تعداد نشریات | 418 |
تعداد شمارهها | 9,997 |
تعداد مقالات | 83,560 |
تعداد مشاهده مقاله | 77,800,521 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 54,843,330 |
بررسی ضرائب مستقیم و غیر مستقیم ایجاد انواع آلایندههای زیست محیطی برای بخش های مختلف اقتصادی | ||
Journal of economic studies | ||
شناسنامه علمی شماره، دوره 1، شماره 2، خرداد 2011، صفحه 97-114 اصل مقاله (3.22 M) | ||
نویسنده | ||
رویا آل عمران | ||
نویسنده | ||
چکیده | ||
چکیده هدف این مقاله بررسی ضرائب مستقیم و غیر مستقیم ایجاد انواع آلایندههای زیست محیطی برای بخش های مختلف اقتصادی است و برای این منظور در این مطالعه از جدول داده – ستانده ایران و آمارهای انتشار آلاینده های زیست محیطی سال 1380 استفاده شده است.با ارائه مدل داده – ستانده زیست محیطی که انتشار هفت نوع از آلاینده های هوا را در بر می گیرد، به برآورد میزان انتشار و همچنین ضرائب انتشار آلاینده ها برای فعالیت های مختلف ایران پرداخته شده است. نتایج نشان می دهد که بخش های محصولات کانی غیر فلزی، صنایع غذایی و صنایع شیمیایی بالاترین ضرائب مستقیم و همچنین ضرائب مستقیم و غیر مستقیم کاهش آلودگی را به خود اختصاص داده اند. بالاترین ضرائب مستقیم انتشار CO2 نیز مربوط به بخشهای حمل ونقل، آب و محصولات کانی غیر فلزی میباشد. | ||
کلیدواژهها | ||
کلید واژه ها: جدول داده- ستانده؛ مدل آلودگی؛ ضرائب مستقیم و غیر مستقیم؛ تقاضای نهایی | ||
شناسنامه علمی شماره | ||
1- مقدمه منابع زیست محیطی در جهان کنونی را باید سرمایههای ارزشمندی تلقی کرد که حفظ آنها در زمره اساسیترین تلاشهای انسان و ضروری به نظر می رسد. مسائل زیست محیطی مستقیم و غیر مستقیم به این دلیل بوجود میآیند که منابع طبیعی کمیاب بوده و خواستههای انسان نامحدود هستند. در جهانی، با منابع طبیعی نامحدود هیچ مشکلی وجود ندارد. اما محدودیتهای هر انتخابی، هزینههای مخصوص به خود را دارد. استفاده از علم اقتصاد انسان را قادر میسازد تا از منابع کمیاب به نحو مطلوب استفاده کند و موجبات تداوم بقاء نسل بشر و جلوگیری از تخریب و آلودگی محیط زیست را به همراه دارد. هر فعالیتی در سطح کلان باید دارای توجیه زیست محیطی باشد. ظرفیت اکوسیستمها برای پذیرش تغییرات محیط زیست محدود است و اگر چه طبیعت خود قابلیت مقابله با تغییرات را دارد ولی امروزه چنین به نظر میرسد که سرعت بازسازی طبیعی با ابعاد تخریبها هماهنگ نبوده و در نتیجه فرآیند تخریب محیط به شکل غیر قابل برگشتی در حال پیشروی است. از اینرو آلودگی های زیست محیطی یکی از مهمترین چالشهای جامعه انسانی قرن بیست و یکم به شمار میآید. تا کنون مدلی از توسعه معرفی نگردیده که بدون تغییرات در محیط به رشد صنعتی و اقتصادی بینجامد. تجربه توسعه اقتصادی در کشورهای گوناگون نشان داده است که رشد جمعیت و توسعه شهر نشینی، در مواردی باعث افت کیفیت و کمیت منابع زیست محیطی میشود. آلودگی هوا، بارانهای اسیدی در شهرهای صنعتی، تخریب جنگلها، فرسایش خاک و آلودگی آبهای سطحی و زیر زمین از تبعات افزایش جمعیت و توسعه اقتصادی در کشورهای پیشرفته به شمار میآیند. از طرف دیگر ناکارآمدی اقتصادی در کشورهای در حال توسعه با رشد جمعیت، تشدید فقر، بهره برداری ناپایدار از منابع برای این کشورها و تخریب محیط زیست همراه بوده است. آلودگی هوا یکی از نشانه های رشد شهر نشینی، افزایش جمعیت، استفاده بیش از حد از منابع سوخت فسیلی، عدم بکار گیری فناوریهای سازگار با محیط زیست و از همه مهمتر عدم وجود مدیریت صحیح زیست محیطی است. این آلودگی در کشورهای در حال توسعه و یا کمتر توسعه یافته و به ویژه در ابر شهرها نمود بیشتری داشته و کشور ما ایران و شهرهای بزرگ آن نیز از این جهت دچار مشکلات فراوانی میباشند. با توجه به موارد فوق در این پژوهش کوشش می شود با استفاده از جدول داده- ستانده سال 1380 منتشر شده توسط مرکز آمار ایران و روابط موجود در بین بخش های اقتصادی، به بررسی آثار آلایندگی بخش های اقتصادی با تاکید بر تقاضای نهایی آنها پرداخته شود. در بخش بعد به روش شناسی تحقیق اختصاص داده شده است، پس از آن مطالعات پیشین انجام شده در این ارتباط را ارائه خواهیم نمود، محاسبات تحقیق در بخش بعد ارائه می شود و در نهایت نتیجه گیری و پیشنهادات پایان دهنده این پژوهش خواهد بود.
