بررسی غلظت آرسنیک در ماهی‌های شوریده (Otolithes ruber) و کفشک (Psettodes erumei) عرضه شده در بازار اصفهان به روش اسپکترومتری جذب اتمی

بهداشت مواد غذایی

مقاله 5، دوره 1، 3 پاییز، آذر 1390، صفحه 41-46   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

ابراهیم رحیمی^{* 1}؛ امیر شاکریان¹؛ مهدی رئیسی¹؛ الهه کاظمی خیرآبادی²؛ اسماء بهزاد نیا²

¹دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شهرکرد، دانشکده دامپزشکی، گروه بهداشت مواد غذایی و آبزیان، شهرکرد، ایران

²دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شهرکرد، دانشکده کشاورزی، شهرکرد، ایران

چکیده

   آلودگی ماهی و فرآورده­های دریایی به فلزات سنگین به علت خطرات بالقوه که برای مصرف کنندگان ماهیان آلوده به همراه دارد توجه زیادی را به خود جلب کرده است. این مطالعه با هدف تعیین میزان غلظت آرسنیک در دو نمونه ماهی شامل شوریده و کفشک عرضه شده در شهر اصفهان انجام شد. در این مطالعه غلظت آرسنیک در دو گونه متفاوت ماهی توزیع شده در شهرستان اصفهان به روش اسپکترومتری جذب اتمی کوره مجهز به سیستم هیدرید طی اردیبهشت تا دیماه 1389 اندازه­گیری شد. در مجموع 42 نمونه ماهی شامل 28 نمونه ماهی شوریده و 14 نمونه کفشک ماهی مورد آزمایش قرار گرفت. میزان غلظت آرسنیک در نمونه­های ماهی مطالعه شده در محدوده مابین11 تا 98 میکروگرم در کیلوگرم بوده است و میزان آن در گوشت ماهی شوریده 11 تا 56 و در کفشک ماهی 32 تا 98 میکروگرم در کیلوگرم بدست آمد.غلظت آرسنیک نمونه­ها پایین­تر از حد مجاز قابل قبول سازمان بهداشت جهانی بود.نتایج این مطالعه بیانگر آن است که غلظت آرسنیک نمونه­های مورد مطالعه بالاتر از حد قابل دریافت نیست. 

کلیدواژه‌ها

آرسنیک؛ ماهی؛ اسپکترومتری جذب اتمی؛ فلزات سنگین

اصل مقاله

 

بررسی غلظت آرسنیک در ماهی­های شوریده(Otolithes ruber)  و کفشک(Psettodes erumei)  عرضه شده در بازار اصفهانبه روش اسپکترومتری جذب اتمی

 

ابراهیم رحیمی^1*،  امیر شاکریان¹، مهدی رئیسی¹،  الهه کاظمی خیرآبادی²، اسماء بهزاد نیا²

 

1- دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شهرکرد، دانشکده دامپزشکی، گروه بهداشت مواد غذایی و آبزیان، شهرکرد، ایران.

2- دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شهرکرد، دانشکده کشاورزی، شهرکرد، ایران.

^*نویسنده مسئول مکاتبات: @yahoo.com ebrahimrahimi55

(دریافت مقاله: 31/3/90   پذیرش نهایی: 28/8/90)

 

 

  چکیده

   آلودگی ماهی و فرآورده­های دریایی به فلزات سنگین به علت خطرات بالقوه که برای مصرف کنندگان ماهیان آلوده به همراه دارد توجه زیادی را به خود جلب کرده است. این مطالعه با هدف تعیین میزان غلظت آرسنیک در دو نمونه ماهی شامل شوریده و کفشک عرضه شده در شهر اصفهان انجام شد. در این مطالعه غلظت آرسنیک در دو گونه متفاوت ماهی توزیع شده در شهرستان اصفهان به روش اسپکترومتری جذب اتمی کوره مجهز به سیستم هیدرید طی اردیبهشت تا دیماه 1389 اندازه­گیری شد. در مجموع 42 نمونه ماهی شامل 28 نمونه ماهی شوریده و 14 نمونه کفشک ماهی مورد آزمایش قرار گرفت. میزان غلظت آرسنیک در نمونه­های ماهی مطالعه شده در محدوده مابین11 تا 98 میکروگرم در کیلوگرم بوده است و میزان آن در گوشت ماهی شوریده 11 تا 56 و در کفشک ماهی 32 تا 98 میکروگرم در کیلوگرم بدست آمد.غلظت آرسنیک نمونه­ها پایین­تر از حد مجاز قابل قبول سازمان بهداشت جهانی بود.نتایج این مطالعه بیانگر آن است که غلظت آرسنیک نمونه­های مورد مطالعه بالاتر از حد قابل دریافت نیست.

