانولی برگ گیاه پنیرک به­دلیل دارا بودن ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی دارای اثرات ضدباکتریایی است (Mihaylova et al., 2015; Gasparetto et al., 2012; Razavi et al., 2011; Sleiman and Daher 2009). همچنین تحقیقات دیگری نشان داده است که عصاره هیدرواتانولی برگ گیاه پنیرک به دلیل دارا بودن ترکیباتی همچون اسکوپولتین (Scopoletin)، کوئرستین (Quercetin)، 3-مالویدین (3-malvidin) و 5-گلوکوزید (5-glucoside) در کاربرد موضعی موجب کاهش زمان مرحله التهابی و مهاجرت سلول­های ایمنی می­گردد (Prudente et al., 2013; Sleiman and Daher 2009).

   در مطالعه اخیر مشخص گردید که از حضور سلول‌های ایمنی (نوتروفیل­ها) در زخم­های گروه­های درمان شده توسط پماد حاوی عصاره هیدرواتانولی پنیرک، به شکل قابل ملاحظه­ای کاسته شده است. این امر را می­توان به وجود ترکیبات ضد­باکتریایی عصاره مذکور (Mihaylova et al., 2015; Sleiman and Daher 2009) و همچنین اثرات ضد التهابی (Prudente et al., 2013; Sleiman and Daher 2009) آن نسبت داد.

   همزمان با کاهش میزان عفونت، تعداد سلول­های ایمنی و التهاب محل زخم، مرحله دوم روند ترمیم با نوزایش عروقی، مهاجرت فیبروبلاست­ها و فیبروسیت­ها به محل زخم آغاز می­گردد. نوزایش عروقی فرآیندی است که جهت تکثیر سلولی و بهبود زخم مورد نیاز است (Folkman, 1995). از این­رو، ارزیابی میزان نوزایش عروقی در بافت جوانه­ای می­تواند بیانگر افزایش میزان سرعت ترمیم زخم ­باشد. در بررسی حاضر، تشکیل عروق خونی در هر دو گروه درمانی، به‌خصوص دوز درمانی بالاتر، افزایش قابل توجهی در روز هشتم نمونه­برداری، نشان ­داد.

   از سوی دیگر، فیبروبلاست­ها مسئول ساخت و ترشح کلاژن، الاستین و پروتئوگلیکان­ها می­باشند. کلاژن پروتئین عمده­­ ماتریکس خارج سلولی است که منجر به افزایش قدرت کشیده شدن لبه­های زخم به طرف یکدیگر می­گردد (Beldon, 2010). از این­رو، ارزیابی میزان رسوب کلاژن در بافت جوانه­ای می­تواند بیانگر افزایش میزان سرعت ترمیم زخم ­باشد. از سوی دیگر، اکسیژن مولکولی نقش اصلی را در پاتوژنز و درمان زخم­های مزمن ایفا می­کند. تولید بیش از حد گونه­های اکسیژن فعال منجر به استرس اکسیداتیو و در نتیجه سمیّت سلولی و تأخیر در روند بهبود زخم می­گردد. بنابراین، حذف گونه­های اکسیژن فعال توسط ترکیبات آنتی اکسیدان از جمله فلاوونوئیدها، می­تواند یک راهکار مهم در بهبود زخم­های مزمن باشد (Dissemond et al., 2002; Shetty et al., 2008). در بررسی حاضر مشخص گردید که حضور فیبروبلاست­ها و میزان کلاژن ساخته شده در زخم­های تحت درمان توسط پماد حاوی عصاره هیدرواتانولی پنیرک، به‌خصوص در دوز بالاتر، به شکل قابل ملاحظه­ای افزایش پیدا کرده است. این امر را می­توان به وجود ترکیبات فلاوونوئیدی و اثرات آنتی­اکسیدانی آنها در عصاره هیدرواتانولی پنیرک نسبت داد (Prudente et al., 2013; Pirbalouti and Koohpyeh 2010; Sleiman and Daher 2009; Somashekar et al., 2008).

   با افزایش محتوای کلاژن بافت جوانه­ای و هم‌چنین رشد سلول­های بافت پوششی از سمت لبه­های زخم به طرف مرکز آن، روند التیام وارد مرحله سوم (بلوغ) و نهایی می­گردد. در مطالعه ما کاربرد موضعی عصاره هیدرواتانولی پنیرک، به­خصوص در دوز درمانی بالاتر، موجب افزایش قابل ملاحظه­ محتوا و تموج کلاژن، بازسازی بافت پوششی و انقباض زخم گردید.

