تعیین اولویتهای سرمایه‌گذاری صنعتی استان هرمزگان

Journal of economic studies

شناسنامه علمی شماره، دوره 1، شماره 1، تیر 2010، صفحه 85-110   

نویسندگان

ابراهیم نگهداری^* ؛ مهرزاد ابراهیمی

چکیده

چکیده:
هدف از مقاله حاضر تحلیل رتبه­ای صنایع استان هرمزگان در مقاطع زمانی 1379و1383 می­باشد. بدین منظور با استفاده از تلفیق روش های تحلیل عاملی و تاکسونومی عددی و معرفی مجموعه­ای از شاخص­ها از قبیل شاخص­های مربوط به کارگاه، اشتغال، مواد اولیه، عملکرد و صادرات فعالیتهای صنعتی بر اساس کدهای چهار رقمی[1]ISIC برای مقاطع زمانی فوق طبقه­بندی شده­اند. نتایج نشان می­دهندکه تعداد معدودی از صنایع استان در دو مقطع مورد بررسی ، توانسته­اند جایگاه خود را حفظ نمایند. بعبارت دیگر مجموعة فعالیت­های صنعتی قرار گرفته در اولویت اول ، طی این دو مقطع زمانی مورد بررسی ، دارای ترکیب ثابتی نیستند و به سمت صنایع مکانیکی و الکتریکی معطوف گردیده اند.
 



[1] - International  Standard  Industrial  Classification Of  All  Economic  Activities
 
 

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‌ها: مزیت رتبه‌ای؛ تاکسونومی عددی؛ تحلیل عاملی؛ هرمزگان

شناسنامه علمی شماره

مقدمه:

طبق اصل مزیت منطقه ای ، یکی از ضرورت های انجام برنامه­ریزی اقتصادی در سطوح ملی و منطقه­ای آگاهی ازتوانمندی­های تولیدی بخش­های صنعتی استان­های مختلف می باشد. لذا تعیین جایگاه صنایع کلیدی و پیشرو به منظور سرمایه­گذاری جهت تخصیص بهینه منابع ازاهمیت ویژه­ای برخوردار است.  هدایت سرمایه­گذاری بخش خصوصی در فعالیت­های صنعتی متناسب با ساختار اقتصادی هر استان، نیازمند مطالعه قابلیت­های هر استان و نیز مشخص شدن تخصص هرمنطقه است . هر منطقه باید در تولید و صدور کالاهایی تخصص یابد که نسبت به مناطق دیگر ، مزیت و تخصص اقتصادی داشته باشد(نورس وهاگ ،1998 ، ص123) از آنجا که هر برنامه­ریزی توسعه، نیاز به تخصیص وجوه سرمایه­گذاری برای بخش­ها و زیربخش­های اقتصادی دارد (سازمان برنامه بودجه ،1376،ص10)بنابراین تخصیص مناسب سرمایه­گذاری صنعتی در هر استان و تعیین صنایعی که برای توسعه استان اولویت دارند، ضروری است و باید صنایعی را که برای هر منطقه­ای در استان اولویت دارد ،  شناسایی نمود.

به منظور رتبه­بندی بخش های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ، روش­های متفاوتی ارایه گردیده است که در بسیاری از این روش­ها جهت ارزیابی و اولویت­بندی آن بخش تنها از یک شاخص استفاده شده که”روش ضریب مکانی“ از آن جمله می­باشد( سازمان مدیریت و برنامه­ریزی ،1380،ص 229). اینگونه روشها با این اشکال عمده مواجه هستند که فقط از یک و یا حداکثر دو شاخص برای رتبه بندی مناطق مورد نظر بهره می­گیرند وکمتر قابل اطمینان هستند(اثنی اعشری،1385،ص68).

شاخص­های تک بعدی نمی­توانند کاربرد وسیعی در تحلیل­های منطقه­ای داشته باشند. از این رو شایسته است که رتبه­بندی با استفاده از شاخص­های چند بعدی و متناسب با موضوع که در برگیرنده ابعاد بیشتری است، صورت پذیرد. از مهمترین روش­های ارایه شده به منظور رتبه­بندی فعالیت­های صنعتی مناطق مختلف، روش آنالیز تاکسونومی عددی[1] می­باشدکه به دفعات در تحقیقات مختلف به کاررفته است(کمپبل،2004، ص45). این روش با تلفیق مجموعه­ای از شاخص­های مرتبط با موضوع، یک مجموعه را به زیر مجموعه­های کم و بیش همگن تقسیم می نماید و درجه برخورداری بخش­های مختلف فعالیت­های صنعتی یک منطقه (یا بخش) از اقتصاد را مشخص می سازد و جایگاه گزینه­های مورد بررسی را در بین اعضاء مجموعه ،تعیین می کندکه این امردربرنامه­ریزی ازاهمیت بالایی برخوردار است (اکبری ومرادی،1387ص39). اما با وجود ویژگی­های مثبت، این روش با محدودیت­هایی مواجه است از جمله این که روش مورد نظر نسبت به شاخص­هایی که با همدیگر همبسته می­باشند، تورش دارد(بصیری و نبییان جوردی،1387،ص56) . تحقیق حاضربه منظور رفع محدودیت های روش تاکسونومی عددی با تلفیق دو روش تحلیل عاملی و تاکسونومی عددی از جمیع نقاط مثبت این روش ها بهره برده و تا حد امکان ، نتایج مورد اطمینان و قابل قبولی ارایه گردیده است . از این رو با استفاده از اطلاعات آماری جمع آوری شده ی جامعه آماری کلیه کارگاه های ده نفر کارکن و بیشتر ارئه شده توسط مرکز آمار ایران وسالنامه آماری استان و بکارگیری شاخص­های انتخابی تحقیق، ماتریس داده های اولیه تشکیل گردیده و از طریق روش تحلیل عاملی و تجزیه به مؤلفه­های اصلی گذارانده می­شوند. خروجی روش تحلیل عاملی به عنوان ورودی روش تاکسونومی عددی در نظر گرفته می شود و پس از انجام مراحل مختلف این روش، بخش­های مختلف فعالیت­های صنعتی استان برای هر یک از سال های دوره ی مورد نظر رتبه­بندی می­گردد. جهت روش تحلیل عاملی و تجزیه مؤلفه های اصلی ازنرم افزار کامپیوتری SPSS استفاده شده است.

 

مروری بر مطالعات انجام شده:

بندرولی[2] (2003 )با استناد به فرضیه مزیت نسبی بالاسا،به بررسی عملکردصادرات کارخانه ای در اقتصادهای آسیایی وآمریکایی طی 1981-1987پرداخته و شاخص های مزیت نسبی بین آسیای شرقی ،آسیای جنوبی وآمریکای لاتین را سنجیده است .داویس[3] ووینسن[4] (2004)در مطالعه ای تحت عنوان یک آزمون تجربی از دسترسی به بازار جغرافیای اقتصادی و مزیت نسبی،مدل "هکشر- اوهلین" و گروکمن را برای گروه کشورهای OECD ترکیب کرده اندوبه این نتیجه رسیده اند که برای بخش  عمده ای از صنایع  کارخانه ای، بازار داخلی اهمیت معناداری داشته است.میلوسلوواکی وشنز(2006)در مقاله ای به بررسی کالاهای صادراتی واندازه گیری توانمندی های بالقوه درایالت های آمریکا پرداخته اند.

