بررسی تغییرات بار میکربی شیر خام و عوامل مرتبط با آن از محل دوشش تا ایستگاه جمع آوری شیر در منطقه اسفراین

بهداشت مواد غذایی

مقاله 8، دوره 2، 3 (7) پاییز، آذر 1391، صفحه 81-88   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

عبداله جمشیدی^{* 1}؛ رضا وکیلی²؛ حسام الدین سیفی³؛ جواد حاجی زاده⁴

¹دانشیار گروه آموزشی بهداشت مواد غذایی وآبزیان، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

²دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کاشمر، استادیار گروه آموزشی علوم دامی، کاشمر، ایران.

³استاد گروه آموزشی علوم درمانگاهی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

⁴دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کاشمر، دانش آموخته علوم دامی، کاشمر، ایران

چکیده

   شیر خام یکی از فساد پذیرترین غذاهایی است که پس از دوشش در معرض آلودگی­های محیطی قرار می­گیرد. در این بررسی با هدف بررسی نقش عوامل مختلف در افزایش بار میکربی شیر، از شیر خام تولیدی  یکصد گاوداری اطراف شهرستان اسفراین به صورت تصادفی در اواسط فصول بهار، تابستان و پاییز1389 نمونه­برداری گردید. نمونه­های شیر در سه مرحله: بلافاصله پس از دوشش، هنگام خروج از دامداری و هنگام تحویل به ایستگاه جمع­آوری شیر خام اخذ گردید. نمونه­ها از نظر شمارش کلی باکتریایی مورد آزمایش قرار گرفت. جهت تعیین ارتباط بین شمارش کلی باکتریایی با فاکتورهایی که احتمالاً در تغییر آن موثر می­باشند پرسش‌نامه­ای طراحی گردید. آنالیز آماری با استفاده از روش رگرسیون لوجستیک (Logistic regression) و روند genmod به‌وسیله نرم افزارآماری SAS انجام شد. به طور کلی در این بررسی عوامل مؤثر در حفظ زنجیره سرما، پیشگیری‌کننده از ورم پستان، عوامل مؤثر در بهداشت ظروف و تجهیزات؛ سن و نژاد و نیز عوامل غیرمستقیم نظیر سطح سواد دامداران و فاصله دامداری از مرکز جمع­آوری، رابطه معنی­داری (05/0(p< با افزایش بار میکربی شیر نشان دادند. با توجه به نتایج این بررسی، جهت کاهش بار میکروبی شیر، حفظ زنجیره سرما، ضدعفونی سرپستانک‌ها پس از دوشش، رعایت بهداشت ظروف و تجهیزات و نیز تجدید نظر در کیفیت آموزش بهداشت دامداران توصیه می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