 

واژه­های کلیدی: آرسنیک، ماهی، اسپکترومتری جذب اتمی، فلزات سنگین

 

 

     

  مقدمه

  فلزات سنگین از جمله آلاینده‏های زیست محیطی هستند که مواجهه انسان با بعضی از آنان از طریق آب و مواد غذایی می‏تواند مسمویت‏های مزمن و بعضاً حاد خطرناکی را ایجاد نمایند که از جمله آنان می‏توان به فلزاتی نظیر سرب، کادمیوم، جیوه، نیکل، آرسنیک، روی، آلومینویم، مس و آهن در انواع اشاره کرد.

 در بین فلزات سنگین اثرات سمی آنها خصوصاً آرسنیک، جیوه، کادمیوم و سرب به صورت وسیع­تری مورد مطالعه قرار گرفته است. این مطالعات نشان
 می­دهد توزیع انواع این فلزات بین گونه­های آبزیان با فصل سال، سن، سرعت رشد و برخی فاکتورهای فیزیولوژیکی آنها ارتباط مستقیمی دارد (Yilmaz and Yilmaz, 2007). سمی بودن ترکیبات آرسنیک به خواص فیزیکی و شیمیایی ترکیبات، راه­های ورود آن به بدن، مقدار مصرف آن،‌ مدت زمان در معرض قرارگیری، مقادیر آن در رژیم غذایی و شرایط فیزیولوژیک مصرف کننده بستگی دارد (Edmont and Francesconi, 1993). مسمومیت حاد با آرسنیک،‌ عملکرد سیستم اعصاب مرکزی را مختل می­کند و باعث حالت اغماء در فرد مسموم می شود و مصرف حدود 70 تا 180 میلی گرم آرسنیک منجر به مرگ می­گردد. قرارگرفتن در معرض آرسنیک به مدت طولانی حتی در مقادیر کم (05/0 میلی گرم در لیتر) باعث افزایش خطر ابتلاء به سرطان پوست، ریه، مجاری ادراری، مثانه و سرطان کلیه می­شود. همچنین تغییرات پوستی از قبیل تغییر رنگ پوست (پیدایش نقاط تیره و روشن در پوست) و افزایش ضخامت یا برآمدگی زرد رنگ روی پوست (شاخی شدن پوست) نیز از عوارض دیگر آن است (Occupational Safety and Health Administration, 2004).

  آبزیان که از آنها به عنوان غذای سلامت­بخش یاد می­شود به دلیل برخورداری ازکالری و پروتئین بالا (11 تا 24٪) با قابلیت هضم 96٪ و همچنین وجود چربی­های غیراشباع امگا3 که مصرف مداوم آن باعث کاهش میزان چربی و کلسترول خون می‌گردد اهمیت بسزایی در رژیم غذایی مردم جهان دارد. ماهی دارای لیزین زیاد و منبع خوبی از نظر املاحی نظیر کلسیم، فسفر، آهن، ویتامینA وD، تیامین، ریبوفلاوین و عناصر کمیاب می‌باشد. از طرفی آبزیان به طور وسیعی در معرض آلاینده­ها و آلودگی­های آب قرار می­گیرد و به این شکل ماهی به عنوان یک شاخص مناسب برای غلظت آلاینده­های موجود در آب­ها مثل فلزات سنگین شناخته شده است ( 1990 Connel,). براساس یافته­ها و اطلاعات موجود مطالعات محدودی در خصوص ارزیابی فلزات سنگین در مواد غذایی در ایران انجام شده است. لذا با توجه به اهمیت موضوع و خطرات بالقوه فلزات سنگین از جمله آرسنیک بر سلامت بشر مطالعه حاضر با هدف تعیین وضعیت غلظت آرسنیک در دوگونه از ماهیان پر مصرف توزیع شده در بازار شهرستان اصفهان انجام شد.