"پیراسته" (1378) شناسایی مزیت های نسبی منطقه­ای در ایران را با تاکید برصنایع استان آذربایجان غربی مدنظر قرار داده است و نتایج نشان می­دهد که ساخت ماشین­آلات، تجهیزات، ابزار و محصولات کانی غیرفلزی، ساخت محصولات شیمیایی، نفتی، ذغال سنگی، لاستیکی و پلاستیکی به ترتیب ، درجات اول تا سوم از نظر مزیت نسبی، در کشور دارند و کارگاه­های تولید قالی و قالیچه دستباف نیز از مزیت نسبی بالایی دراین منطقه برخوردارند. "صنایعی" و "معلم" (1380) رتبه­بندی فعالیت­های صنعتی استان اصفهان در تولید و صادرات بخش های مختلف صنایع رابا استفاده از روش های تحلیل عاملی و تاکسونومی عددی ، برای یک دوره زمانی 5 ساله (78-1374) و بخش­های مختلف فعالیت های صنعتی استان را بر حسب کدهای دو رقمی  ISICو براساس درجه مزیت رتبه بندی کرده­اند. بیشترین درجه برخورداری ، به صنایع تولید فلزات اساسی، تولید ذغال کک، پالایشگاه های نفت ، سوخت های هسته ای، تولید مواد و محصولات شیمیایی و تولید سایر محصولات کانی غیر فلزی اختصاص یافته است.سازمان مدیریت و برنامه ریزی (1380) اولویت­گذاری طرح های سرمایه­گذاری صنعتی را تدوین نموده است که با استفاده از مدل تاکسونومی عددی، فعالیت­های صنعتی درکشور (براساس کدهای دورقمی ISIC ) براساس معیارسودآوری رتبه­بندی گردیده و اولویت هر یک مشخص شده است. "بختیاری" (1381) تحلیلی مقایسه­ای از توسعه صنعتی استان های مختلف کشور با استفاده از اطلاعات سالهای 1373،1376 به کمک دو روش تلفیقی تحلیل عاملی و تاکسونومی عددی ارایه داده که یافته­ها بیانگر این واقعیت است که تفاوت فاحشی در سطح توسعه صنعتی استانهای مختلف کشور وجود دارد. بختیاری وهمکاران(1381) با روش قبلی ، بخش صنعت اصفهان را به تفکیک کدهای چهاررقمی ISIC در مقاطع زمانی 1373و 1376مطالعه می کنند ، نتایج نشان می­دهد که ساختار صنعت استان اصفهان متنوع می­باشد و به دلیل عدم تمرکز برروی صنایع اولویت­دار،بهره برداری بهینه از منابع و ظرفیت ها صورت نگرفته است."تاری" و "جلیلیان" (1381) از طریق شناخت توانمندی­ها به صورت موردی، استان فارس را با استفاده ازروش تاکسونومی عددی برحسب شاخص­های انتخابی سالهای (1372،1374،1376) بررسی نموده اند و نتایج نشان داده است که صنایع شیمیایی و غذایی در این استان با توجه به شاخصهای انتخاب شده از اولویت بیشتری برخوردارند . "رئیس دانا"، و همکاران (1382) رتبه بندی صنایع کشوررا با توجه به ظرفیت تجارت خارجی در صنعت با استفاده از روش تاکسونومی عددی و بکارگیری شاخص­های منتج از آمار کارگاه­های صنعتی ، همراه آمار صادرات و واردات هر صنعت به تفکیک کدهای چهاررقمی ISIC برای دوره زمانی 79-1375 اولویت بندی کرده اند ؛ نتایج حاصل از اولویت­بندی برخی از صنایع، زمانی که شاخص­های مربوط به تجارت خارجی لحاظ شده، در مقایسه با زمانی که این شاخص­ها درمحاسبه منظور نگردیده، متفاوت بوده است."معصوم زاده" و" تراب زاده" (1383) رتبه­بندی تولیدات صنعتی کشوررا به روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) با استفاده از عوامل مختلف اقتصادی وغیراقتصادی انجام و فعالیت­های صنعتی در 61 گروه بر اساس سیستم  ISICمشخص نموده اند . نتایج ، نشان می­دهد بهترین رتبه ساخت محصولات کانی غیر فلزی طبقه بندی نشده در جای دیگر(کد269)و پایین­ترین رتبه مربوط به ساخت فرآورده های کوره کک(231)است. "سلیمی فر"و شیرزور علی­آبادی (1384) اولویت سرمایه­گذاری در استان خراسان رضوی را با توجه به مزیت­های نسبی این استان در بخش­های مختلف اقتصادی بررسی و اولویت­های سرمایه­گذاری در استان  رامشخص و رتبه بندی نموده اند. "اثنی اعشری" و "فرهنگ" (1385)با استفاده از تکنیک تحلیل عاملی وتاکسونومی عددی و کلاسترآانالیز به شناسایی قابلیت ها وگرایش های صنعتی استان مازندران پرداخته اند. "هوشمند" و "آذری" (1385) در چارچوب مفاهیم و تکنیک­های اقتصاد منطقه ای، تحلیل عاملی از ساختار صنعت استان کرمان ارائه می دهند و صنایع برخوردار و دارای مزیت استان را تعیین می کنند. ابزار تجزیه و تحلیل تلفیقی از تاکسونومی عددی و تحلیل عاملی می­باشد. نتایج نشان می­دهد که با وجود تنوع فعالیت های صنعتی ، تغییرات اولویت­ها در سه مقاطع زمانی روند باثباتی داشته و صنایع تبدیلی محصولات کشاورزی و فعالیت های صنعتی مرتبط با بخش معدن از اولویت بهتری نسبت به سایر صنایع برخوردار بوده است . "هاشمیان" (1387) باهدف معرفی راهبردهای توسعه سرمایه­گذاری صنعتی وشناخت استعدادهای بازرگانی- اقتصادی استان خوزستان با توجه به امکانات بالقوه استان،از روش تحلیل عاملی  استفاده می کند. اکبری ومرادی(1387)به بررسی اقتصادی وتعیین اولویت های صنعتی استان کردستان می پردازند نتیجه این تحقیق گویای این مطلب است که صنایع کانی غیرفلزی ،صنایع مربوط به غلات وحبوبات،صنایع پلاستیکی،سنگبری ونساجی از اولویت برخوردارند.

 

مبانی نظری تاکسونومی عددی:

تاکسونومی در علوم مختلف به کار برده می شود، نوع خاص آن تاکسونومی عددی است که بنا به تعریف،ارزیابی عددی شباهت ها ونزدیکی بین واحدها ودرجه بندی آن به گروه های تاکسونومی است. این روش اولین بارتوسط "آدانسون" (1763)معرفی شد(ساندرز،2002،ص11)  وبه عنوان وسیله ای برای طبقه بندی ودرجه توسعه یافتگی ملل مختلف در یونسکو مطرح شد(ساندرز ،2003،ص15)این روش به عنوان ابزاربین المللی درجه بندی به کار می رود.در تحلیل تاکسونومی عددی از شاخص هایی استفاده می شود که می تواند شاخص جمعیت ، بهداشت، فرهنگ و...باشد . روش فوق یک درجه بندی براساس ویژگی های مجموعه است که مجموعه را به زیر مجموعه های همگن تقسیم می کند و به صورت سلسله مراتبی درمی آورد.این روش بسیار ساده وقابل فهم است و به راحتی با معرفی شاخصهای مناسب وکم کردن آنها می توان رتبه بندی مجموعه را به دست آورد(نورس وهاگ ،1998،ص121).به منظور بررسی تفاوت منطقه­ای یا بخشی، ابتدا ضروری است تا مناطق مختلف و یا فعالیت­های بخش­های معین رتبه بندی شوند ؛ هنگامی که با یک شاخص عددی در صدد انجام این کار برآییم، رتبه بندی ، کار ساده ای به نظر می­رسد، اما اگر بخواهیم رتبه بندی را با شاخص­هایی چند گانه  انجام دهیم، مسئله به سادگی گذشته نیست.اگر بتوان برای هر منطقه یا فعالیت، بر اساس شاخص­های متعدد ، شاخص واحدی، تحت عنوان شاخص تلفیقی یا ترکیبی، بدست آورد که نشان دهندة معیاری برای توسعه­یافتگی یا برخورداری هر منطقه باشد، دیگر به صورت تک بعدی عمل نکرده، بلکه تحلیل جامع تری از موضوع ارائه می­گردد. زیرا نتایج حاصل از این تحلیل جامع نگر به واقعیت نزدیکتر خواهد بود.با توجه به این که می­خواهیم مناطق یا فعالیت­های مختلف را با توجه به چندین شاخص مرتبط رتبه بندی نماییم و به عبارتی شاخص تلفیقی از شاخص­های مختلف به دست آوریم، از روش آنالیز تاکسونومی عددی که نوع خاصی از روش آنالیز تاکسونومی است ، مدد می­گیریم (بیدآباد، 1362،ص46).

 

2-1 مزیت های روش تحلیل تاکسونومی عددی      

1- این روش از تکنیک های چند متغیره آماری است و به کمک آن می توان از n شاخص مورد مشاهده ، m فاکتور اصلی ایجاد نمود؛ به طوری که عامل های انتخابی از یکدیگر مستقل باشند.

2- از دیگر نقاط مثبت در بکارگیری این روش قابلیت کاهش حجم داده هاست.

3- در روش مورد نظر برای هرکدام از شاخص­ها وزنی متناسب با آن شاخص تعیین می­گردد. البته برای این منظور از ابتدای کار باید شاخص مورد نظر را با وزن وارد مدل نمود.

4- این روش قادر است با تلفیق مجموعه­ای از شاخص­ها، یک مجموعه فعالیت را به زیر مجموعه­های کم و بیش همگن تقسیم نماید و میزان برخورداری هر فعالیت را مشخص سازد.

5- با توجه به محدودیت­های آماری و عدم دسترسی به داده های سری زمانی و امکان بکارگیری داده های مقطعی ، این روش، روشی مناسب برای رتبه بندی است.

6- روش تاکسونومی عددی درموضوعات مختلف کاربرددارد(شرمن،1996،ص13).

 

2-2 محدودیت های روش تحلیل تاکسونومی عددی

1- ایراد اساسی روش تاکسونومی عددی ، افزون بر حساسیت بسیار نتیجه نهایی نسبت به تعداد نماگرها به ویژه نماگرهای آماری هم جهت، این است که اگر داده ها نسبت به هم ، همبستگی داشته باشند، نتیجه گمراه کننده خواهد بود. به عبارت دیگر، روش مورد نظر نسبت به شاخص­هایی که با همدیگر همبسته می باشند، تورش دارد. دراین روش برای حذف همبستگی بین نماگرها ، هیچ تلاشی صورت نمی­گیرد.