2- روش شناسی تحقیق مدل عمومی داده – ستانده زیست محیطی در این مدل برای لحاظ کردن آلایندهها که با n فعالیت متقابل اقتصادی متناسب است. ماتریس تولید آلایندهها یا ماتریس اثرات مستقیم آلایندگی معرفی میشود که با ماتریس نشان داده میشود، یک ماتریس (k×n) بوده بطوریکه: k: انواع آلاینده ها و n: تعداد فعالیت اقتصادی است. (2-1) و هر یک از عناصر این ماتریس بیانگر میزان آلایندگی نوع k میباشد که توسط بخش jام ایجاد میشود. حال اگر ماتریس ضرایب آلایندگی را با v نشان دهیم در آنصورت هر یک از عناصر آن نشان دهنده میزان آلودگی نوع k میباشد که برای تولید یک واحد کالای بخش jام ایجاد میشود. در این صورت رابطه به قرار زیر است: (2-2) در الگوی لئون تیف است و با جایگزینی در معادله (2-2) داریم. (3-2) پس در اینجا که سطح آلایندگی کل را نشان میدهد تابعی از تقاضای نهایی میباشد. بطوریکه میزان آلودگی و انواع آن به تولید فعالیتهای اقتصادی وابسته شده که بطور مستقیم و غیر مستقیم در صدد پاسخگویی به تقاضای نهایی است رابطه فوق پیوند تقاضای نهایی تولید و ایجاد آلایندگی را نشان می دهد. بر اساس آن میتوان گفت که با افزایش تقاضای نهایی میزان انتشار مستقیم و غیر مستقیم آلاینده توسط تولید کنندگان افزایش مییابد. اشکال روش فوق این است که فرض میکند فقط تولید کنندگان ایجاد آلایندگی میکنند؛ در حالی که در جهان واقعی علاوه بر تولید کنندگان خانوارها نیز سهم زیادی در تولید و انتشار آلایندهها دارند. خانوارها به دو صورت بر ایجاد و انتشار آلایندهها تأثیر میگذارند. اول اینکه خانوار با مصرف ستانده ایجاد شده توسط تولید کنندگان، در واقع به طور غیر مستقیم در انتشار آلایندهها مسئول میباشند. به عبارت دیگر، فرض میشود کالاهای آلایندهزا فقط برای مصرف خانوارها تولید میشود و اگر تقاضایی برای کالاهای آلایندهزا نباشد، این کالاها تولید نمیشوند و در این صورت آلایندهای نیز از این بابت منتشر نمیگردد. این بخش از آلایندهها ، آلایندههای ایجاد شده توسط خانوارها و سایر اجزای تقاضای نهایی میباشد. دوم اینکه خانوارها به طور مستقیم نیز مبادرت به انتشار آلایندهها میکنند. خانوارها در پخت و پز، روشنایی، گرمایش، سرمایش و ... به طور مستقیم ایجاد آلایندگی میکنند که این بخش از آلایندهها، بطور مستقیم توسط خانوارها تولید میشوند. 3- پیشینه تحقیق ظهور تحلیلهای زیست محیطی در قالب داده- ستانده به اواخر دهه 1960 میلادی بر میگردد. در این دهه بسیاری از تحلیل گران آمریکایی، از قبیل ایزارد و دیگران (1968)[1]، دالی (1968)[2]، کامبرلند و کورباچ (1973)[3]، لئون تیف (1970)[4] و نیس و ایرس (1969)[5] مدلهای شبیه سازی زیست محیطی ملی و منطقهای را توسعه دادند که به عنوان الگوهای داده- ستانده زیست محیطی شهرت یافتند. ماخوپادیایی (2004) [6] مطالعهایی را به عنوان "تأثیر تجارت بر مصرف انرژی و محیط زیست در هند: تحلیل داده- ستانده" مورد بررسی قرار داده است. مهمترین نتیجهگیری حاصل از نتایج به دست آمده این است که هند به عنوان یک پناهگاه آلودگی در نظر گرفته نمیشود. پناهگاه آلودگی محصولات کثیف را صادر و محصولات نسبتاً پاک را وارد میکند. و در این جا مشخص میشود که در هند آلودگی مربوط به صادرات بیشتر