شیرخام؛ شمارش کلی باکتریایی؛ اسفراین؛ عوامل مرتبط

اصل مقاله

مقدمه

   شیر به علت خصوصیت مایع بودن و نیز غنی بودن از نظر مواد مغذی، از فساد پذیرترین مواد غذائی محسوب می‌گردد. جهت حفظ کیفیت شیر پس از دوشش می‌بایست آن‌را تحت مراقبت‌های شدید بهداشتی، نگه­داری و حمل نمود تا از نظر خصوصیات تغذیه‌ای، طعم، حضور میکروارگانیسم­های بیماری‌زا و مولد فساد واجرام خارجی محافظت گردد (PHS/FDA publication No.299 1997). در حدود 1% از موارد بیماری‌های ناشی از مصرف غذا یا آب آلوده در ارتباط با مصرف شیر می‌باشد (PHS/FDA publication No.299 1997). در کشورهای در حال توسعه حفظ زنجیره سرما در مورد بسیاری از شیرهای ارائه شده به مراکز جمع‌آوری شیر، توسط تولیدکنندگان رعایت نمی‌گردد (Chambers, 2002). اگر دام سالم باشد شیر توسط سلول‌های ترشحی در پستان تولید شده و در هنگام ترشح به داخل آلوئول پستانی سترون می‌باشد (Tolle, 1980). آلودگی شیر خام از سه منشاء صورت می‌گیرد که عبارتند از داخل پستان، خارج پستان و سرپستانک­ها، سطوح تجهیزات نگه‌داری و حمل شیر (Bramley et al., 1990). شاخص مفید کنترل شرایط بهداشتی شیر در طی مراحل تولید، جمع‌آوری و حمل آن شمارش کلی باکتری‌ها (TBC) و یا شمارش پلیت استاندارد (SPC) است، که ابزار بسیار مناسب جهت کنترل و بهبود کیفیت شیر در گله‌های شیری می‌باشد (Chambers, 2002; Jayarao and Wolfgang, 2003). شاخص SPC در شیر خام می‌تواند از CFU/ml10³×1 تا CFU/ml 10⁶×1 متغیر باشد. در بسیاری از کشورها، شمارش میکربی برای شیر خام با کیفیت مناسب (Grade A)را قبل از حرارت دادن، به میزان CFU/ml10⁵× 1>SPC قابل قبول در نظر می‌گیرند. شمارش پلیت استاندارد (SPC)، منشاء آلودگی را مشخص نمی‌کند، بلکه بطور کلی مشخص‌کننده تغییر در یکی از مراحل تولید، جمع‌آوری و حمل و نقل می‌باشد (Chambers, 2002; Jayarao and Wolfgang, 2003)، ولی ارتباط آن با ورم پستان کلینیکی و تحت کلینیکی مشخص گردیده است ( Jayarao and Wolfgang, 2003; Phuektes et al., 2003; Zadoks et al., 2004). هدف از انجام این مطالعه تعیین عوامل مؤثر مستقیم و غیرمستقیم در افزایش بار میکربی شیر طی مراحل مختلف تولید تا رسیدن به ایستگاه جمع‌آوری شیر در اطراف شهرستان اسفراین می‌باشد.

 

مواد و روش­ها

   در این بررسی از شیر مخزن (Bulk tank milk) تعداد یکصد گاوداری اطراف شهرستان اسفراین در استان خراسان شمالی بصورت تصادفی در اواسط فصول بهار، تابستان و پاییز1389 نمونه‌برداری انجام گردید. نمونه‌های شیر در سه مرحله بلافاصله پس از دوشش، هنگام خروج از دامداری و هنگام تحویل به ایستگاه جمع‌آوری شیر در شرایط استاندارد و در ظروف پلاستیکی در پیچ‌دار سترون شده با اشعه ماوراء بنفش و به حجم 50 میلی‌لیتر پس از یکنواخت نمودن شیر با همزن سترون برداشت و در مجاورت یخ به آزمایشگاه ارسال گردید (در مجموع تعداد 300 نمونه). در آزمایشگاه بلافاصله نمونه‌ها از نظر شمارش کلی باکتریایی(TBC) مورد آزمایش قرار گرفت (Vanderzant and Splittstoesse, 1992)، بدین ترتیب که از هر نمونه هشت رقت متوالی تهیه گردید و بصورت سطحی (surface plating) از هر رقت در دو پلیت حاوی محیط SPC کشت داده شد و به مدت 72 ساعت در دمای 32 درجه سلسیوس گرم‌خانه‌گذاری گردید و سپس کلنی‌ها مورد شمارش قرار گرفت و تعداد باکتری در هر میلی‌لیتر نمونه تعیین گردید (Vanderzant and Splittstoesse, 1992).

   جهت تعیین ارتباط بین شمارش کلی باکتریایی در هر مرحله، با فاکتورهایی که احتمالا در تغییر آن مؤثر می‌باشند پرسش­نامه‌ای طراحی گردید که شامل موارد زیر بود: نام و نام خانوادگی دامدار، سن، مدرک تحصیلی، فاصله تا محل جمع‌آوری شیر، نژاد گاو، میانگین سن گاوهای تحت دوشش، تعداد دفعات دوشش در روز، نحوه دوشش، تعداد دفعات تحویل شیر در روز، نحوه نگه­داری شیر در محل دامداری، شستشوی پستان قبل از دوشش، ضدعفونی سرپستانک‌ها پس از دوشش، ضدعفونی ظروف شیردوشی، نحوه حمل شیر به ایستگاه جمع‌آوری، آموزش بهداشتی و فصل نمونه‌گیری.