 2-  شاخص های مورد بررسی باید همسو باشند.

3- در این روش برای رتبه­بندی دقیق­تر بین عناصر تشکیل دهندة هر طبقه، بایستی حداکثر تشابه یا نزدیکی وجود داشته باشد و درعین حال با سایر عناصر تشکیل دهندة در طبقات تشکیل دهندة هر طبقه نیز، حداکثر تشابه یا نزدیکی وجود داشته باشد (کمپبل،2004، 47).

4-  در زمینه بکارگیری از شاخص­های کیفی فقط در صورتی که بتوان شاخص­های مورد نظر را به شاخص­های کمی تبدیل کرد، می­توان از این روش کمک گرفت(صنایعی، 1381 ،ص38).

 

3-  روش تحلیل عاملی[5] :

به اعتقاد" شرمن" (1996) تحلیل عاملی، روش آماری چند متغیره­ای است که درتحلیل جدول­ها یا ماتریس­های ضرایب همبستگی بکار می­رود. این ضرایب معمولا همبستگی گشتاوری هستند، گرچه ممکن است از دیگر اندازه­ها یا شاخه­های پیوستگی، نظیر کوواریانس نیز استفاده شود. روش­های تحلیل عاملی کاملاً عام هستند و می­توان آنها را برای تحلیل ضرایب همبستگی بین انواع متغیرها (نظیر متغیرهای اقتصادی، مردم شناختی، زیست شناختی، هواشناسی) بکار برد.

در رگرسیون چند متغیره، پیش­بینی ، حائز اهمیت است و بین یک متغیر وابسته و مجموعه­ای از متغیرهای مستقل تمایز گذاشته می­شود. حال آنکه تحلیل عاملی معمولاً برای داده­هایی بکار می­رود که در آن تمایز بین متغیرهای وابسته و مستقل معنی ندارد و آنچه به آن توجه می­شود، توصیف و تفسیر وابستگی متقابل (دو به دو)  بین مجموعه­ای از متغیرهاست. تحلیل عاملی از دو طریق به هدف خود دست می­یابد: نخست کاهش مجموعة اصلی متغیرها به تعداد کمتری از متغیرها موسوم به عامل ها؛ دوم معنی یافتن عامل­ها به خاطر ویژگی ساختاری که ممکن است درون مجموعه روابط مزبور وجود داشته باشد(هوشمندو آذری،1386،ص25)

 این روش بین مجموعه­های فراوان از متغیرهایی که به ظاهر بی­ارتباط هستند ، رابطه خاصی را تحت یک مدل فرضی برقرار می­کند. تفاوت بین این روش و رگرسیون چندگانه در این است که اولاً، متغیرها به صورت مستقیم در ساختار مدل ارتباطی ظاهر نمی­شوند، ثانیاً تعداد عامل­ها (که ترکیب خطی از متغیرهای اصلی هستند و ویژگی خاصی از ارتباط متغیرها را نشان می­دهند) به مراتب کمتر از تعداد متغیرهای اصلی هستند. به هر حال روش تحلیل عاملی ، مدعی است که در این روش ، مشکلات مربوط به مسایل زیر را برطرف می­کند. (کوثری، 1378،ص 113).

اهداف تحلیل عاملی به شرح زیر است :

1- تعداد متغیرها را برای تحقیقات بیشتر کاهش می­دهیم به طوری که تا آنجا که ممکن است اطلاعات موجود در متغیرها را حفظ کنیم یعنی مجموعة متغیرهای اصلی را به یک مجموعه کوچکتر تبدیل کنیم بطوری که این مجموعه کوچک علت بیشتر وارایانس موجود در داده هاست.

2- در مواردی که تعداد متغیرها مافوق تصور است، از تجزیه عاملی برای تمیز بین متغیرهای کیفی و کمی استفاده می­کنیم.

3- از تجزیه عاملی می­توان برای آزمون فرض ، درباره تشخیص متغیرهای کمی و کیفی استفاده کرد. روش­های زیادی در گروه تجزیه عاملی وجود دارد که از آن میان می­توان به تجزیه آلفا تجزیه حداکثر درست نمایی و تجزیه مولفه­های اصلی و تجزیه عاملی اصلی اشاره کرد.

تجزیه مؤلفه­های اصلی به راحتی ابعاد اصلی داده­ها را توضیح خواهد داد و نیاز به هیچگونه فرض نیز درباره عامل­های مشترک نخواهد بود، یعنی در تجزیه مؤلفه های اصلی سعی بر آن است که ابعادی از داده­ها را پیدا کنیم که واریانس کل را توضیح می­دهد (صادقی ، 1383،ص50).

 

3-1 مراحل اجرایی روش تحلیل عاملی:

       به طور کلی اجرای تحلیل عاملی ، پنج مرحله متفاوت را شامل می­گردد:

مرحله (1) – تشکیل ماتریس داده های استاندارد شده

مرحله (2) – تشکیل ماتریس ضرایب همبستگی بین شاخص­ها

مرحله (3) – استخراج عوامل: برای استخراج عوامل اولیه روش­های متعددی وجود دارد که مهمترین آنها روش­های «تجزیه به مؤلفه های اصلی» و روش «حداکثر درست نمایی» می­باشد.

مرحله (4) – دوران و اعمال تبدیلات خاص برروی عامل ها، چند نوع دوران وجود دارد:

1-  دوران متعامد[6]:که از مهمترین روش های دوران متعامد روش " وریماکس" و روش "کوارتیماکس " است.

2- دوران غیرمتعامد[7] :روش های متعددی برای انجام دوران از نوع اخیر وجود دارد که روش          " اوپلیمی " مستقیم[8] از مهمترین آنها می باشد.

مرحله (5) – استخراج «نمره عاملی»[9] فاکتورهای بدست آمده: ماتریس داده های اولیه برای تحلیل عاملی، شامل m شاخص برای n گزینه به صورت می­باشد که  شاخص j ام برای i امین گزینه است؛ بطوری که سطرهای ماتریس داده ها با اندیس i (گزینه­های مختلف که در اینجا کد فعالیت های صنعتی می­باشد) و ستونهای آن با اندیس j  (شاخص های مورد نظر) نمایش داده شده و بدین ترتیب روش تحلیل عاملی ، برای  m شاخص برای گزینه n شروع می­شود. 

 j=1, 2, 3,…. m                  i= 1, 2, 3,……, n

 

4- معرفی شاخص های منتخب تعیین کننده تخصص اقتصادی:

تعیین شاخص­ها یکی از مهمترین مراحل تحقیقاتی از این دست است. شاخص­های معرفی شده در این بخش مستقیم یا غیرمستقیم، معیاری برای تعیین مزیت صادراتی و رقابتی و بررسی صنایع می­باشند. بطور کلی در این تحقیق بر اساس شاخص­های انتخابی، صنایعی دارای برتری است که :

1- عوامل تولید را به طور مطلوب­تری ترکیب نمایند. به طوری که عوامل بکار رفته در فرآیند تولید، بیشترین ارزش افزوده را خلق نمایند، زیرا این چنین صنایع از هزینه فرصت کمتری برخوردار بوده و در نتیجه دارای قدرت رقابت بیشتری هستند 2- بیشترین وابستگی را به منابع داخلی داشته باشند 3- حتی الامکان از شیوه های مدرن تولید استفاده نمایند. به عبارتی دیگر فناوری پیشرفته­تری دراختیار داشته باشند 4- انتخاب شاخص­ها بر اساس میزان تاثیر آن در زمینه صادرات و رقابتی بودن فعالیت­های تولیدی باشد.

 براساس مطالعات نظری وتجربی ، شاخص­های مورد نظر تحقیق که دارای ابعاد متفاوتی می­باشند را می­توان در مجموع ، به پنج دسته کلی تقسیم نمود :

1- شاخص های مربوط به کارگاه 2- شاخص های مربوط به اشتغال 3- شاخص های مربوط به مواد اولیه 4- شاخص های مربوط به عملکرد 5 - شاخص های مربوط به صادرات

 

4-1) شاخص های مربوط به کارگاه:

4-1-1) سهم در تعداد کارگاه های صنعتی

این شاخص بیانگر توسعه یک فعالیت صنعتی در مقایسه با سایر فعالیت­های صنعتی منطقه است.

(1)

: تعداد کارگاه­های بزرگ هرفعالیت صنعتی و: تعداد کل کارگاه­های بزرگ

4-1-2)  شاخص صرفه های تجمع

 بر اساس این شاخص ، توسعه وتجمع هر چه بیشتر یک فعالیت صنعتی معین در یک استان، با توجه به هماهنگی واحدها برای تهیه مواد اولیه و بازاریابی محصولات، بهینه بودن و توسعه یافتگی آن صنعت را نشان می­دهد که در این صورت هزینه­ها کاهش و درآمد صنایع ، افزایش می­یابد.