 

مواد و روش­ها

   مطالعه حاضر با هدف بررسی غلظت آرسنیک در 42 نمونه ماهی شامل 28 نمونه ماهی شوریده و 14 نمونه کفشک ماهی توزیع شده در شهرستان اصفهان از تیر ماه تا دی ماه 1389 انجام شد.

  نمونه­ها مطابق دستورالعمل­های ارائه شده توسط Svobodova و همکاران (2002) به روش مرطوب با استفاده از اسید هضم شدند. به این منظور 5 گرم از هر نمونه با حساسیت 001/0 گرم وزن شد و به بالن ژوژه های 25 میلی لیتری انتقال داده شد. 10 میلی لیتر اسید نیتریک با خلوص بالا (مرک، آلمان) به نمونه­ها اضافه گردید و به مدت 48 ساعت در دمای 25 درجه سانتی­گراد گرم­خانه­گذاری شدند. پس از طی زمان مورد نظر 1 میلی لیتر آب اکسیژنه به هر نمونه اضافه و نمونه­ها در دمای100 درجه سانتی گراد حرارت داده شد تا نمونه شفاف شود. در پایان نمونه­ها در بالن ژوژه با آب مقطر دوبار تقطیر به حجم رسانده شد و سپس به روش اسپکترومتری جذب اتمی کوره مجهز به سیستم هیدرید اندازه گیری گردید. جهت بررسی صحت آزمایش جذب نمونه­های شاهد در طی مطالعه مورد پایش قرار گرفت. با این هدف به سه نمونه از نمونه­های آماده شده غلظت­های 005/0، 01/0 و 02/0 میکروگرم در گرم آرسنیک اضافه شد و درصد بازیافت این نمونه­ها مورد بررسی قرار گرفت (Svobodova et al., 2002). طول موج پرتو کاتدی برای اندازه گیری آرسنیک 7/235 در نظر گرفته شد. جهت رسم منحنی کالیبراسیون فاز آلی کمپلکس آرسنیک به خانه­های مخصوص دستگاه جذب اتمی اضافه شد. دستگاه به طور خودکار حجم معینی از نمونه بلانک و استانداردها را برداشته و پس از قرائت منحنی کالیبراسیون مربوط به کمک نرم­افزار Winlab دستگاه ترسیم و مقدار عنصر آرسنیک برحسب میلی­گرم بر گرم اندازه­گیری شد.  

 

یافته­ها

  نتایج مطالعه حاضر نشان داد میزان غلظت آرسنیک در نمونه های ماهی مطالعه شده در محدوده مابین 11 تا 98 میکروگرم در کیلوگرم بوده است و به تفکیک این میزان در گوشت ماهی شوریده 11 تا 56 و در کفشک ماهی 32 تا 98 میکروگرم در کیلوگرم بدست آمد. نتایج بطور خلاصه در جدول 1 آورده شده است.

 

 

جدول 1: میزان غلظت آرسنیک در گوشت ماهی شوریده و کفشک ماهی (میکروگرم در کیلوگرم) عرضه شده در شهرستان اصفهان

نمونه ماهی	تعداد	محدوده غلظت آرسنیک*	میانه
ماهی شوریده	28	11 - 56	22
کفشک ماهی	14	32 - 98	69
مجموع	42	11 - 98	31

^*غلظت آرسنیک در هیچ یک از نمونه­های بررسی شده در مطالعه حاضر بالاتر از استانداردهای کشور های اروپایی نبود.

 

بحث و نتیجه­گیری

  فلزات سنگین به عنوان مهمترین آلاینده­های محیط­های دریایی شناخته می­شوند، زیرا این آلاینده­ها علاوه بر خاصیت سمی­، در بافت­های مختلف آبزیان خاصیت تجمعی دارند (Emami Khansari et al., 2005). مصرف موادغذایی آلوده به عنصری مثل آرسنیک می­تواند حتی در غلظت­های پایین بسیار آسیب رسان باشد، خصوصا وقتی که به تدریج و مداوم به بدن وارد شود (Institute of Medicine, 2003). مقایسه نتایج این بخش از مطالعه با مطالعات مشابه نشان می­دهد محدوده آلودگی نمونه­ها به آرسنیک با سایر مطالعات مشابه و حتی پایین­تر است. Gawlik و همکاران (1997) در مطالعه­ای در خصوص ارزیابی غلظت جیوه و آرسنیک در مواد غذایی دریایی میانگین غلظت آرسنیک را در مجموع مواد غذایی دریایی 4/3 میلی­گرم در کیلوگرم با انحراف معیار 2/0 میلی­گرم در کیلوگرم گزارش نموده­اند که غلظت بالایی را در مقایسه با مطالعات قبلی نشان می­دهد (Gawlik et al., 1997). گزارشی از آژانس استانداردهای مواد غذایی (2004) نشان می­دهد میانگین غلظت آرسنیک کل و آرسنیک معدنی در انواع ماهیان پر مصرف در انگلستان به ترتیب 3214 میکروگرم در کیلوگرم و 16 میکروگرم در کیلو گرم می­باشد. در همین گزارش سطح غلظت آرسنیک در سایر گروه­های مواد غذایی به مراتب پایین­تر بوده است. به عنوان مثال غلظت آرسنیک کل در گوشت طیور 73 میکروگرم در کیلوگرم گزارش شده است (Food Standards Agency, 2004).

