خوانش لاکانى امر سیاسى در رمان همسایه‏ ها

پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی

مقاله 2، دوره 5، شماره 16، شهریور 1393، صفحه 43-66   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

فاطمه حیدرى^{* 1}؛ میثم فرد^{* 2}

¹دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسى، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامى، کرج، ایران.

²دانش آموخته زبان و ادبیات انگلیسى، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامى، کرج، ایران.

چکیده

بر طبق نظر ژاک لاکان، ایجاد آرمان‏شهرِ بى‏نقص و مطلق در نظام نسبى جهان نمادین محال است، زیرا چارچوب گستره نمادین تحت سیطره قوانین از پیش تعیین‏شده (دال‏ها) است. نظام‏هاى سیاسى که درصدد ایجاد آرمان‏شهراند به دلیل عدم باور به محال بودن امکان برپایى آن در این جهان محدود، تصور مى‏کنند که وجود گروه‏هاى مخالف علت اصلى عدم توفیق آن‏هاست، از این‏رو، اقدام به حذف مخالفان مى‏کنند. چنین رویه‏اى در نهایت سبب قدرت‏یافتن نظام‏هاى دیکتاتورى نظیر شوروى گردید. نگارندگان برآنند تا در رمان همسایه‏ها اثر احمد محمود نشان دهند که چگونه بشر با دست‏کشیدن از آرمان‏شهر و پشتوانه‏کردن فقدان (باور به امکان‏ناپذیرى برپایى آرمان‏شهر) به عنوان نظام فکرى خود مى‏تواند از به‏وجودآمدن دیکتاتورى توسط چنین شعارهاى پوچى جلوگیرى کند و به چارچوب نسبى دموکراسى تن دهد. این رمان شرح ناکامى مبارزان سیاسى در ساختن آرمان‏شهریست که بناى آن شعارهاى مارکسیستى شوروى است. لاکان تاکید مى‏کند که بشر براى نزدیک‏تر شدن به سعادت واقعى باید با واقعیات جامعه مواجه شود و از پروراندن هرگونه خیالِ دست‏نیافتنى بپرهیزد. عدم‏توفیق شخصیت اصلى این رمان در عملى‏ساختن شعارهاى آرمانى در زندان علیه ظلمِ نظام حاکم، این ایده را تقویت مى‏کند.

کلیدواژه‌ها

ژاک لاکان؛ امر سیاسى؛ آرمان‏ شهر؛ احمد محمود؛ رمان همسایه‏ ها