از آلودگی مربوط به واردات میباشد. با این وجود ممکن است در آینده وضعیت هند تغییر کند و به سوی پناهگاه آلودگی حرکت کند. وانگ و شی (2009) 2 مقالهای به عنوان" انتشار CO2 از طریق مصرف خانگی در چین" انجام دادهاند. نتایج نشان می دهند که از سال 1995 تا 2004، نسبت انتشار CO2 مصرفی به کل انتشار CO2 از 37% به 45% در دهه گذشته رسیده است. انتشار CO2 در مناطق توسعه یافته رشد سریعتری از مناطق در حال توسعه دارد. صباغیان، (1375) در تحقیقی با عنوان "توسعه پایدار و برآورد زیانهای ناشی از تخریب محیط زیست" به بررسی این زیانها در اقتصاد ایران پرداخته است. آلودگی هوا یکی از معضلات بزرگ صنعتی است که علاوه بر تحمیل هزینههای سنگین بر جوامع سلامتی نسلهای کنونی و آینده را شدیداً به خطر میاندازد. در این تحقیق، مفهوم توسعه پایدار، توسعه و تخریب محیط زیست، صنعتی شدن مورد پژوهش قرار گرفته و نتیجه گیری شده است که توسعه پایدار که حدود دو دهه از پیدایش آن می گذرد، در پی آنست که احتیاجات نسل حاضر را بدون لطمه زدن به توانایی های نسل های بعدی در بر طرف نمودن نیازهایشان برآورده سازد. در این تحقیق همچنین اثرات آلاینده های اصلی هوا بر شیوع و بروز برخی بیماریهای تنفسی مورد توجه واقع شده است و به این نتیجه رسیده که هزینههای بیماری در صورت عدم کنترل آلودگی هوا برای سالهای آینده افزایش خواهد یافت. اخباری، (1385) در مقالهای به بررسی کاربرد تکنیک داده- ستانده در بررسی اثرهای زیست محیطی فعالیتهای اقتصادی در سال 1378پرداخته است. هدف این مقاله محاسبه فزاینده ماتریسهای مبادله آلودگی- تولید، آلودگی- اشتغال و آلودگی- درآمد میباشد که با محاسبه آنها میتوان میزان تولید آلایندگی بخشهای مختلف اقتصاد کشور را به ازاء ایجاد یک نفر شغل، یک واحد افزایش درآمد نیروی کار و یک واحد تولید در نتیجه افزایش مقدار مشخصی از تقاضای نهایی در این بخشها محاسبه نمود؛ و بر این اساس بخشهای حمل و نقل برق و معدن در سال 1378 از جمله بخشهایی شناسایی شدند که دارای بیشترین ضرایب فزاینده بودند. تفاوت این پژوهش با مطالعات انجام شده در استفاده از جدول داده- ستانده جدید و استفاده از روشهای نوین می باشد. 4- محاسبات تحقیق تحلیل مدل عمومی داده- ستانده زیست محیطی در این مدل میزان انتشار آلایندههای زیست محیطی بر حسب واحد فیزیکی (تن) میباشد، و نیز فرض میشود که فعالیت های تولیدی(بخش های اقتصادی) به نسبت ثابتی ایجاد آلایندگی می کنند و سایر فروض مطرح شده در داده- ستانده از جمله فرض همگنی، خطی بودن تابع تولید، کار کردن اقتصاد با تمام ظرفیت و عرضه نامحدود منابع طبیعی برقرار است. در اینجا ماتریس آلاینده یک ماتریس (1×25) می باشد که پس از تقسیم عناصر آن بر ستانده 25 بخش مورد نظر، ماتریس (1×25) ضرائب مستقیم آلاینده بر حسب نوع آن به دست میآید. این ضرائب نشان دهنده مقدار آلاینده ایجاد شده بر حسب واحد (تن به میلیون ریال) برای تولید یک واحد پول کالای هر بخش اقتصادی در سال 1380 می باشد. همانگونه که در جدول (1) مشاهده میشود، ستون اول جدول، بخش های اقتصادی و ستون های دیگر ضرائب مستقیم انتشار آلاینده که توسط هر یک از بخش های اقتصادی ایجاد شده را نشان می دهد، که بیانگر مقدار