  Attar و همکاران (1992) با بررسی 15 گونه آبزی شامل انواع ماهی و سخت پوستان دریایی صید شده از خلیج عرب، سطح غلظت آرسنیک را در نمونه­های فوق­الذکر از 16/0تا 3/32 میکروگرم در گرم گزارش نموده است. در این مطالعه میزان غلظت آرسنیک به ترتیب در میگو، خرچنگ و لابستر 8/16، 28/6 و 7/12 میکروگرم در گرم بالاترین میزان در مقایسه با سایر آبزیان بوده است. Kerdthep و همکاران (2009) در تایلند نشان داد غلظت آرسنیک در طیف وسیعی از آبزیان شامل ماهی، میگو و نرمتنان در محدوده ی مابین 032/7-401/0 میکروگرم در گرم بوده است. در این مطالعه غلظت آرسنیک در بافت عضله ماهی تن 957/0-017/0 میکروگرم در گرم بوده است. Soegianto و Hamami (2007) در اندونزی، Sloth و همکاران (2005) در نروژ و Burger و Gochfeld (2005) در آمریکا غلظت آرسنیک تام را در انواع ماهیان با اهمیت تجاری و فرآورده­های آن به ترتیب در محدوده­ی بین 4/3 تا 3/8 میکروگرم در گرم، 1/0±1 و 70/1-44/0 میکروگرم در گرم گزارش نموده­اند. همچنین مطالعه­ای در جمهوری کوزو نشان می­دهد غلظت آرسنیک در بافت ماهیچه­ی ماهیان پرورشی درمحدوده وسیعی بین 498/0 تا 133/1 میکروگرم در گرم متغییر بوده است (Svobodova et al., 2002). مطالعه مشابهی از Islam و همکاران (2010) در کره میزان غلظت آرسنیک در ماهیان کنسرو شده و منجمد شده بین 23/1 تا 54/44 میکروگرم در گرم گزارش شده است.  Peshutو همکاران (2008) از آمریکا غلظت آرسنیک را در بین انواع آبزیان دریایی شامل انواع ماهی و سخت پوستان در محدوده 235/0 تا 2/98 میکروگرم در گرم گزارش نموده است. در این مطالعه بالاترین میزان آرسنیک در لابستر (5/19-2/98 میکروگرم در گرم) و پس از آن در ماهی مرکب (235/0-0/60 میکروگرم در گرم) بوده است. همچنین غلظت این عنصر در انواع ماهی 0/316 تا 0/944 میکروگرم در گرم ذکر شده است. مطالعه مشابهی از رئیسی و همکاران (2010) در خصوص اندازه گیری آرسنیک در ماهیان صید شده از رودخانه بهشت آباد استان چهار محال و بختیاری حاکی از آن است که غلظلت آرسنیک در بافت عضلانی ماهی بین 35 تا 70 میکروگرم در کیلوگرم بوده است. نتایج این مطالعات رنج وسیعی از داده­ها را نشان می­دهد و این تفاوت غلظت آرسنیک در بافت ماهیچه آبزیان را می­توان به گونه آبزی، موقعیت جغرافیایی محل صید، سن و حتی جنس آبزی، روش هضم نمونه­ها و روش آنالیز نمونه مرتبط دانست.