   اطلاعات بدست آمده از پرسش­نامه‌ها را طبقه‌بندی نموده و معادل عددی برای طبقات مختلف آن در نظر گرفته شد. همچنین لگاریتم شمارش میکروبی شیر در هر مرحله از نمونه‌برداری تعیین و ثبت گردید. جهت تعیین اثر هر یک از عوامل احتمالی در مراحل مختلف نمونه‌گیری، تفاضل بار میکروبی پس از دوشش از بار میکروبی هنگام خروج شیر از دامداری و نیز تفاضل بار میکروبی هنگام خروج از دامداری از بار میکروبی هنگام تحویل به ایستگاه جمع آوری شیر محاسبه گردید.

   با توجه به اینکه هر یک از پارامترهای مورد بررسی حد اکثر به چهار گروه تفسیم شده بود، تعداد 92 نمونه می باشد که در مطالعه حاضر تعداد 100 نمونه در هر مرحله از شیر خام مخزن برداشت گردید (Hully et al., 2007).

   آنالیز آماری اطلاعات بدست آمده با استفاده از نرم افزار آماری SAS ویراست 2/8 انجام گرفت. روش آماری مورد استفاده رگرسیون لوجستیک (regression Logestic) و روند genmod بود. در این روش آخرین گروه طبقه‌بندی شده بعنوان شاخص مقایسه (referent) مورد ارزیابی قرار گرفته و مقدار P کمتر از 05/0 بعنوان معنی‌دار تلقی گردید.

 

یافته­ها

   بار میکروبی شیر در فصل پاییز اختلاف معنی‌داری با فصول بهار و تابستان داشت (جدول 1). بار میکروبی در صورت نگه­داری شیر در شرایط یخچالی اختلاف معنی‌داری با بار میکروبی شیر در صورت نگه­داری در دمای اتاق نشان داد (جدول 2)، همچنین بار میکروبی شیر جمع‌آوری شده از دامداری­هایی که فاصله بیش از 20 کیلومتر با محل جمع‌آوری شیر داشتند با دامداری­هایی که در فواصل کمتر قرار داشتند اختلاف معنی‌داری را نشان داد (05/0(p< (جدول 3).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول1: آنالیز آماری عوامل مؤثر بر شمارش کلی میکربی شیر پس از دوشش

پارامتر	گروه‌ها	Estimate	standard Error	P value
عرض از مبدا		6699/0	8240/0 -	4655/0
سواد	بی‌سواد تحصیلات ابتدایی تحصیلات متوسطه دیپلم و بالاتر	1604/0 1643/0 2005/0 0000/0	2125/0 0624/0 0981/0 – 0000/0	0010/0 0193/0 1414/0 0
نژاد	هلشتاین دورگ بومی	1724/0 1860/0 0000/0	0490/0 – 0576/0- 0000/0	0938/0 0989/0 0
سن	1-4 سال 5-8 سال 8 سال و بالاتر	4502/0 4429/0 0000/0	889/1 - 9136/1- 0000/0	0253/0 0183/0 0
شیردوشی	ماشینی دستی	1062/0 0000/0	1171/0- 0000/0	3913/0 0
ضدعفونی سرپستانک	مثبت منفی	1073/0 0000/0	2236/0 - 0000/0	9010/0 0
گذراندن دوره آموزش کوتاه مدت	مثبت منفی	0898/0 0000/0	1006/0 - 0000/0	4013/0 0
فصل	بهار تابستان پاییز	1138/0 1159/0 0000/0	0680/0 3261/0 0000/0	0105/0 0001/0 > 0
تراز		0271/0	3333/0

 