آلاینده ایجاد شده بر حسب واحد (تن به میلیون ریال) به ازاء تولید یک واحد پول کالای هر بخش اقتصادی در سال 80 میباشد. براساس نتایج به دست آمده بالاترین ضرائب مستقیم انتشار NOx مربوط به بخش های حمل و نقل (0034/0)، آب (0023/0) و معادن (0015/0) بوده و در مقابل بخش توزیع گاز طبیعی (0) (تن به میلیون ریال) پایینترین ضرائب انتشار را در میان سایر بخشها دارا است. ستون سوم جدول ضرائب مستقیم انتشار آلاینده SO2 که نشانگر مقدار آلاینده SO2ایجاد شده بر حسب واحد (تن به میلیون ریال) برای تولید یک واحد کالای هر بخش اقتصادی می باشد را به تفکیک بخش های گوناگون نشان می دهد. بر طبق ستون سوم بخش های خدمات حمل و نقل، محصولات کانی غیر فلزی و آب به ترتیب با ضرائب 0043/0، 0038/0، 0019/0 (تن به میلیون ریال) بالاترین ضرائب مستقیم انتشار را دارا بوده و بخش توزیع گاز طبیعی (0) (تن به میلیون ریال) پایینترین ضریب را دارا میباشد.
جدول (1): میزان ضرائب مستقیم انتشار انواع آلاینده های هوا در بخش های مختلف کشور در سال 1380 (واحد: تن به میلیون ریال)
منبع: محاسبات محقق
ستون چهارم جدول ضرائب مستقیم انتشار آلاینده CO2 که توسط هر یک از بخش های اقتصادی ایجاد شده را نشان می دهد که بیانگر مقدار آلاینده CO2 ایجاد شده بر حسب واحد (تن به میلیون ریال) به ازاء تولید یک واحد پول کالای هر بخش اقتصادی در سال 80 میباشد. براساس نتایج به دست آمده بالاترین ضرائب مستقیم انتشار CO2 مربوط به بخش های حمل و نقل، آب و محصولات کانی غیر فلزی به ترتیب با ضرائب 59/0 ، 33/0 ، 30/0 (تن به میلیون ریال) میباشد و پایینترین آن مربوط به بخش توزیع گاز طبیعی (0) (تن به میلیون ریال) بوده است. ستون پنجم جدول، ضرائب مستقیم انتشار آلاینده SO3که توسط هر یک از بخش های اقتصادی تولید شده را نشان می دهد که بیانگر مقدار آلاینده SO3 ایجاد شده بر حسب واحد (تن به میلیون ریال) به ازاء تولید یک واحد پول کالای هر بخش اقتصادی در سال 80 میباشد، که بر طبق آن بخش های حمل و نقل، محصولات کانی غیر فلزی و آب به ترتیب با ضرائب ، 5-10×51/5 ، 5-10×2/2 (تن به میلیون ریال) بالاترین ضرائب مستقیم انتشار SO3 را به خود اختصاص دادهاند. بخش توزیع گاز طبیعی نیز با ضریب صفر (تن به میلیون ریال) پایینترین مقدار را دارا است. ستون ششم جدول، ضرائب مستقیم انتشار آلاینده CO (که نمایانگر مقدار آلاینده CO ایجاد شده بر حسب واحد (تن به میلیون ریال) برای تولید یک واحد پول کالای هر بخش اقتصادی در سال 80 می باشد) را نشان می دهد. که طبق نتایج حاصله بخش های حمل و نقل، خدمات اجتماعی، شهری و دفاعی و فرآوردههای نفتی به ترتیب با مقادیر 02/0، 0064/0، 0051/0 (تن به میلیون ریال) بالاترین ضرائب مستقیم انتشار آلایندگی را دارا بوده و بخش توزیع گاز طبیعی با مقدار صفر (تن به میلیون ریال) پایینترین مقدار را در میان سایر بخش ها دارا میباشد. ستون هفتم جدول نیز ضرائب مستقیم انتشار آلاینده CH را نشان می دهد. طبق نتایج بالاترین ضرائب مستقیم انتشار CH مربوط به بخش های حمل و نقل (0052/0)، آب (0022/0 ) و خدمات اجتماعی، شهری و دفاعی (0016/0) (تن به میلیون ریال) می باشد و در مقابل پایینترین میزان ضریب مستقیم به بخش توزیع گاز طبیعی (0) (تن به میلیون ریال) اختصاص دارد. ستون آخر جدول ضرائب مستقیم، آلایندگی مستقیم SPM را نشان می دهد.