با توجه به اینکه در سال­های اخیر مطالعات فراوانی در خصوص تدوین استانداردها برای مواد غذایی مختلف از نظر ویژگی­های میکروبی، بیوشیمیایی و سم شناسی در ایران صورت پذیرفته است اما متاسفانه تاکنون استاندارد مدون و ثبت شده­ای در خصوص میزان مجاز آرسنیک در مواد غذایی مختلف وجود ندارد، اگرچه چنین استانداردهایی در بسیاری از کشورها موجود می­باشد. مقایسه میانگین و محدوده میزان آرسنیک در نمونه ماهی در مطالعه حاضر با استاندارد کشورهایی چون مالزی و انگلستان (1میکرو گرم در گرم)، نیوزلند (2میکرو گرم در گرم) و هنگ کنگ و اتحادیه اروپا (6 میکرو گرم در گرم) حاکی از آن است که هیچ یک از نمونه­های بررسی شده در مطالعه حاضر بالاتر از استانداردهای فوق الذکر نبوده است. با این وجود لزوم پایش مرتب مواد غذایی خصوصاً مواد غذایی با منشا دریایی از نظر حضور ومیزان فلزات سنگینی چون آرسنیک ضروری به نظر می­رسد. همچنین جهت ارزیابی میزان دریافت روزانه آرسنیک از طریق مواد غذایی از جمله فرآورده­های آبزیی مطالعات مدون و منظم پیشنهاد می­گردد.

 

 

منابع

• Attar, K.M., Elfaer, M.Z., Rawdah, T.N. and Tawabini, B.S. (1992). Levels of arsenic in fish from the Arabian Gulf. Marine Pollution Bulletin, 24: 94-97.
• Burger, J. and Gochfeld, M. (2005). Heavy metals in commercial fish in New Jersey. Environmental Research, 99: 403-412.
• Connel, J.J. (1990). Control of fish quality. 3^th Edition, Fishing News Books, Ltd., London, England, pp. 227.
• Emami Khansari, F., Ghazi-Khansari, M. and Abdollahi, M. (2005). Heavy metals content of canned tuna fish. Food Chemistry, 93: 293-296.
• Edmont, J.S. and Francesconi, K.A. (1993). Arsenic in seafoods: human health aspects and regulations. Marine Pollution, 26: 665-674.
• Food Standards Agency (2004). 2000 Total Diet Study of twelve elements-Aluminium, Arsenic, Cadmium, Copper, Lead, Manganese, Mercury, Nickel, Selenium, Tin and Zinc. Food Surveillance Information Sheet (FSIS), 48/04.
• Gawlik, B., Druges, M., Bianchi, M., Bortoli, A., Kettrup, A. and Muntau, H. (1997). Tuna fish (T-30)-A new proficiency testing material for the determination of As and Hg in seafood. Fresenius' Journal of Analytical Chemistry, 358: 441-445.
• Islam, M.M., Bang, S., Kim, K.W., Ahmed, M.K. and Jannat, M. (2010). Heavy Metals in Frozen and Canned Marine Fish of Korea. Journal of Scientific Research, 2: 549-557.
• Institute of Medicine (2003). Dietary Reference Intakes: Applications in Dietary Planning. Subcommittee on Interpretation and Uses of Dietary Reference Intakes and the Standing Committee on the Scientific Evaluation of Dietary Reference Intakes. Institute of Medicine of the National Academies, The National Academies Press, Washington, DC, pp. 248.
• Kerdthep, P., Tongyonk, L. and Rojanapantip, L. (2009). Concentrations of cadmium and arsenic in seafood from Muang district, Rayong province. Journal of Health Research, 23: 179-184.
• Occupational Safety and Health Administration (2004). Toxic metals, occupational safety and health administration. US Department of Labor, 200 Constitution Avenue, NW, Washington, DC, available at: http://www.osha.gov.
• Peshut, P.J., Morrison, R.J. and Brooks, B.A. (2008). Arsenic speciation in marine fish and shellfish from American Samoa. Chemosphere, 71(3): 484-92.
• Raissy, M., Rahimi, E., Ansari, M. and Ebadi, A.G. (2010). Determination of mercury and arsenic levels in fish caught in the Beheshtabad River, Chaharmahal and Bakhtiari Province, Iran. Toxicological and Environmental Chemistry, 92: 1627-1631. 
• Sloth, J.J., Julshamn, K. and Lundebye, A.K. (2005). Total arsenic and inorganic arsenic content in Norwegian fish feed products. Aquaculture Nutrition, 11: 61- 66.
• Soegianto, A. and Hamami, D. (2007). Trace metal concentrations in shrimp and fish collected from Gresik costal waters. Science Asia, 33: 235-238.
• Svobodova, Z., aelechovska, O., Machova, J. and Randak, T. (2002). Content of arsenic in market–ready Rainbow Trout (Oncorhynchus mykiss). Acta Veterinaria Brno, 71: 361-367.
• Yilmaz, A.B. and Yilmaz, L. (2007). Influnce of sex and seasons on levels of heavy metals in tissues of green tiger shrimp (Penaeus semisulcatus de Hann, 1844). Food Chemistry, 101: 1664-1669.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مراجع