جدول2: آنالیز آماری عوامل مؤثر بر تفاوت شمارش میکری شیر پس از دوشش با شمارش میکربی شیر قبل از حمل به ایستگاه تحویل شیر

پارامتر	گروه‌ها	Estimate	standard Error	P value
عرض از مبدأ		5308/1	7261/2	0002/0
دمای نگه‌داری شیر	دمای محیط یخچال سایر وسایل خنک‌کننده	4792/1 5925/1 0000/0	5247/0 - 4883/2 - 0000/0	108/0 6910/0 0
شستشو و ضدعفونی ظروف نگه‌داری شیر	مثبت منفی	5226/0 0000/0	6674/4 - 0000/0	0001/0 > 0
تراز		1762/0	1696/2

 

 

جدول 3: ارزیابی رابطه بین عوامل مختلف با شمار کلی باکتریایی نمونه‌های شیر پس از دوشش

پارامتر	گروه‌ها	Estimate	standard Error	P value
عرض از مبدأ		1137/2	8572/1	0045/0
وسیله حمل شیر	تانکر بیدون سایر ظروف	1533/2 1735/2 0000/0	1415/4 - 9422/3 - 0000/0	9708/0 8837/0 0
فاصله تا ایستگاه	0-5 کیلومتر 5-10 کیلومتر 10-20 کیلومتر و بیشتر	6513/0 4954/0 0000/0	5237/2 - 5940/2 - 0000/0	0555/0 0011/0 0
تراز		1495/0	8402/1

 

 

   بار میکروبی شیر جمع‌آوری شده از دامداری­هایی که سطح سواد دامدار دیپلم و بالاتر بود اختلاف معنی‌داری با دو سطح بی‌سواد و تحصیلات ابتدایی نشان داد (05/0(p<، ولی بار میکروبی شیر حاصل از دامداری‌هایی که دامدار در کلاس‌های آموزش بهداشت شرکت نموده بود با دامداری­هایی که دامداران این آموزش را ندیده بودند اختلاف معنی‌داری را نشان نداد (05/0p<) (جدول1). بار میکروبی شیر حاصل از دامداری­هایی که اقدام به شستشو و ضدعفونی ظروف حمل شیر می‌کنند اختلاف معنی‌داری را با دامداری­هایی که تنها اقدام به شستشوی این ظروف می‌کنند نشان داد (جدول1). بار میکروبی شیر حاصل از دامداری­هایی پرورش‌دهنده نژاد بومی اختلاف معنی‌داری با بار میکروبی شیر حاصل از دامداری­های پرورش‌دهنده نژاد هلشتاین و دورگ نشان داد. بار میکروبی شیر حاصل از دامداری­هایی که میانگین سنی دام‌ها از 8 سال بالاتر بود اختلاف معنی‌داری با دامداری‌هایی که میانگین سنی پایین‌تری داشتند را نشان داد (جدول1). بار میکروبی شیر حاصل از دامداری­هایی که شستشوی پستان قبل از دوشش صورت می‌گیرد نسبت به دامداری­هایی که پستان را قبل از دوشش شستشو نمی‌دهند اختلاف معنی‌داری را نشان نداد، ولی بار میکروبی شیر حاصل از دامداری­هایی که پس از دوشش اقدام به ضدعفونی سرپستانک­ها می‌کنند نسبت به دامداری‌هایی که اقدام به این عمل نمی‌کنند اختلاف معنی‌داری را نشان داد (جدول 1). بار میکروبی شیر دامداری­هایی که شیر بصورت دستی دوشیده می‌شود نسبت به دامداری­هایی که بصورت ماشینی شیردوشی انجام می‌گردد اختلاف معنی‌داری را نشان نداد (جدول1). بار میکروبی شیر در صورت حمل با ظروف مختلف ( تانکر، بیدون، ظروف دربسته دیگر) اختلاف معنی‌داری را با یکدیگر نشان ندادند (جدول3). چون تعداد دفعات شیردوشی دو بار در روز و تحویل شیر یکبار در روز در مورد تمامی دامداری­های مورد بررسی یکسان بود، این دو مورد در آنالیز آماری حدف گردید. نتایج آنالیز آماری در جدول‌های 1، 2 و 3 آمده است.