نتایج نشان می دهد بخش های حمل و نقل (0012/0)، آب (001/0) و معادن (00069/0) (تن به میلیون ریال) بالاترین ضرائب آلودگی مستقیم و بخش توزیع گاز طبیعی (0) (تن به میلیون ریال) کمترین ضریب آلودگی را داراست. در ادامه به بررسی ضرائب مستقیم و غیر مستقیم ایجاد انواع آلایندهها برای بخش های مختلف اقتصادی در سال 1380 پرداخته می شود. محاسبات صورت گرفته و نتایج آن در جدول (2) ارائه شده است. در این رابطه همانطور که پیشتر گفته شد فرض شده که فقط تولید کنندگان آلودگی ایجاد می کند. برای به دست آوردن ضرائب مستقیم و غیر مستقیم انتشار آلایندهها، با استفاده از ماتریس آلاینده (1×25)، یک ماتریس قطری (25×25) تشکیل داده و آن را در ماتریس معکوس لئونتیف (25×25) ضرب مینماییم، که ماتریس حاصل ضرب مربوطه همان ماتریس ضرائب مستقیم و غیر مستقیم انتشار آلاینده (25×25) می باشد. جمع ستونی ضرائب این ماتریس در هر بخش را محاسبه نموده و حاصل آن یک ماتریس (25×1) می باشد که ضرائب مستقیم و غیر مستقیم انتشار آلاینده را برای هر بخش نشان می دهد. ستون دوم جدول، ضرائب مستقیم و غیر مستقیم ایجاد آلاینده NOx که توسط هر یک از بخش های اقتصادی تولید شده را نشان می دهد که این ضریب مقدار آلاینده NOx ایجاد شده بر حسب واحد (تن به میلیون ریال) را که به طور مستقیم و غیر مستقیم برای پاسخگویی به یک واحد پول از هر کالایی در تقاضای نهایی می باشد، را نشان می دهد (اگر تقاضای نهایی بخش مورد نظر یک واحد تغییر کند به چه میزان آلودگی به صورت مستقیم و غیر مستقیم در کل اقتصاد ایجاد می شود). براساس آن بالاترین ضرایب مستقیم و غیر مستقیم ایجاد NOx مربوط به بخشهای حمل و نقل (004/0)، آب (003/0) و محصولات کانی غیر فلزی (002/0) (تن به میلیون ریال) است و در مقابل پایینترین ضریب مربوط به بخش نفت خام و گاز طبیعی 5-10×7/3 (تن به میلیون ریال) می باشد. ستون سوم جدول ضرائب مستقیم و غیر مستقیم انتشار آلایندهSO2 را نشان می دهد که این ضرائب بیانگر مقدار آلاینده SO2 ایجاد شده (بر حسب واحد تن به میلیون ریال) توسط بخش های اقتصادی برای پاسخگویی به یک واحد پول از هر کالایی در تقاضای نهایی میباشد. طبق نتایج حاصله بخش های حمل و نقل، محصولات کانی غیر فلزی و آب به ترتیب با مقادیر 005/0 ، 0049/0، 0026/0 (تن به میلیون ریال) بالاترین ضرائب را دارا میباشند و بخش نفت خام و گاز طبیعی (تن به میلیون ریال) پایینترین مقدار را به خود اختصاص داده است. به همین ترتیب ستون چهارم جدول (2) ضرائب مستقیم و غیر مسقتیم انتشار CO2که توسط بخشهای گوناگون اقتصادی ایجاد شده و مقدار آلایندة تولید شدة مذکور (بر حسب واحد تن به میلیون ریال) که به طور مستقیم و غیر مستقیم برای پاسخگویی به یک واحد پول از هر کالایی در تقاضای نهایی میباشد را نشان می دهد. از لحاظ رتبه، بالاترین ضرائب مستقیم و غیر مستقیم انتشار CO2 مربوط به بخشهای حمل و نقل (69/0)، محصولات کانی غیر فلزی (45/0) و آب (44/0) (تن به میلیون ریال) بوده و بخش نفت خام و گاز طبیعی (006/0) (تن به میلیون ریال) پایینترین ضریب را دارا میباشد.