• Attar, K.M., Elfaer, M.Z., Rawdah, T.N. and Tawabini, B.S. (1992). Levels of arsenic in fish from the Arabian Gulf. Marine Pollution Bulletin, 24: 94-97.
• Burger, J. and Gochfeld, M. (2005). Heavy metals in commercial fish in New Jersey. Environmental Research, 99: 403-412.
• Connel, J.J. (1990). Control of fish quality. 3^th Edition, Fishing News Books, Ltd., London, England, pp. 227.
• Emami Khansari, F., Ghazi-Khansari, M. and Abdollahi, M. (2005). Heavy metals content of canned tuna fish. Food Chemistry, 93: 293-296.
• Edmont, J.S. and Francesconi, K.A. (1993). Arsenic in seafoods: human health aspects and regulations. Marine Pollution, 26: 665-674.
• Food Standards Agency (2004). 2000 Total Diet Study of twelve elements-Aluminium, Arsenic, Cadmium, Copper, Lead, Manganese, Mercury, Nickel, Selenium, Tin and Zinc. Food Surveillance Information Sheet (FSIS), 48/04.
• Gawlik, B., Druges, M., Bianchi, M., Bortoli, A., Kettrup, A. and Muntau, H. (1997). Tuna fish (T-30)-A new proficiency testing material for the determination of As and Hg in seafood. Fresenius' Journal of Analytical Chemistry, 358: 441-445.
• Islam, M.M., Bang, S., Kim, K.W., Ahmed, M.K. and Jannat, M. (2010). Heavy Metals in Frozen and Canned Marine Fish of Korea. Journal of Scientific Research, 2: 549-557.
• Institute of Medicine (2003). Dietary Reference Intakes: Applications in Dietary Planning. Subcommittee on Interpretation and Uses of Dietary Reference Intakes and the Standing Committee on the Scientific Evaluation of Dietary Reference Intakes. Institute of Medicine of the National Academies, The National Academies Press, Washington, DC, pp. 248.
• Kerdthep, P., Tongyonk, L. and Rojanapantip, L. (2009). Concentrations of cadmium and arsenic in seafood from Muang district, Rayong province. Journal of Health Research, 23: 179-184.
• Occupational Safety and Health Administration (2004). Toxic metals, occupational safety and health administration. US Department of Labor, 200 Constitution Avenue, NW, Washington, DC, available at: http://www.osha.gov.
• Peshut, P.J., Morrison, R.J. and Brooks, B.A. (2008). Arsenic speciation in marine fish and shellfish from American Samoa. Chemosphere, 71(3): 484-92.
• Raissy, M., Rahimi, E., Ansari, M. and Ebadi, A.G. (2010). Determination of mercury and arsenic levels in fish caught in the Beheshtabad River, Chaharmahal and Bakhtiari Province, Iran. Toxicological and Environmental Chemistry, 92: 1627-1631. 
• Sloth, J.J., Julshamn, K. and Lundebye, A.K. (2005). Total arsenic and inorganic arsenic content in Norwegian fish feed products. Aquaculture Nutrition, 11: 61- 66.
• Soegianto, A. and Hamami, D. (2007). Trace metal concentrations in shrimp and fish collected from Gresik costal waters. Science Asia, 33: 235-238.
• Svobodova, Z., aelechovska, O., Machova, J. and Randak, T. (2002). Content of arsenic in market–ready Rainbow Trout (Oncorhynchus mykiss). Acta Veterinaria Brno, 71: 361-367.
• Yilmaz, A.B. and Yilmaz, L. (2007). Influnce of sex and seasons on levels of heavy metals in tissues of green tiger shrimp (Penaeus semisulcatus de Hann, 1844). Food Chemistry, 101: 1664-1669.