تحول گفتمان روزنامه‌های روشنفکری در قبل و بعد از جنبش مشروطه (با تکیه بر قانون، روح‌القدس و صوراسرافیل)

پژوهش نامه تاریخ

مقاله 4، دوره 5، شماره 17، دی 1388، صفحه 1-44

نوع مقاله: پژوهشی

نویسنده

سهیلا ترابی فارسانی

استادیار گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد

چکیده

جریان روشنفکری ایران پیش از پیروزی انقلاب مشروطه و در پی فرستادن دانشجویان ایرانی به اروپا و آشنایی آنان با مبانی و مفاهیم اندیشه مدرن زاده شد. یکی از ابزارهای طرح افکار جدید روشنفکران ایرانی نشر روزنامه بود. در این بین، روزنامه قانون که به دست میرزا ملکم خان در لندن منتشر می‌شد طیف مهمی از اندیشه‌های جدید را نمایندگی می‌کرد و بر جریان فکری در درون کشور بسیار تاثیر نهاد. میرزا ملکم خان در روزنامه قانون اصلاح‌گری ترقی­خواهانه را تبلیغ می‌کرد و دگرگونی ساختارهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشور را بر الگویی مبتنی بر گونه‌ای لیبرالیسم محدود و هدایت­شده استوار ساخته بود. پس از پیروزی مشروطیت روزنامه رادیکال و تاثیرگذار صوراسرافیل به مدیریت و نویسندگی میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل و میرزا علی­اکبرخان دهخدا نماینده جریان رادیکال روشنفکری پس از پیروزی انقلاب مشروطه به شمار می‌رفت، که از یک سو به آزادی­خواهی سیاسی لیبرالی و از سوی دیگر به عدالت اقتصادی سوسیالیستی باور داشت. روشنفکران رادیکال پس از پیروزی انقلاب مشروطه، افرادی از طبقه میانه­حال بودند که به رادیکالیسم دمکراتیک باور داشتند. پس از پیروزی انقلاب مشروطه، جریانی تندرو و افراطی که پیشینه روشنفکری نداشت و آبشخور عقیدتی آن سنت برابری­جویانه اسلامی بود، سربرآورد. روزنامه روح­القدس به مدیریت و نویسندگی شیخ احمد تربتی ملقب به سلطان­العلما خراسانی، ناشر آرای این دسته از مشروطه­طلبان برابری­خواه بود که از مشروطه، عدل را در مفهوم سنتی آن خواهان بودند و از آن نه ساختار سیاسی، اجتماعی و اقتصادی عادلانه که کنش دادگرانه فرد عادل را فهم می‌کردند.

کلیدواژه‌ها

روشنفکران؛ ترقی‌خواهی؛ صوراسرافیل؛ قانون؛ روح‌القدس