جدول (2): میزان ضرائب مستقیم و غیر مستقیم انتشار انواع آلاینده های هوا در بخش های مختلف کشور در سال 1380 (واحد: تن به میلیون ریال)
منبع:محاسبات محقق ستون پنجم جدول نیز مقدار ضریب مستقیم و غیر مستقیم انتشار را برای آلاینده SO3 نشان می دهد. که همانطور که ملاحظه میشود بخش های محصولات کانی غیر فلزی، حمل و نقل و برق با مقادیر (تن به میلیون ریال) به ترتیب بالاترین میزان ضرائب را به خود اختصاص دادهاند و در مقابل بخش نفت خام و گاز طبیعی (تن به میلیون ریال) پایینترین ضریب را دارا می باشد. نتایج محاسبات برای آلاینده CO در ستون ششم جدول آورده شده است، طبق این جدول بالاترین ضرائب مستقیم و غیر مستقیم انتشار CO مربوط به بخش های حمل و نقل (023/0)، خدمات اجتماعی، شهری و دفاعی (0073/0) و فرآوردههای نفتی (0061/0) (تن به میلیون ریال) میباشد و پایینترین ضریب نیز به بخش نفت خام و گاز طبیعی (00013/0) مربوط میباشد. در ارتباط با آلاینده CH نیز طبق نتایج ستون هفتم، بخشهای حمل و نقل، آب و خدمات اجتماعی، شهری و دفاعی به ترتیب با مقادیر 0061/0، 003/0، 0019/0 (تن به میلیون ریال) بالاترین ضرائب مستقیم و غیر مستقیم انتشار را در میان سایر بخش ها دارا بوده و در مقابل پایینترین مقدار مربوط به بخش نفت خام و گاز طبیعی با ضریبی به اندازه 5-10*47/4 (تن به میلیون ریال) می باشد. نتایج محاسبات برای آلاینده SPM در ستون هشتم جدول آورده شده است. طبق این جدول، بالاترین ضرائب مستقیم و غیر مستقیم انتشار SPM مربوط به بخش های حمل و نقل (0014/0)، آب (0013/0) و معادن (0008/0) (تن به میلیون ریال) مربوط میباشد. به منظور بررسی و پاسخ به این سوال که کدامیک از بخش های (فعالیت های) اقتصادی آلودگی بیشتری ایجاد میکنند، سهم بخش های گوناگون اقتصادی در انتشار انواع آلایندهها را محاسبه و نتایج آن را در جدول (3) شرح خواهیم داد. در رابطه با آلاینده NOx همانطور که در ستون دوم مشاهده می شود، بخش های حمل و نقل، آب و محصولات کانی غیر فلزی به ترتیب با مقادیر 509/16% ، 43/12%، 324/8% رتبههای اول تا سوم را در انتشار این آلاینده به خود اختصاص دادهاند. قابل ذکر است که بخش نفت خام و گاز طبیعی نیز با 153/0% کمترین سهم را در انتشار NOx دارا است. در ستون سوم، سهم انتشار را برای آلاینده SO2 داریم، که بر طبق آن بخشهای حمل و نقل (19/16%)، محصولات کانی غیر فلزی (914/15%) و آب (595/8%) بالاترین سهم را داشته و در مقابل بخش نفت خام و گاز طبیعی (125/0%) پایینترین سهم را در انتشار SO2 دارا میباشد. ستون چهارم جدول (4-5) سهم بخش های اقتصادی را در انتشار آلاینده CO2 نشان می دهد، بر طبق نتایج حاصله بخش های حمل و نقل، محصولات کانی غیر فلزی و آب به ترتیب با 102/16% ، 524/10% ، 214/10% بالاترین سهم را در انتشار این آلاینده داشتهاند و بخش نفت خام و گاز طبیعی نیز با 14/0% کمترین سهم را داشته است. همانطور که در ستون پنجم جدول مشاهده میشود، بخش های محصولات کانی غیر فلزی، حمل و نقل و برق به ترتیب 581/17% ، 421/16%، 989/7% رتبههای اول تا سوم را در انتشار آلاینده SO3 داشتهاند و بخش نفت خام و گاز طبیعی نیز با مقدار 119/0% در پایینترین رتبه جدول قرار گرفته است. نتایج محاسبات برای آلاینده CO نیز به این صورت است که بخش های حمل و نقل، خدمات اجتماعی، شهری و