تشیّع در خلافت عثمان بن عفان

پژوهش نامه تاریخ

مقاله 5، دوره 6، شماره 23، تیر 1390، صفحه 1-29   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسنده

سیدمحمد طیّبی

استادیار گروه تاریخ دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

پرسش‌های اصلی که در این نوشتار در پی پاسخگویی به آنها هستیم به شرح زیر عبارتند از:
1. رهبری شیعه و شیعیان در قبال نتیجه شورای پیشنهادی عمر و انتخاب عثمان چه موضعی در پیش گرفتند؟ 2. در خلافت عثمان کدامین صحابه و تابعین شیعی و برخاسته از کدام مناطق و شهرها به مبارزه با دستگاه خلافت و طرح دیدگاههای خود در ابعاد مختلف مبادرت ورزیدند؟ 3. در اندیشه و باورهای شیعیان این دوره امام علی^(ع) از کدامین ویژگی‌های شاخص برخوردار بود؟ 4. مواضع امام علی^(ع) در دوره مورد بحث در برابر خلیفه و کارگزارنش چگونه بود؟
یافته‌ها به اختصار دلالت بر آن دارد که: روند شورای پیشنهادی عمر و نتیجه آن مورد توافق جریان شیعه نبوده، گرچه آنان بنابه مصلحت بر انتخاب مزبور صحّه گذاشتند. بیشترین صحابه و تابعین شیعی برخاسته از مدینه‌النبی، کوفه و نیز مصر بودند؛ آنان در شهرهای مزبور به مبارزه و عرضه دیدگاههای خود مبادرت ورزیدند. از مجموعه سخنان شیعیان در محدوده خلافت عثمان و در جریان بیعت با امام علی^(ع) ـ پس از قتل عثمان ـ می‌توان دریافت که آن حضرت به دلایل و ویژگی­های متعدد و متقن به عنوان رهبری آرمانی همواره مطرح بوده است. امام علی^(ع) در دوره خلافت عثمان پیوسته به عنوان ملجأ، واسطه و علاقمند به اصلاحات و گره‌گشای مشکلات گلایه‌ها و شکایت‌های مردم را به خلیفه منتقل می‌کرد؛ لیکن کارگزاران اموی به این اقدامها به دیده حسد و بدگمانی می‌نگریستند؛ و در جریان قیام سال سی و پنج هجری نیز پیشنهادهای آن حضرت در حل بحران از سوی کارگردانان خلافت نادیده انگاشته شد. 

کلیدواژه‌ها

امام علی(ع)؛ تشیع؛ خلافت عثمان؛ صحابه و تابعین شیعی