(2)

: ارزش افزوده هرفعالیت صنعتی ، : کل ارزش افزوده کارگاه های بزرگ صنعتی استان

4-1-3) شاخص صرفه های ناشی از مقیاس

تولید در مقیاس بزرگ به دلیل کاهش هزینه­های متوسط و نیز استفاده از تکنولوژی پیشرفته می­تواند موجب افزایش سود آوری صنعت شود. دو شاخص بعدی صرفه­های ناشی از مقیاس را می تواند نشان دهد:  

(3)

:تعداد کل کارگاه های صنعتی داخل هر فعالیت صنعتی، : تعداد کارگاه های صنعتی با 99-50 نفر کارکن، :تعداد کارگاه های صنعتی با 499-100 نفر کارکن ، :تعداد کارگاه های صنعتی با 999-500 نفر کارکن ، : تعدادکارگاه های صنعتی با 1000 نفر کارکن به بالا

(4)

: تعداد کارگاه های دارای 1000 تا2000 میلیون ریال ارزش افزوده ،  :  تعداد کارگاه های دارای 2000 تا 5000 میلیون ریال ارزش افزوده ، تعداد کارگاه های دارای 5000 تا 10000 میلیون ریال ارزش افزوده: تعداد کارگاه های دارای 10000 میلیون ریال ارزش افزوده و بیشتر

 

4-2 شاخص های مربوط به اشتغال:

شاخص­های مربوط به اشتغال، ترکیب نیروی انسانی شاغل در بخش صنعت هر استان را نشان می­دهد و اینکه هرکدام از فعالیت های صنعتی چه سهمی از انواع اشتغال کل صنعت منطقه را به خود اختصاص داده اند. ارزش بالای سهم شاغلان برا ی یک صنعت خاص، بیانگر این مطلب است که صنعت مورد نظر از نظر تهیه نیروی انسانی ماهر مورد نیاز، با مشکلات کمتری مواجه بوده است و در نتیجه از صرفه­های نیروی انسانی ، بهره بیشتری ار کسب می­نماید.

4-2-1 شاخص سهم دراشتغال کارگاه های بزرگ صنعتی

استفاده مؤثر از دانش ، احتیاج به سطح بالاتری از منابع انسانی در مراکز صنعتی دارد. ایجاد سرمایه انسانی نیز، شامل دو فرایند مجزای توسعه مهارت وشکل دهی توانایی است. همچنین با توجه به تحولات ساختار جمعیتی و اجتماعی، در حوزه بازار نیروی کار، از آنجا که مقصد نهایی تمامی تلاش­های توسعه تأمین نیازهای احساسی و ارتقاء و اعتلای سطح زندگی مردم است، اشتغال ، از مباحث کلیدی توسعه می­باشد. این شاخص ، سهم شاغلان هر فعالیت صنعتی را از کل شاغلان صنعت استان نشان می­دهد.

(6)

 : تعدادکل شاغلان در یک صنعت و : تعداد کل شاغلان کار گاه های بزرگ صنعتی استان

4-2-2)  شاخص سهم شاغلان تولیدی از کل شاغلین هر فعالیت

از جمله عواملی که می­تواند بر تغییرات بهره وری عوامل تولید مؤثر واقع شود . سهم شاغلین تولیدی از کل شاغلین هر فعالیت است ؛ ارتقاء کیفیت نیروی شاغل در بخش صنعت وتفاوت سطح کیفی افراد در فعالیت های صنعتی نقش مهمی در رشد صنعتی داشته است.

(7)

 : تعداد شاغلان تولیدی هر صنعت و:  تعداد کل شاغلان هر صنعت شاغلین تولیدی: کارگران ساده، ماهر، تکنسین­ها و مهندسین

4-2-3) شاخص سهم شاغلان متخصص ازکل شاغلین هر فعالیت

 نسبت شاغلان متخصص را در هر فعالیت صنعتی نشان می­دهد. یکی از عوامل مهم در بخش صنعت، کیفیت نیروی کار آن است به گونه­ای که رشد قابلیت­های فردی نیروی کار و افزایش بهره­وری آن نقش بسزایی در رشد صنعتی ایفا می­کند.

(8)

 : تعداد شاغلان متخصص در هر صنعت و: تعداد کل شاغلان در هر صنعت شاغلین متخصص:کارگران ماهر،تکنسین­ها و مهندسین

4-2-4) شاخص  تولید سرانه شاغلین هر فعالیت

این شاخص ، به صورت نسبت تولیدات یا ستانده­ها به تعداد شاغلین تعریف می­شود و به عنوان معیاری برای اندازه­گیری بهره وری نیروی کار در نظر گرفته می­شود.

(9)

 : ارزش تولیدات هرفعالیت صنعتی : تعدادکل شاغلان هر فعالیت

 

4-2-5)سهم کار در ارزش افزوده

نسبت دستمزد وحقوق هر فعالیت صنعتی به میزان ارزش افزوده آن فعالیت است . این شاخص نشان دهنده اتکاء فرآیندهای تولید صنعتی به عامل های نیروی کار است

(10)

:دستمزد وحقوق هر فعالیت (میلیون ریال) ، : ارزش افزوده هرفعالیت صنعتی

 

4-3) شاخص های مربوط به عملکرد:

4-3-1) شاخص بهره دهی داده­ها

شاخص بهره دهی داده­ها میزان ارزش افزوده ایجاد شده در هر صنعت را نسبت به میزان داده­های آن صنعت نشان می­دهد.

(11)

 : ارزش افزوده هر فعالیت صنعتی (میلیون ریال) ،:  ارزش داده هر صنعت

4-3-2) شاخص بهره دهی مواد اولیه

این شاخص ، میزان ارزش افزوده ایجاد شده در هر صنعت را نسبت به میزان مواد اولیه آن نشان می­دهد.

(12)

: ارزش افزوده هر فعالیت صنعتی (میلیون ریال) ،: کل مواد اولیه مصرفی هر صنعت

4-3-3) شاخص بهره دهی سرمایه­گذاری

میزان ارزش افزوده در ازای سرمایه­گذاری انجام شده در هر صنعت را نشان می­دهد. این شاخص، نشان دهنده ی بهره وری متوسط سرمایه به عنوان شاخص بازدهی استفاده از عامل سرمایه در تولیدات صنعتی است.

(13)

: ارزش افزوده هر فعالیت صنعتی (میلیون ریال) :سرمایه گذاری سالانه هرفعالیت صنعتی

4-3-4) شاخص بهره دهی تولیدات

این شاخص ،میزان ارزش افزوده ایجاد شده در هر صنعت را نسبت به میزان تولیدات آن نشان می­دهد. 

(14)

=

: ارزش افزوده هر فعالیت صنعتی (میلیون ریال)  , ارزش تولیدات هرفعالیت صنعتی

4-3-5) شاخص ضایعات تولید

این شاخص،  نیز یکی از شاخص­های عملکردی صنایع می­باشد و به صورت زیر محاسبه می­شود:

(15)

که در آن ارزش ضایعات تولید و ارزش تولیدات می­باشد.

4-3-6) شاخص ضریب جبران استهلاک

این شاخص، بیانگر رابطه ی موجود بین ارزش افزوده در فعالیت صنعتی ، به ارزش سرمایه­گذاری­های انجام شده در آن فعالیت می­باشد و به صورت زیر محاسبه می­شود:

(16)

که در آن ارزش سرمایه­گذاری نوع صنعت،  ارزش افزوده، شاخص ضریب جبران استهلاک می­باشد.این شاخص نشان می­دهد که چه میزان از ارزش افزوده تولید شده صنعت برای سرمایه­گذاری در آن به کار گرفته شده است.

4-3-7) شاخص بهره وری نیروی کار

بهره وری ، یکی از معیارهای ارزیابی عملکرد فعالیت­ها و تلاش­ها در بخش­های مختلف اقتصادی و اجتماعی است و رشد مستمر آن منشأ اصلی رشد و توسعه اقتصادی مخصوصاً در کشورهای پیشرفته و صنعتی بوده است.

(17)

: ارزش افزوده فعالیت صنعتی هر صنعت (میلیون ریال)و: تعداد کل شاغلان هر صنعت

4-3-8) شاخص کاربری

شاخص مذکور ، شدت بکارگیری عوامل تولید و ازجمله نیروی کار را نشان می­دهد. افزایش مقداری این شاخص ، نشان دهندة ارتقاء سطح تولید و کاهش هزینه­ها بوده و می­تواند به عنوان معیاری برای نشان دادن افزایش سطح سود و بالا رفتن توان رقابتی کالاهای تولیدی باشد. بالا بودن این شاخص در صنایعی که ماهیتاً کاربر نیستند ، نشان دهنده ی سطح بالای دانش­بری واستفاده از نیروی کار متخصص و ماهر است . بنابراین صنایعی که توان جذب نیروی کار متخصص رو به رشد جامعه را داشته باشد در برنامه­ریزی های توسعه صنعتی دارای اولویت بالاتری می­باشد.