دفاعی و فرآوردههای نفتی به ترتیب با 209/25%، 868/7% ، 557/6% بالاترین سهم را داشته و در مقابل بخش نفت خام و گاز طبیعی با مقداری برابر 141/0% کمترین سهم را دارا میباشد. در این جا نیز در واقع بخش حمل ونقل بیشترین سهم را در انتشار CO دارا میباشد. نتایج مذکور در ستون ششم جدول آمده است. در ارتباط با آلاینده CH نیز همانطور که در ستون هفتم جدول میبینیم، بخش های حمل و نقل (629/20%)، آب (967/9%) و خدمات اجتماعی شهری و دفاعی (381/6%) بالاترین سهم را در انتشار این آلاینده داشته و بخش نفت خام و گاز طبیعی (151/0%) کمترین سهم را به خود اختصاص داده است. در ستون هشتم سهم انتشار را برای آلاینده SPM داریم، که بر طبق آن بخش های حمل و نقل (164/15%)، آب (33/14%) و معادن (771/8%) بالاترین سهم را داشته و در مقابل بخش نفت خام و گاز طبیعی (161/0%) پایینترین سهم را در انتشار SPM دارا میباشد. همانطور که میبینیم، بخش نفت خام و گاز طبیعی در انتشار تمامی انواع آلایندهها کوچکترین سهم را داشته و در مقایسه با سایر بخش ها آلودگی کمتری ایجاد نموده است.
جدول (3): سهم بخش های اقتصادی در میزان انتشار آلاینده های مختلف در سال 1380(واحد: درصد)
منبع: محاسبات محقق 5- نتیجه گیری و پیشنهادات در این مطالعه با ارائه مدل داده- ستاندهای که انتشار آلایندههای هوا از جمله دیاکسید کربن، مونواکسید کربن، دیاکسید گوگرد، هیدروکربنها، اکسیدهای نیتروژن و ذرات معلق را در بر میگیرد، به بررسی آلایندهزایی بخشهای مختلف اقتصادی ایران پرداخته شده است. در مورد مدل بکار رفته، نحوه کار بدین صورت است که میزان انتشار هر نوع آلاینده برای 25 بخش مورد بررسی که بر حسب واحد تن میباشد را بر ستاندة کل بخشها که بر حسب واحد میلیون ریال میباشد، تقسیم مینماییم و بدین ترتیب ضرائب مستقیم انتشار آلایندهها بدست میآید که واحد آن تن به میلیون ریال میباشد. به طور مثال مقدار ضریب CO2 بخش کشاورزی بیانگر مقدار آلاینده CO2 ایجاد شده (بر حسب واحد تن به میلیون ریال) به ازاء تولید یک واحد پول کالای بخش کشاورزی در سال 80 میباشد. نتایج به دست آمده برای 7 نوع آلاینده و 25 بخش اقتصادی حاکی از آن است که بالاترین ضرائب مستقیم انتشار NOx مربوط به بخشهای حمل و نقل، آب و معادن بوده است. در مورد آلایندة SO2 بخشهای حمل و نقل، محصولات کانی غیر فلزی و آب به ترتیب بالاترین ضرائب مستقیم انتشار را به خود اختصاص دادهاند. بالاترین ضرائب مستقیم انتشار CO2 نیز مربوط به بخشهای حمل ونقل، آب و محصولات کانی غیر فلزی میباشد. بخشهای حمل و نقل، محصولات کانی غیر فلزی و آب به ترتیب بالاترین ضرائب مستقیم انتشار SO3 را به خود اختصاص دادهاند. بخشهای حمل و نقل، خدمات اجتماعی، شهری و دفاعی و فرآوردههای نفتی به ترتیب بالاترین ضرائب مستقیم انتشار آلاینده CO را دارا میباشند. بالاترین ضرائب مستقیم انتشارCH نیز مربوط به بخشهای حمل و نقل، آب و خدمات اجتماعی ، شهری و دفاعی میباشد و در نهایت بالاترین ضرائب مستقیم انتشار SPM مربوط به بخشهای حمل و نقل، آب و معادن میباشد. پایینترین میزان ضریب مستقیم انتشار تمامی آلایندههای مذکور، مربوط به بخش توزیع گاز طبیعی میباشد. برای به دست آوردن ضرائب مستقیم و غیر مستقیم انتشار آلایندهها نیز، با استفاده از ماتریس مستقیم ضرائب آلاینده ()، یک ماتریس قطری