نتایج این مطالعه نشان داد که کاربرد موضعی عصاره هیدرواتانولی برگ گیاه پنیرک، به­خصوص در دوز درمانی بالاتر، موجب بروز اثرات مثبت در افزایش سرعت روند التیام زخم­های تمام ضخامت پوستی با کاهش میزان التهاب، اندازه زخم و همچنین افزایش نوزایش عروقی و فیبروپلازی می­گردد. با توجه به نتایج به دست آمده، عصاره هیدرواتانولی برگ گیاه پنیرک می­تواند یک گزینه مناسب برای درمان زخم­های پوستی تمام ضخامت غیرعفونی باشد. در آینده مطالعات بیشتری جهت مقایسه اثرات ماده یا مواد موثره موثره جدا شده از عصاره گیاه پنیرک با عصاره خام به منظور درک کامل مکانیسم اثر برگ گیاه پنیرک بر روند التیام زخم مورد نیاز است. 

مراجع

• · Beldon, P. (2010). Basic science of wound healing. Surgery (Oxford), 28: 409.
• · Dehkordi, N . (2003). Iranian herbal pharmacopoeia. Tehran: Ministry of Health, 206-11.
• · Dissemond, J., Goos, M. and Wagner, S.N. (2002). The role of oxidative stress in the   pathogenesis   and   therapy   of   chronic   wounds.   Hautarzt, 53: 718-23.
• · Esteves, P.F., Sato, A., Esquibel, M.A., Campos-Buzzi, F.D., Meira, A.V. and Cechinel-Filho, V. (2009). Antinociceptive activity of Malva sylvestris L. Latin American Journal of Pharmacy, 28(3): 454-6.
• · Eseyin, O.A., Ebong, P., Ekpo, A., Igboasoiyi, A. and Oforah,  E. (2007). Hypoglycemic  effect  of  the  seed extract  of  Telfairia  occidentalis  in  rat.  Pakistan Journal of Biological Sciences, 10(3): 498-501.
• · Farahpour, M.R., Mirzakhani, N., Doostmohammadi, J. and Ebrahimzadeh, M. (2015). Hydroethanolic Pistacia atlantica hulls extract improved wound healing process; evidence for mast cells infiltration, angiogenesis and RNA stability. International Journal of Surgery, 17: 88-98.
• · Folkman, J. (1995). Angiogenesis in cancer, vascular, rheumatoid and other disease. Natural Medicine, 1(1): 27-31
• · Gasparetto, J.C., Martins, C.A.F., Hayashi, S.S., Otuky, M.F. and Pontarolo, R. (2012). Ethnobotanical and Scientific aspects of Malva Sylvestris L: a millennial herbal medicine. Journal of Pharmacy and Pharmacology, 64(2): 172-189.
• · Lim, T. K. (2014). Malva sylvestris. In Edible Medicinal and Non Medicinal Plants. pp: 395-404.
• · McDaniel, J.C., Massey, K. Nicolaou, A. (2011). Fish oil supplementation alters levels of lipid mediators of inflammation in microenvironment of acute human wounds. Wound Repair Regeneration, 19(2): 189-200.
• · Mihaylova, D., Popova, A., Denkova, R., Alexieva, I., Krastanov, A. (2015). in vitro antioxidant and antimicrobial activity of extracts of Bulgarian Malva sylvestris. First National Conference of Biotechnology, Sofi, 100(4): 41-48.
• · Ozay, Y., Ozyurt, S., Guzel, S., Cimbiz, A., Olgun, E.G. and Cayci, M. (2010). Effects of Equisetum arvense Ointment on Dermal Wound Healing in Rats. Wounds, 22(10): 261
• · Ozkan, A.M. and Kutselm, O. (2005). Anti-ulcerogenic activity of some plants used in folk medicine of pinnarbasi. Journal of Ethnopharmacology, 101: 313-318. 
• · Pirbalouti, A.G., Yousefi, M., Heshmetollah, N., Karimi, I. and Koohpayeh, A. (2009). Evaluation of burn healing properties of Arnehia euchroma and Malva sylvestris. Electronic Journal of Biology, 5: 62-66.
• · Pirbalouti, A.G. and Koohpyeh, A. (2010). Wound healing activity of extracts of Malva sylvestris and Stachys lavandulifolia. International Journal of Biology, 3(1): 174.
• · Prudente, A.S., Loddi, A.M., Duarte, M.R., Santos, A.R., Pochapski, M.T., Pizzolatti, M.G., et al. (2013). Pre-clinical anti-inflammatory aspects of a cuisine and medicinal millennial herb: Malva sylvestris L. Food and Chemical Toxicology, 58: 324-331.
• · Razavi, S.M., Zarrini, G., Molavi, G. and Ghasemi, G. (2011). Bioactivity of Malva sylvestris L., a medicinal plant from Iran. Iranian journal of basic medical sciences, 14(6): 574.
• · Sleiman, N.H. and Daher, C.F. (2009). Malva sylvestris water extract: a potential anti-inflammatory and anti-ulcerogenic remedy. Planta Medica, 75(09), PH10.
• · Shetty, S., Udupa, S. and Udupa, L. (2008). Evaluation of antioxidant and wound healing effects of alcoholic and aqueous extract of Ocimum sanctum Linn in rats. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine, 5(1): 95-101.
• · Zargari, A. (1992). Medicinal Plants. 5th ed., Iran: Tehran, University Publication, pp:346-352