(18)

: بهره وری نیروی کار در هر صنعت ،:کل بهره وری نیروی کار در کل صنایع استان

4-3-9) شاخص ارزش افزوده سرانه نیروی کار

این  شاخص به همراه شاخص ارزش افزوده هر واحد سرمایه می­تواند بیانگر سودآوری صنعت باشد ولی چون درمورد موجودی سرمایه صنایع، آمار و اطلاعات رسمی ، در دسترس وجود ندارد، تنها شاخص فوق به صورت زیر تعریف شده است.    

(19)

: ارزش ستانده هر فعالیت صنعتی،: هزینه (داده ها + سرمایه گذاری سالانه + دستمزد و حقوق)و: تعداد شاغلین در هر فعالیت صنعتی

4-3-10) شاخص وسعت بازار

یا همان نسبت فروش هر صنعت به ارزش تولیدات  همان صنعت است که بیانگر میزان تولیداتی است که در هر فعالیت صنعتی به فروش می­رسد.        

(20)

: فروش هر صنعت (میلیون ریال)و: ارزش تولیدات (ضایعات  تولیدات) هر صنعت

4-3-11) شاخص نسبت درآمدها به هزینه­ها

این شاخص که با سودآوری ارتباط مستقیم دارد و از نسبت ارزش تولیدات به هزینه کل آن صنعت به دست می­آید به نوعی ، بیانگر میزان تقاضای کالاهای صنعتی می­باشد. در واقع  میزان بالاتر حاکی از صنعت مورد با هزینه کمتر منافع بیشتری را ایجاد  می کند.                                                                                 

(21)

 : ارزش ستانده هر فعالیت صنعتی (میلیون ریال)،: هزینه (شامل هزینه داده ها، هزینه سرمایه گذاری سالانه، هزینه دستمزد و حقوق)

4-3-12) شاخص قدرت رقابت

توان رقابتی صنعت را با توجه به بهره وری نیروی کار در آن صنعت و هزینه های دستمزد و حقوق نشان می­دهد. باید توجه داشت که توسعه صنعتی ، نیازمند رشد مستمر و بالای بخش صنعت و روند افزایشی سهم صنعت، در اقتصاد ملی است. رشد مستمر نیز نیازمند پیاده­سازی مولفه­های یک استراتژی معطوف صنعت رقابت پذیر است.                           

(22)

 : بهره وری نیروی کار در هر صنعت و: دستمزد و حقوق هر صنعت

4-3-13) شاخص سهم سود در ارزش افزوده

این شاخص که نشان­دهنده ی عملکرد صنایع مختلف است، یکی از شاخص­های معروف رقابت پذیری صنایع می باشد و به صورت زیر محاسبه می شود:

(23)

که در آن نشان دهنده ارزش افزوده، ستانده و هزینه های کل  تولید می­باشد.

 

4-4) شاخص های مربوط به مواد اولیه:

دو جنبه از ویژگی مذکور، یکی مواد اولیه داخلی و دیگری مصرف منابع انرژی، درخور توجه بوده و در این تحقیق استفاده شده­اند.

4-4-1) شاخص وابستگی به مواد اولیه داخلی

در صورتی که ثبات در روند تولید و صدور محصول ، مدنظر صاحبان صنایع و مسئولان سیاستگذار باشد، شاخص وابستگی به مواد اولیه خارجی و داخلی از اهمیت زیادی برخوردار خواهد بود. زیرا درروند تولید، با وجود محدودیت­های ارزی کشور، اتکا به مواد خارجی، ممکن است هر فرایند تولید را با توقف مواجه سازد. از طرف دیگر عدم هماهنگی میان ارگان های تصمیم­گیرنده و نبود ثبات در قوانین تجاری ممکن است صنا یع متکی به خارج را با مشکلات زیادی مواجه سازد. به این دلیل، صنایعی در امر تولید و صدور از مزیت برخوردار خواهند بودکه درفرآیند تولید خود از روندهای باثبات برخوردار باشند، بدین روی این صنایع باید کمترین وابستگی به منابع خارجی وبیشترین وابستگی به منابع داخلی را  دارا باشند.  

(24)

: ارزش مواد اولیه مصرفی داخلی هرفعالیت (میلیون ریال)

ارزش کل مواد اولیه مصرفی هر صنعت (میلیون ریال)

4-4-2) شاخص بهره دهی انرژی

به طور کلی ، فعالیتی را می­توان نسبت به فعالیت­های دیگر برخوردارتر نامید که کمترین میزان عوامل و منابع را بکار گیرد و بیشترین میزان محصول راخلق نماید. به عبارتی ، بیشترین صرفه جویی را در مصرف عوامل تولیدی به عمل آورد.

(25)

: ارزش افزوده فعالیت صنعتی (میلیون ریال) و : ارزش انرژی مصرفی هر فعالیت صنعتی

 

4-5) شاخص مربوط به صادرات:

4-5-1) شاخص سهم از کل صادرات

فشارهای رقابتی در بازارهای بین المللی، واحد تولیدی را به تلاشی مستمر برای ارتقاء کیفیت محصول و کاهش هزینه وا می­دارد، درحالی که بنگاه های اقتصادی که به صادرات کالا مبادرت       نمی­ورزند، معمولا با فشارها ومحدودیت ها مواجه نبوده و محدودیت بازار، فعالیت­های مبتکرانه و تلاش­ها برای ارتقای موقعیت نسبی آنها را تضعیف و محدود می­سازد. در نتیجه می­توان اذعان داشت که صادرات، یک نیروی جلو برنده تلقی می­شود که آثار مطلوبی بر بهره وری و مزیت بنگاه­های اقتصادی به جای   می­گذارد. این شاخص به صورت نسبت صادرات هر فعالیت صنعتی به کل صادرات صنعت تعریف می­شود:

26)

: ارزش صادرات هر فعالیت صنعتی ،: کل ارزش صادرات صنعت استان

 

5-کاربرد مدل:

در این بخش در راستای تحقق اهداف مقاله ، تلاش می­گردد تا جایگاه فعالیت های صنعتی مورد مطالعه در سطح استان هرمزگان  براساس 26 شاخص انتخابی معرفی شده ، تعیین گردد. بدین منظور برای دو مقطع زمانی 1379 و 1383 که سال­های پایانی دو برنامه توسعه می­باشد, روش تحلیل عاملی و تاکسونومی عددی اعمال گردیده است. در نهایت نیز به منظور تعیین جایگاه صنایع در ساختار صنعتی استان هرمزگان صنایع همگن با استفاده از درجه برخورداری حاصل از اجرای روش تلفیقی تحلیل عاملی و تاکسونومی عددی رتبه بندی می­شوند. بکارگیری هر یک از روش­های تاکسونومی و تحلیل عاملی برای رتبه بندی ، به تنهایی خالی از اشکال نیست. لذا همان طور که گفته شد، در این تحقیق هر دو روش مورد استفاده قرار گرفته ­است و با توجه به این که در تحلیل عاملی اولاً تعداد متغیرها به شدت کاهش می یابد و ثانیاً همبستگی بین متغیرها از بین می­رود، پس از انجام تحلیل عاملی از روش تاکسونومی عددی برای دستیابی به شاخص­های نهایی استفاده می­شود. روش مذکور این مزیت را دارد که هیچ محدودیتی در مورد نماگرها به وجود نمی­آورد و تعداد آن­ها را می­توان در صورت داشتن آمار و اطلاعات مربوط، به حد کافی افزایش داد. از طرفی ورود نماگر و اطلاعات اضافی نیز مشکل ایجاد نمی­کند، زیرا  نماگر جدید بعد دیگری از توسعه را افزون بر ابعاد مطرح شده در نماگرهای قبلی وارد مدل می­کند که نتیجه را بهبود خواهد بخشید و یا اینکه اطلاعات آن تکراری و اضافی بوده که در این صورت روش تحلیل عاملی این گونه اطلاعات راحذف کرده و این امر خللی دربحث ایجاد نمی­کند. با استفاده از تحلیل عاملی، نمرات عاملی به تفکیک فعالیت­های صنعتی برای هر عامل مشترک محاسبه می­شود و خروجی آن ماتریسی است که سطرهای آن فعالیت­های صنعتی به تفکیک کدهای چهار رقمی و ستون های آن نمرات عاملی بدست آمده به روی عوامل مشترک (که خود ترکیبات غیر وابسته از شاخص­های تحقیق هستند) جهت ورودی تاکسونومی عددی مورد استفاده قرار می­گیرند.