تشکیل داده و آن را در ماتریس معکوس لئونتیف ضرب مینماییم، که ماتریس حاصل ضرب مربوطه همان ماتریس ضرائب مستقیم و غیر مستقیم انتشار آلاینده میباشد. - با توجه به اینکه بخش حمل و نقل آلایندهترین بخش بوده و همانگونه که اشاره شد متأسفانه اجرای برنامه جامع کاهش آلودگی هوا چندان موفقیت آمیز نبوده است، تسریع در اجرا و نظارت بر اجرای راهکارهای باقیمانده از برنامه جامع کاهش آلودگی هوا و ایجاد هماهنگی بین بخشی و التزام کلیه بخشها در اجرای طرح جامع کاهش آلودگی هوا امری ضروری به نظر میرسد. - آثار اجرای قانون هدفمند کردن یارانه ها که موجب کاهش مصرف بنزین، گازوئیل و دیگر سوخت های فسیلی می شود، با استفاده از جدول داده – ستانده مورد بحث قرار گیرد. برای این منظور لازم است جداول داده – ستانده جدید توسط مراکز رسمی مانند مرکز آمار ایران و یا محققان تهیه شود. - ایجاد هماهنگی بین مراکز مربوطه جهت از رده خارج کردن خودروهای فرسوده طبق برنامه چهارم توسعه، اصلاح و استاندارد سازی خودروها در حد استانداردهای روز جهان و انجام منظم معاینه فنی خودروهای موجود در کاهش آلودگی هوا بسیار کمک مینماید. - توجه به نقش صنایع (بخشهای اقتصادی) در آلودگی هوا، کنترل و نظارت از سوی سازمانهای ذیربط بر اجرای طرح پایش آلودگی آنها و پیش گرفتن سیاستهای تشویقی از سوی سازمان مربوطه برای صنایعی که در جهت کاهش آلودگیهای ایجاد شده خودشان تلاش کردهاند، و از سوی دیگر در نظر گرفتن مالیات برای دیگر صنایع که در قبال آلودگی ایجاد شدهشان مسئولیتی را نمیپذیرند.
| ||
مراجع | ||
منابع 1- اخباری، محمد. (1382)، محاسبه آلاینده زایی مصارف خانوارها با استفاده از تحلیل جدول داده- ستانده محیط زیستی سال 1378. مجموعه مقالههای دومین همایش کاربرد تکنیکهای داده- ستانده در برنامهریزی اقتصادی اجتماعی، تهران: نشر مرکز تحقیقات اقتصاد ایران. 2- اخباری محمد. (1385)، کاربرد تکنیک داده-ستانده در بررسی اثرهای محیط زیستی فعالیتهای اقتصادی در سال 1378، (استخراج ضرایب فزاینده ماتریسهای مبادله آلودگی- تولید آلودگی- درآمد نیروی کار و آلودگی- اشتغال)/ مجله روند/ سال 15 شماره 47. 3- بیگی. (1385)، شناسایی منابع تولید آلودگی هوای تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه صنعتی شریف، دانشکده عمران. 4- توفیق، فیروز. (1371)، تحلیل داده ـ ستانده در ایران و کاربردهای آن در سنجش، پیش بینی و برنامه ریزی، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی تهران. 5- سالنامه آماری کشور، 1380، مرکز آمار ایران. 6- سوری، علی. (1384)، تحلیل داده- ستانده، انتشارات نور علم همدان. 7- صباغیان، مهدی. (1375)، توسعه پایدار برآورد زیانهای ناشی از تخریب محیط زیست (مطالعه موردی آلودگی هوای اصفهان)، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه مازندران.
8- Mukhopadhyay, k. (2007), Air pollution and Income Distribution in India, 16th international Input-output conference, www.IIOA.org. 9- Shmelev, S. E. (2009), Environmentally extended input–output analysis of the UK economy, 18th Interanational Input- output conference, www.IIOA.org.
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2,487 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 917 |