 

 

بحث و نتیجه‌گیری

   در این مطالعه بار میکروبی شیر در روش دوشش دستی با دوشش ماشینی اختلاف معنی‌داری را نشان ندادند (05/0p<)، که نشان می‌دهد اختلاف این دو روش در سرعت و مهارت انجام کار است ولی رعایت اصول بهداشتی در استفاده از هر یک از این روش­ها از اهمیت بیشتری برخوردار است. اگرچه زمانی­که شیر بصورت دستی دوشیده می‌شود احتمال انتقال آلودگی از سطح پستان و همچنین از دست شیردوش و نیز نفوذ هوای حاوی گرد و غبار به داخل شیر وجود دارد ولی از طرف دیگر به دلیل پیچیدگی ماشین شیردوشی احتمال باقی‌ماندن شیر به همراه میکروارگانیسم‌های همراه آن در قسمت­های مختلف وجود دارد که در فواصل بین شیردوشی تکثیر می‌یابند (Bramley and Mc Kinnon, 1990; Hogan et al., 1989; Zehner et al., 1986; Chambers, 2002).

   در این بررسی شیر حاصل از گاوداری­های نژاد بومی که میانگین سن دام‌ها نیز از 8 سال بیشتر می‌باشد بصورت معنی‌داری (05/0(p< دارای بار میکربی بیشتر نسبت به گاوداری­های دارای نژاد دورگ و اصیل که میانگین سنی پایین‌تری دارند می‌باشد.

   دامداری­هایی که از نظر اقتصادی ضعیف‌تر می‌باشند عمدتا دارای میزان سواد کمتر و نیز آموزش بهداشتی نامناسب بوده و نژاد مورد پرورش آنها عمدتا گاوهای بومی می‌‎باشد، همچنین میانگین سنی دام‌ها در این دامداری­ها به علت عدم توانایی دامداران در جایگزینی، بالاتر می‌باشد، که در بررسی انجام شده، این عوامل ارتباط معنی‌داری (05/0(p< با افزایش بار میکربی شیر نشان داد.

   در این بررسی ضدعفونی ظروف حمل شیر اثر معنی‌داری (05/0(p< بر بار میکروبی شیر داشته است که این اثر را می‌توان از یک طرف به کاهش انتقال آلودگی از ظروف به شیر و از طرف دیگر به آموزش‌های بهداشتی مرتبط دانست.

   در صورتی‌که ظروف جمع‌آوری شیر به خوبی شستشو و ضدعفونی نشده باشند از منابع مهم آلودگی شیر محسوب می‌گردد (Bramley and Mc Kinnon, 1990; Olson and Mocquat, 1980). در صورتی‌که بیدون‌های شیر به خوبی شستشو و ضدعفونی نگردند و نیز در صورتی‌که خیس بوده و درب آن گذاشته شود باکتری‌ها به سرعت در آن رشد و تکثیر می‌یابند (Bramley and Mc Kinnon,  1990). البته در صورت باقی‌ماندن ماده ضدعفونی کننده در ظروف، اگرچه موجب کاهش بار میکربی شیر می‌گردد، ولی روی خصوصیات ارگانولپتیک شیر و نیز کیفیت شیر از نظر پروسس‌های تخمیری اثر گذاشته و به عنوان تقلب محسوب می‌گردد.

   توصیه گردیده است  تانکر حمل شیر دارای سطح استیل ضدزنگ با قابلیت تمیزکاری مناسب بوده و از نظر عایق‌بندی منجر به تغییر بیش از 1 درجه سلسیوس در طی 24 ساعت نگردد. در صورتی‌که شیر به‌وسیله بیدون جمع‌آوری می‌شود و دستگاه خنک‌کننده شیر وجود ندارد، نباید شیر بیش از 6 ساعت در دمای محیط نگه­داری گردد و می‌بایست دو بار در روز به ایستگاه جمع‌آوری شیر ارسال گردد (Bramley et al., 1992).