در ابتدا در روش تاکسونومی عددی پس از تشکیل ماتریس داده­ ها که سطرهای آن فعالیت های صنعتی به تفکیک کدهای چهار رقمی و ستون های آن شاخص­های تعیین شده در تحقیق است، ماتریس فواصل تشکیل می­گردد و با تعیین درجه همگنی و درجه برخورداری فعالیت­های غیرهمگن از فعالیت­های همگن تفکیک می­گردد. در انتها ، این مراحل دوباره با گروه­های همگن تکرار می­گردند و با در نظر گرفتن فراوانی تجمعی، درجه برخورداری هر فعالیت صنعتی در چهار گروه تعیین می شود و فعالیت­های صنعتی در چهار اولویت با توجه به فراوانی تجمعی رتبه­بندی می­گردد.

 

6- نتایج استخراج شده برای مقاطع مورد مطالعه:

6-1 -  نتایج سال 1379

برمبنایشاخص های مربوط به کارگاه، اشتغال ، مواد اولیه،عملکردو شاخص های مربوط به صادرات ، بهتعییناولویت سرمایهگذاریپرداخته می شودکه هریکبهصورتمجزّادرقبلبیانشد. دادههایخامبه دستآمدهازمرکزآمارایران،برای71فعالیتصنعتی استان استفادهشدهاست کهبعدازمحاسبهشاخصها،بهمنظورجلوگیریازتأثیرزیادیکشاخصبررویمؤلفههایاصلیوهمچنینبراییکسانکردنمقیاسهای متفاوتشاخص هاوقبلازشروعتحلیلعاملی،شاخصهایمختلف، استانداردشدهاندتادارایمیانگینصفروواریانسیکباشندبعدازانجاممراحلاولیه ، روشتحلیلعاملی، پنجفاکتوربهعنوانفاکتورهایاصلیانتخابشدندودرادامه ماتریسنمرهعاملیمحاسبهشدهاست . باواردکردنماتریسنمرهعاملیبه روش ،تاکسونومیماتریسفواصلمرکبجهترتبهبندیفعالیتهاوتعیینفعالیتهای همگناستان ،تشکیلشدهاستوسپسمقادیرحداقلفواصلتکتکفعالیتهایبرایتعیینحداقلفواصلدرستونیتحت عنوان "میندیس"[10] مرتبشدهاند ، آنگاهبرایتعیینفاصلههمگنی،حدبالا(37/3)وحدپایین همگنی(75/-0)محاسبهشدهاست درادامه ، با مقایسه فاصله همگنی بدست آمده و مقادیر ستون حداقل فواصل، فعالیت تولید عمل­آوری و حفاظت ماهی و    فرآورده­های ماهی و سایر حیوانات دریایی از فساد (کد 1512) با بیشترین اختلاف نسبت به دیگر فعالیت­های استان، غیرهمگن شناخته شده است و فعالیت غیر همگن مذکور از ماتریس شاخص­ها حذف شد و تحلیل با 70 فعالیت ادامه یافت.اینماتریسمجددااستانداردشده ومبنایتجزیهوتحلیلدرروش تحلیلعاملیقرارگرفته استکهدرجدول یکبهتفصیلموردبحثوبررسیقرارمیگیرد دراولینگامتحلیلعاملهاماتریسهمبستگیمحاسبهمیشود . مقداردترمینانماتریسهمبستگیمساوی   است کهحاکیازمعتبربودنانجامتحلیلعاملی دراینتحقیقمیباشد .باتوجهبهنتا یج جدولشمارهیکومقداربدستآمده KMOمیتوانگفتکهمقداراینآمارهازنظرتحلیلعاملیقابلقبولونزدیکبهمتوسطاستبنابراینانجامروشتحلیلعاملیدر این مطالعه موردتایید است. ازطرفیبامقایسهآمارهیکای اسکورجدولمیتواندریافتکه درآزمون"بارتلت"فرضبرابریماتریسواحدضرایبهمبستگیموردتأییدقرارمیگیرد.درواقعمیتواننتیجهگرفتکهکلیه  شاخصها،مستقلازهمعملمی کنند

0/582	Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling
271/243	Approx. Chi-	Bartlett's Test of
45	df
0/000	Sig.

 

یکیازبخشهایمهمدرتحلیلعوامل،محاسبهیمقادیرویژه  (جمعواریانس استخراجشده)است . هرعاملیافاکتورداراییکریشهیمشخصهاستکهتعداد ریشههایمشخصهیمثبت(معمولاًبزرگترازیک)تعدادمؤلفههایموردنیازبرای توضیحواریانسدرماتریسهمبستگیرانشانمیدهدپسمقادیرویژهکمترازیک ، استخراجنمیشود . مقادیرویژهبامجموعمربعاتبارهایعاملیبرابراست،کهاگربارهای عاملی بیشتر از 3/0 باشد مهم ومعنی دار تلقی می شوند. در این مطالعه  پنج فاکتورمؤلفهدارایمقادیرویژهبالاترازیکمیباشند . این پنجمؤلفهدرمجموع حدود77درصدکلواریانستشریحشدهراتوضیحمیدهند ،بنابراینپنجفاکتورانتخاب ، تحتفاکتورهایاصلیقلمدادمیشوند.در نرم افزار SPSS  بعدازتعیینفاکتورهایاصلیبهمنظورآشکارکردناینکهکدام شاخصمتعلقبهکدامعاملاستونیزبرایقابلیتبخشیدنبهتفسیربیشترعاملها،بهچرخشیادورانعوامل  پرداختهمیشود . انتخابنوعچرخشونوعروشتحلیل عاملیباکاربرمیباشد. درتمامبخشهایاینتحقیق،روشتجزیهعاملها،تجزیهی مؤلفهاصلی  ونوعچرخشنیزبهمنظورحفظاستقلالواریماکسانتخاب شدهاست .دراینمرحله،بعدازچرخشعواملانتخابی،درنهایتماتریسدورانیافته عواملبهدستمیآید  بعدازانجامتجزیهوتحلیل فاکتورهادرادامهتحلیل،بابهکارگیریروشتاکسونومیواستفادهازماتریس نمرهعاملیبهرتبهبندیفعالیتهایهمگناستانپرداخته   میشود. که نتایج  رتبه بندی آن در جدول شماره یک آمده است.

در سال 1379، 71 فعالیت صنعتی استان هرمزگان با کد چهار رقمی ISIC، با استفاده از داده­های خام 18 شاخص استخراج شدند. بعد ازعملیات تحلیل عاملی پنج فاکتور گزینش گردید که مجموعاَ حدود 81/73 درصد از تغییرات شاخص­های اولیه را توضیح می­دهد که از نظر تحلیل عامل ، قابل قبول و دارای قدرت تبیین نسبتاَ بالایی است . در روش تاکسونومی عددی با استفاده از پنج فاکتور انتخابی، ماتریس فواصل مرکب، ماتریس متقارن و دارای قطر اصلی صفر تشکیل شد. سپس به منظور تعیین فعالیت­های همگن، مقادیر حداقل فواصل، در ستونی مرتب گردیدند. در این تحقیق میزان کران بالا و پایین محاسبه شده به ترتیب برابر باولذافاصله همگنی مساوی است با37/3>d>75/0-   با مقایسه فاصله همگنی بدست آمده و مقادیر ستون حداقل فواصل، فعالیت تولید عمل­آوری و حفاظت ماهی و فرآورده­های ماهی و سایر حیوانات دریایی از فساد (کد 1512) با بیشترین اختلاف نسبت به دیگر فعالیت­های استان، غیرهمگن شناخته شده و فعالیت غیر همگن مذکور از ماتریس شاخص­ها حذف شد و تحلیل با 70 فعالیت ادامه یافت.معیار انتخاب عوامل نهایی روش احتمال تجمعی است که بر اساس آن تعداد عواملی انتخاب می­شوند که احتمال تجمعی آنها عددی نسبتاً نزدیک به یک باشد.

در نهایت به دلیل رتبه­بندی فعالیت­ها از مجموع 70 صنعت همگن استان هرمزگان در سال 1379 تعداد 10 صنعت تحت عنوان صنایع اولویت اول و 11 صنعت هم در اولویت دوم معرفی شده­اند.  

6-2-  نتایج سال 1383

پس از محاسبه شاخص­ها برای سال 1383 و اجرای روش تحلیل عاملی، تعداد پنج فاکتور به عنوان بهترین ترکیب خطی شاخص­های اولیه استخراج شده­اند. تعداد پنج فاکتور مجموعاً 43/76 درصد از تغییرات شاخص­های اولیه را تبیین می­نمایند؛ لذا به دلیل قابلیت تقریباً بالای فاکتورهای پنجگانه در بیان تغییرات داده ها، به کمک نمرات عاملی حاصله ماتریس فواصل مرکب صنایع مورد مطالعه تشکیل شده است.سپس به کمک حداقل فواصل صنایع دامنه همگنی به صورت 08/3>d>59/0- زیر محاسبه گردیده است :   

0/565	Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling
532/145	Approx. Chi-	Bartlett's Test of
105	df
0/000	Sig.

