درک تاریخ و فلسفه آن در پرتو قرآن: ممیّزه تاریخ نگاری ابن‌خلدون

پژوهش نامه تاریخ

مقاله 8، دوره 7، شماره 28، مهر 1391، صفحه 1-18   

نوع مقاله: پژوهشی

چکیده

در میان فلاسفه و مورخان اسلامی، ابن‌خلدون فیلسوف، مورخ و جامعه­شناس مسلمان تونسی قرن هشتم هجری شخصیتی است که تلاش کرد فلسفه و تاریخ را در پرتو قرآن تبیین و تفسیر کند. از نظر وی عقل از درک و فهم بسیاری از صفات الهی، توحید، مسائل فلسفه الهی و مابعدالطبیعه قاصر است. وی در عین نفی عقلانیت مطلق، عقلانیت تاریخی را جایگزین آن می‌کند و از این رو فلسفه او تبدیل به فلسفه تاریخ می­شود. ابن‌خلدون با رد نظرات سه­گانه مطرح «ذات­گرایی پیشینی» ارسطو و پیروانش، و «نومینالیزم خدامحور» اشاعره و «نومینالیزم انسان محور» عصر مدرن، نظرگاه جدیدی به نام «ذات گرایی پسینی» ابداع می­کند و در پارادیم ابداعی خود، «علم عمران» را پیشنهاد می­کند که معنا و مفهوم و جایگاهی ممتاز در تفکرات این فیلسوف برجسته مسلمان دارد. مقاله حاضر با روش کتابخانه­ای و رویکرد توصیفی و تحلیلی انجام شده و با تبیین و تحلیل موضوعات فوق­الذکر به صورت مبسوط و مستدل و با تکیه بر آثار وی (مقدمه و العبر)، نشان می­دهد که ابن­خلدون اولین فیلسوف و مورخی است که توفیق یافته بحث­های فلسفی و نظریات خود را در پرتو قرآنبه صورت وسیع و ساختارمند در درک و فهم تاریخ و فلسفه تاریخ به کار گیرد. 

کلیدواژه‌ها

فلسفه تاریخ؛ ابن‌خلدون؛ علم عمران؛ درک و فهم قرآن؛ عقلانیت تاریخی؛ العبر و مقدمه