در این بررسی در فصل پاییز بار میکروبی شیر نسبت به فصول بهار و تابستان بصورت معنی‌داری
 (05/0 (p<کاهش داشته است. همچنین نگه­داری شیر پس از دوشش در دمای یخچال موجب کاهش معنی‌داری (05/0(p< در میزان بار میکروبی شیر شده است که این دو مورد را می‌توان به اثر کاهش دمای نگه­داری شیر نسبت داد.

   درجه حرارت نگه­داری مهمترین فاکتور در افزایش یا کاهش بار میکروبی شیر است اگرچه در دمای پایین فرصت رشد باکتری­های سایکروتروف با منشا محیطی از نظر رقابتی مناسب‌تر است ولی محققین توصیه می‌نمایند که دمای پایین‌تر از 4/4 درجه سلسیوس مناسب‌ترین دمای نگه­داری شیر می‌باشد (Gehringer, 1980; Griffiths et al., 1987).

   بر اساس نتایج مطالعه، شیر دامداری‌هایی که از مراکز جمع‌آوری فاصله بیش از 20 کیلومتر داشتند به صورت معنی‌داری (05/0(p< بار میکروبی بالاتری نسبت به شیر حاصل از دامداری‌هایی که در فاصله نزدیکتر قرار داشتند؛ نشان دادند. دلیل این تفاوت را می‌توان به طولانی‌تر بودن زمان حمل شیر خام و عدم حفظ زنجیره سرما در طول حمل و نقل و هم‌چنین تلاطم بیشتر شیر نسبت داد.

   ضدعفونی سرپستانک‌ها پس از دوشش نیز اثر معنی‌داری (05/0(p< بر بار میکروبی شیر داشته است که این اثر را می‌توان به پیشگیری از ورم پستان تحت کلینیکی که عامل مهمی در آلودگی شیر محسوب می‌گردد، نسبت داد که با سایر مطالعات در این زمینه مطابقت دارد (Wesen and Schultz, 1970).

   در این مطالعه سطح سواد دیپلم و بالاتر اثر معنی‌داری (05/0(p< بر کاهش بار آلودگی میکروبی شیر نسبت به سطوح سواد ابتدایی و بی‌سواد داشته است که این امر را می‌توان به آگاهی بیشتر نسبت به رعایت امور بهداشتی در دامداری نسبت داد.

   آموزش کوتاه مدت بهداشتی در این مطالعه اثر معنی‌داری (05/0 (p<بر بار میکروبی شیر نداشته است؛ که علت این امر را می‌توان به نامناسب بودن این آموزش‌ها نسبت داد.

   در این بررسی شستشوی پستان قبل از دوشش اثر معنی‌داری (05/0(p< بر بار میکروبی شیر نداشته است. اگرچه آماده‌سازی پستان قبل از دوشش می­تواند در کاهش آلودگی میکربی شیر و پیشگیری از ورم پستان مؤثر باشد ولی از طرف دیگر عدم استفاده از ضد عفونی سرپستانک­ها و خشک کردن نامناسب پستان می‌تواند موجب انتقال آلودگی‌های سطح پستان به نوک سرپستانک­ها پس از شستشو گردد که در حین شیردوشی موجب آلودگی شیر می‌گردند (Galton et al., 1988).

   با توجه به نتایج این بررسی، جهت کاهش بار میکربی شیر، حفظ زنجیره سرما از مرحله تولید تا مرحله تحویل به ایستگاه جمع آوری، ضدعفونی سرپستانک­ها پس از دوشش، رعایت بهداشت ظروف و تجهیزات و نیز تجدید نظر در کیفیت آموزش بهداشت دامداران توصیه می‌گردد.