باانجامروشتحلیلعاملی، مقداردترمینانماتریسهمبستگیبه دستآمدکهبرتأییدروشتحلیلعاملیومعتبربودناینروشدلالتدارد . در حقیقت پس از محاسبه شاخص­ها برای سال 1383 و اجرای روش تحلیل عاملی، تعداد پنج فاکتور به عنوان بهترین ترکیب خطی شاخص­های اولیه استخراج شده­اند. تعداد پنج فاکتور مجموعاً 43/76 درصد از تغییرات شاخص­های اولیه را تبیین می­نمایند؛ لذا به دلیل قابلیت تقریباً بالای فاکتورهای پنجگانه در بیان تغییرات داده ها، به کمک نمرات عاملی حاصله ماتریس ، فواصل مرکب صنایع مورد مطالعه تشکیل شده است .سپس به کمک حداقل فواصل صنایع ، دامنه همگنی به صورت زیر محاسبه گردیده است.مقایسه مقادیر حداقل فواصل با دامنه همگنی فوق مبین این است که حداقل فواصل مربوط به تولید و تعمیر انواع کشتی (کد 3511) به عنوان صنایع غیرهمگن استان در سال 1383 شناسایی می­شوند.اولویت­بندی صنایع همگن استان حاکی از آن است که از مجموع 72 فعالیت صنعتی همگن ،11 صنعت در فهرست اول و 10 صنعت در اولویت دوم جای گرفته­اند.تکنیک­های مورد استفاده در این تحقیق، صنایع استان هرمزگان را به دو دسته صنایع همگن و غیر همگن تقسیم نمود، برخی از صنایع (صنایع غیرهمگن) به واسطه برخورداری از شاخص­های بکار رفته در این تحقیق در برگیرندة مزیت ها و برتری­های خاص به نسبت سایر صنایع بوده که به این صنایع جایگاه ویژه ای در صنایع استان داده است،به گونه­ای که به فاصله صنایع مزبور با سایر صنایع افزوده است. جدول شماره 3 مزیت­های سرمایه­گذاری فعالیت­های صنعتی استان هرمزگان  در اولویت­های اول و دوم را در سال 1379 مشخص می­نماید.

جدول 3) رتبه­بندی مزیت­های سرمایه­گذاری فعالیت­های صنعتی استان هرمزگان  در سال 1379

عنوان فعالیت	کد	رتبه
تولید و تعمیر انواع کشتی	3511	1	اولویت اول
تولید وتعمیر انواع قایق و  سایر شناورها بجز کشتی	3512	2
پاک کردن و درجه بندی و بسته بندی خرما	1517	3
تولید فرآورده های نفتی تصفیه شده	2330	4
تولید فرآورده های کوره کک	2310	5
تولید وسایل نقلیه  هوایی و فضایی	3530	6
تولید وتعمیر تجهیزات راه آهن	3520	7
تولید محصولات از توتون و تنباکو و سیگار	1600	8
تولید ماشین آلات عمل آوری مواد غذایی و نوشابه و توتون و تنباکو	2925	9
تولید سایر محصولات کانی غیر فلزی طبقه بندی نشده در جای دیگر	1533	10
تولید خوراک دام و حیوانات	1533	11	اولویت دوم
تولید ماشین آلات ابزار	2922	12
تولید ماشین آلات کشاورزی و جنگلداری	2921	13
تولید وسایل نقلیه موتوری	3410	14
تولید دستگاههای  توزیع و کنترل نیروی برق	3120	15
تولید سایر محصولات غذایی طبقه بندی نشده در جای دیگر	1520	16
تولید آجر	2697	17
تولید موتور های برق و ژنراتور و ترانسفورماتور	3110	18
تولید سایر محصولات کانی غیر فلزی طبقه بندی نشده در جای دیگر	2699	19
تولید سایر محصولات چوبی وتولید کالا از چوب پنبه و نی و مواد حصیری	2029	20
تولید لامپ های الکتریکی و تجهیزات روشنایی	3150	21

مأخذ: محاسبات محقیقین

جدول شماره (4) اولویت­های سرمایه­گذاری صنعتی در استان هرمزگان را در سال 1383 در اولویت­های اول و دوم مشخص می­نماید

جدول 4)رتبه­بندی مزیت­های سرمایه­گذاری فعالیت­های صنعتی استان هرمزگان  در سال 1383
عنوان فعالیت	کد	رتبه
عمل­آوری و حفاظت ماهی، و فرآورده­های ماهی و سایر حیوانات دریایی از فساد	1512	1	اولویت اول
تولید و تعمیر انواع قایق و سایر شناورها به جز کشتی	3512	2
تولید وسایل نقلیه هوایی و فضایی	3530	3
تولید وتعمیر تجهیزات راه آهن	3520	4
تولید محصولات از توتون و تنباکو و سیگار	1600	5
پاک کردن و درجه بندی و بسته بندی خرما	1517	6
تولید ماشین آلات ابزار	2922	7
تولید فرآورده های نفتی تصفیه شده	2330	8
تولید سایر محصولات کانی غیر فلزی طبقه بندی نشده در جای دیگر	1533	9
تولید دستگاههای  توزیع و کنترل نیروی برق	3120	10
تولید ماشین آلات عمل آوری مواد غذایی و نوشابه و توتون و تنباکو	2925	11
تولید فرآورده های کوره کک	2310	12	اولویت دوم
تولید سایر محصولات کانی غیر فلزی طبقه بندی نشده در جای دیگر	2699	13
تولید موتور های برق و ژنراتور و ترانسفورماتور	3110	14
تولید آجر	2697	15
تولید سایر محصولات چوبی وتولید کالا از چوب پنبه و نی و مواد حصیری	2029	16
تولید ماشین آلات کشاورزی و جنگلداری	2921	17
تولید وسایل نقلیه موتوری	3410	18
تولید لامپ های الکتریکی و تجهیزات روشنایی	3150	19
تولید خوراک دام و حیوانات	1533	20
تولید سایر محصولات غذایی طبقه بندی نشده در جای دیگر	1520	21

مأخذ: محاسبات محققیق

8- جمع بندی و ملاحظات

یافته­های حاصل از رتبه­بندی صنایع غیرهمگن ، حاکی از این است که بیشتر این صنایع  مرتبط با قابلیت­های استان یا به عبارتی برخاسته از مزیت­های استان بوده و امکانات و منابع موجود در استان هرمزگان زمینه این امر را فراهم نموده است که صنایع مزبور بتوانند از لحاظ شاخص­های منتخب ، فاصله زیادی را با سایر صنایع دارا باشند. درسال 79 فعالیت عمل­آوری و حفاظت ماهی، و فرآورده­های ماهی و سایر حیوانات دریایی از فساد (کد 1512) به عنوان صنعت غیرهمگن شناخته شده است. درسال 83 نیز این فعالیت (عمل­آوری و حفاظت ماهی، و فرآورده­های ماهی و سایر حیوانات دریایی از فساد) به عنوان رتبه اول در استان شناخته شده است.همچنین فعالیت تولید و تعمیر انواع کشتی را بعنوان یکی از مزیت­های صنعتی مهم استان بایستی مورد نظر قرار داد؛ بطوریکه این فعالیت در سال 83، فعالیت تولیدی غیرهمگن بوده و در سال 79 رتبه اول را به خود اختصاص داده است. با توجه به پتانسیل­های موجود در این زمینه در استان هرمزگان, می­توان برنامه­ریزی مناسبی در جهت رقابتی یا صادراتی نمودن این فعالیت تولیدی انجام داد.پس از فعالیت­های فوق می­توان فعالیت تولید و تعمیر انواع قایق و سایر شناورها به جز کشتی را مورد توجه قرار داد که در سال­های 79 و 83 در رتبه دوم قرار داشته است.

جدول 5) فهرست اولویت اول مشترک فعالیت­های صنعتی استان هرمزگان در مقاطع 79 و 83
نام فعالیت های صنعتی	کد فعالیت	رتبه سال 1379	رتبه سال 1383
عمل­آوری و حفاظت ماهی، و فرآورده­های ماهی و سایر حیوانات دریایی از فساد	1512	غیر همگن	1
تولید و تعمیر انواع کشتی	3511	1	غیر همگن
تولید و تعمیر انواع قایق و سایر شناورها به جز کشتی	3512	2	2
مأخذ: محاسبات محققیق

همانطور که از جدول شماره (5) مشخص است، موارد فوق فعالیت­هایی هستند که در هر دو مقطع مورد بررسی، در ردیف­های نخست اولویت­ها در زمینه فعالیت­های دارای مزیت قرار گرفته­اند.