مراجع

• Bramley, A.J. (1992). Milk hygiene and machine milking in Machine Milking and Lactation. A. J. Bramley, F.H. Dodd, G.A. Mein, and J.A. Bramley, ed. Insight Books, Huntington, VT, pp. 373-398
• Bramley, A.J. and McKinnon, C.H. (1990). The microbiology of raw milk. In: Robinson, R.K., (Ed.), Dairy Microbiology. 2^nd Edition. Vol.1. Elsevier Appllied Science, New York, pp. 163-208.
• Chambers, J.V. (2002). The microbiology of raw milk. In: Robinson, R.K. (Editor.), Dairy Microbiology. 3^rd Edition. Wiley-Interscience Inc, pp. 39-90.
• Galton, D.M., Peterson, L.G and Merrill, W.G. (1988). Evaluation of udder preparations on intramammary infections. Journal of Dairy Science, 71: 1417-1421.
• Gehringer, G. (1980). Multiplication of bacteria during farm storage. In: Factors influencing the bacteriological quality of raw milk. International Dairy Federation Bulletin, Document 120.
• Griffiths, M.W., Phillips, J.D. and Muir, D.D. (1987). Effect of low-temperature storage on the bacteriological quality of raw milk. Food Microbiology, 4: 285-291.
• Hogan, J.S., Smith, K.L., Hoblet, K.H., Todhunter, D.A., Schoenberger, P.S., Hueston, W.D., Pritchard, D.E., Bowman, G.L., Heider, L.E., Brockett, B.L. and Conrad, H.R. (1989). Bacterial counts in bedding materials used on nine commercial dairies. Journal of Dairy Science, 72:250-258.
• Hully, S.B., Cumming, S.R., Browner, W.S., Grady, D. and Newman, T.B. (2007). Designing Clinical Research. 3^rd Edition. Lippincott Williams and Wilkins, pp. 85-91.
• Jayarao, B.M. and Wolfgang, D.R. (2003). Bulk tank milk analysis. A useful tool for improving milk quality and flock udder health. Veterinary Clinics of North America: Food Animal Practice, 19: 75-92.
• Olson, J.C.Jr., and Mocquat, G. (1980). Milk and Milk Products. In: Microbial Ecology of Foods. Vol. 2. Silliker, J.H., Elliott, R.P. Baird-Parker, A.C., Bryan, F.L., Christion, J.H., Clark. D.S., Olson, J.C. and Roberts, T.A. (Editors). Academic Press, New York, NY, pp. 470.
• Phuektes, P., Browning, G.F., Anderson, G. and Mansell, P.D. (2003). Multiplex polymerase chain reaction as a mastitis-screening test for Staphylococcus aureus, Streptococcus agalactae, Streptococcus dysgalactiae and Streptococcus uberis in bulk tank milk. Journal of Dairy Science, 70: 149-155.
• Tolle, A. (1980). The micro flora of the udder. p4. In Factors Influencing the Bacteriological Quality of Raw Milk. International Dairy Federation Bulletin, Document 120.
• U.S. Department of health and human services, public health service, Food and Drug Administration. Grade A Pasteurized milk ordinance (1997). PHS/FDA publication No. 299. http://vm.cfsan.fda.gov/~earlp-nci.html.
• Wesen, D.P. and Schultz, L.H. (1970). Effectiveness of a Post-milking Teat Dip in Preventing New Udder Infections. Journal of Dairy Science, 53: 1391-1403.
• Zadoks, R.N., Gonzalez, R.N., Boor, K.J and Schukken, Y.H. (2004). Mastitis causing streptococci are important contributor to bacterial count in raw bulk tank milk. Journal of Food Protection, 67: 2644-2650.
• Zehner, M.M., Farnsworth, R.J., Appleman, R.D., Larntz, K. and Springer, J.A. (1986). Growth of environmental mastitis pathogens in various bedding materials. Journal of Dairy Science, 69:1932.
• Vanderzant, C. and Splittstoesse, D.F. (1992). Compendium of Methods for the Microbiological Examination of foods. 3rd Edition, American Public Health Association, pp. 57-59.