پس از این موارد می­توان به فعالیت تولید وسایل نقلیه هوایی و فضایی اشاره کرد. این فعالیت که در سال 79 به عنوان یکی از اولویت­های اول، رتبه ی ششم را به خود کسب کرده و در سال 84 این فعالیت جزء اولویت­های اول بوده و در رتبه سوم قرار گرفته است. با توجه به پتانسیل منطقه در این زمینه به نظر می­رسد این فعالیت نیاز به توجه بیشتر مسئولین در استان دارد تا بتواند به عنوان یکی از تولیدات با قابلیت بالای صادراتی به فعالیت خود ادامه دهد.همچنین فعالیت­هایی نظیر پاک کردن و درجه بندی و بسته بندی خرما در سال 79 در رتبه سوم قرار داشته ، و در سال 83 ، در ردیف ششم قرار گرفته است. از طرفی فعالیت­های صنعتی از قبیل تولید وتعمیر تجهیزات راه آهن, تولید ماشین آلات ابزار و تولید فرآورده های نفتی تصفیه شده به لحاظ پتانسیل صادراتی و رقابتی در رتبه­های بالائی قرار گرفته­اند.

نتایج ، همچنین حاکی از آن است که تعداد معدودی از صنایع استان در مقاطع زمانی مورد مطالعه توانسته­اند جایگاه خود را حفظ نمایند. چرا که مجموعة فعالیت های صنعتی قرار گرفته در اولویت اول، طی دو سال مورد بررسی دارای ترکیب ثابتی نبوده و ترکیب صنایع از جهت جایگاه اکتسابی در سالهای مورد نظر متنوع بوده است و عمدتا" به سمت صنایع الکتریکی و مکانیکی معطوف گردیده است. جهت بهره­مندی از نتایج این مطالعه و بکارگیری آنها در سیاستگذاری بهینه ، توجه به نکات زیر ضروری است:مطالعه حاضر در واقع یک نقشه تصمیم گیری در اختیار قرار می­دهد. نقشه ای که با استفاده از آن می­توان علاوه بر درک وضعیت موجود بخشهای مختلف استان هرمزگان (چه بصورت کلی یا در قالب زیربخشهای تقسیمات کشوری و یا تولیدی)، میزان بهره مندی از مزیت­های هر حوزه را مشخص ساخت. این مهم می­تواند عملاً بهینه ما در هر بخش را مشخص سازد و با تعیین فاصله وضعیت موجود تا وضعیت مطلوب، امکان سیاستگذاری آگاهانه را فراهم نماید. لذا در عمل با اطلاعات بسیار زیادی مواجهیم و بایستی کاملاً روشمند از آنها بهره مند گردیم .  بایستی دقت داشت که یکی از خروجیهای این مطالعه، عقب ماندگی­های استان در سطوح مختلف است، چرا که دارای مزیت بودن یک بخش، در عمل می­تواند ناشی از وجود بسترهای مناسب و یا توجه خاص در ادوار گذشته به آن بخش باشد، همانطور که فاقد مزیت بودن یک بخش ، ناشی از عدم وجود بسترهای مناسب و یا بی­توجهی به آن بخش درادوار گذشته می­باشد. لذا استفاده از نتایج این مطالعه ، تنها در چارچوب تحلیلی فوق ممکن و مطلوب بوده است و استفاده از این چارچوب که در تمام متن ، حاکمیت آن بر نگاه محققین مشهود است می­تواند عقب ماندگی­های استان را نشان دهد. لذا یکی از کارکردهای این مطالعه می­تواند انعکاس عقب ماندگی های بین بخشی استان باشد.

 

---

[1] Numerical  Taxonomy Analysis

[2] Bender & Li

[3] Davis

[4] Wienstien

[5] Factor Analysis

[6] Orthogonal  Rotation

[7] Obilique Rotation

[8] Direct Oblimi

[9] Factor Scores

[10] Mindis

مراجع

 

منابع و مآخذ

1. اثنی اعشری،ابوالقاسم وفرهنگ،صفر(1385)."شناسایی قابلیت هاو گرایش های صنعتی استان مازندران"، مجله دانش وتوسعه، شماره 19،صص62-81

2. اکبری ،نعمت الله ومرادی ، زاهد(1387)."بررسی اقتصادی وتعیین اولویتهای سرمایه گذاری صنعتی استان کردستان" ،پژوهشنامه علوم  انسانی واجتماعی،شماره3 ،صص33-57

3. بصیری ،محمد حسین و نبییان جوردی ، فاطمه السادات .(1387) "رتبه بندی اقتصادی استراتژیکی مواد معدنی معادن در حال بهره برداری ایران بااستفاده از روش تاکسونومی به منظورتوسعه سرمایه گذاری درایران پایگاه داده علوم زمین کشور" شماره56 ،صص123-133

4. بختیاری، صادق. (1381)، تحلیلی مقایسه­ای از توسعه صنعتی استانهای مختلف کشور، پژوهشنامه بازرگانی، فصلنامه شماره 22.صص 25-30.

5. بختیاری، صادق وهمکاران. (1381)، "تحلیلی ازساختار صنعت دراستان اصفهان" ، فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، پائیز1381.صص 44-50

6. بیدآباد،بیژن(1362)" روش آنالیز تاکسونومی درایجاد شاخص­های توسعه" ، سازمان برنامه وبودجه استان مرکزی.

7. پیراسته، حسین. (1381)، "تحلیلی از مزیت­های رتبه ای صنایع استان اصفهان و عوامل موثر بر آن"، مجله برنامه بودجه، شماره 79، صص 14-17.

8. تاری، فتح ا... (1381)،" سیاست­گذاری صنعتی منطقه­ای از طریق شناخت توانمندی ها"، پژوهشنامه اقتصادی، شماره اول، بهار81، صص 204-205.

9. توفیق،فیروز.(1372)،"تحلیل عاملی وتلفیق شاخص­های منطقه ای آبادی" ، شماره10،ص11

10. رئیس دانا، فریبرز و همکاران. (1382)، رتبه­بندی صنایع کشور با توجه به ظرفیت تجارت خارجی هر صنعت، پژوهشنامه اقتصادی، ص 82-81.    

11. سازمان مدیریت وبرنامه­ریزی کشور،معاونت امور اقتصادی وهماهنگی برنامه وبودجه.(1380)،               " سیاست ها،راهکارهای اجرائی و شاخص­های هدف کمی بخشهای اقتصادی،اجتماعی وفرهنگی" ، صص 229-239 .                                                            

12. شیرزور علی آبادی، زهرا و سلیمی فر، مصطفی. (1385) "اولویت­بندی صنایع در استان هرمزگان رضوی"، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.

13. صنایعی، علی ومعلم ،علی .(1380)،" رتبه­بندی فعالیت­های صنعتی استان اصفهان در تولید و صادرات بخشهای مختلف صنایع بر اساس مزیتهای نسبی ورقابتی" ، پژوهشنامه بازرگانی،فصلنامه شماره23، صص24-27. 

14. کوثری، مسعود. (1378)، "تجزیه و تحلیل شناخت روند اشتغال بخش صنعت و تعیین مزیتهای نسبی ایران در صنایع کاربر در برخی استانهای کشور"، وزارت کار و امور اجتماعی.      

15. مؤسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی، "تعیین اولویت­های سرمایه­گذاری صنعتی جهت تقویت مزیتهای نسبی صادرات صنعتی"، (1378)، صص 129-133.

16. مرکزآمار ایران آمار،" کارگاه­های بزرگ صنعتی کشور" ،  سالهای 1379 و 1383.

17. هاشمیان، مسعود. " راهبردهای توسعه سرمایه­گذاری صنعتی در استان خوزستان با توجه به امکانات بالقوه استان" ، مجموعه مقالات همایش شناخت استعدادهای بازرگانی- اقتصادی استان خوزستان، انتشارات مؤسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی، 1378،صص22-21.

18. هوشمند،محمودوآذری،لطفعلی(1385)،" تحلیل ساختار صنعت استان کرمان"،مجله دانش وتوسعه.شماره 21وصص45-65.

19. Bender ,S & Li ,K.W.(2003),The Changing Trade & Revealed Comparative Advantage Asian and  latin  American Manufacture Export, Center Discussions paper, No.851.

20. Compbel , John A.l , (2004) ,Numerical Taxonomy: A Missing Link for Case Based Reasoning and Autonomous Agent. London: Routledge.

21. Davis,D.R &Wienstein,D,E,(2004),Market Access Economic Geography and Corporative Advantage: An Empirical Test ,Journal of International Economics,Vol.59.pp.1-23

22. Hugh, O. Nourse, D. (1998). Regional Economics. MC Grow-Hill.

23. Sharman ,S.(1996).Applied Multivariate Techniques .New York : John Wiley & Sons Inc.

24. L ,K.W& Blender, S(2003) The Gain and Loss of Comparative Advantage in Manufactured  Export Among Region, Center Discussions Paper  , no.853.

25. Miloslovaky, E & Shatz  Haward,J.(2006),Service Export and The State: Measuring The Potential  Economics Development Quarterly,V.20.No.1. pp3-21.

26. Saunders,R.,(2002)NumericalTaxonomy,http://web.hku.hk/~Saunders/28214/num-tax.htm(accessed 09/2002).