بررسی ویژگی‏های قالبی- ساختاری در ترانه‏های کودکانۀ رایج در فارس

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 5، دوره 5، شماره 3، آذر 1394، صفحه 102-115   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

نویسنده

محمد مرادی^*

استادیار بخش زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز

چکیده

ترانه‏های عامیانۀ مرسوم در فارس از منظر نوع مخاطب گستره‏ای متمایز با دیگر اقلیم‏های ادب محلی دارد. یکی از گونه‏های اصلی ترانه‏های محلی فارس، متناسب با نوع مخاطب، آن دسته از اشعار است که برای کودکان و نوجوانان سروده شده و در زیر عنوان‏هایی چون: لالایی، ترانه‏های ناز و نوازش و ترانه‏های بازی و سرگرمی می‏توان آن‏ها را طبقه‏بندی کرد.
   از آن‏جا که تاکنون پژوهشی با موضوع بررسی ویژگی‏های قالبی و ساختاری در ترانه‏های کودکانۀ رایج در فارس و همچنین ارتباط ساختار و محتوای آن‏ها انجام نشده، در این مقاله، به روش تحلیل محتوا، قالب و نوع کارکرد موسیقایی، روایی و عناصر تکرارشوندۀ شکلی- لفظی در ترانه‏های کوکانۀ فارس تحلیل و بررسی شده است. یافته‏های این پژوهش نشان می‏دهد که در سه‏گونۀ اصلی یادشده، شگردها و الگوهایی تکرار شونده و گاه متمایز در سرایش ترانه‏ها وجود دارد و هرچه از ترانه‏های مربوط به گروه سنی خردسال به کودک و نوجوان نزدیک می‏شویم از اهمیت موسیقی در ساختار ترانه‏ها کاسته و بر اهمیت روایت در آن‏ها افزوده شده است؛ همچنین فضای اشعار از تک‏صدایی به سمت فضایی گفتگومحور و به‏ندرت در برخی ترانه‏ها چندصدایی نزدیک شده که این ویژگی، با نوع قالب اشعار  و طول آن‏ها و همچنین کاربرد ردیف، قافیه و التزام‏های موجود در ترانه‏ها رابطۀ مستقیم دارد

کلیدواژه‌ها

ترانه‏های کودکانه؛ لالایی؛ ترانۀ ناز و نوازش؛ ترانه‏های سرگرمی؛ ساختار

مراجع

. احمدپناهی، محمد(1368). ترانه‏های ملی ایران. بی‏جا: بی‏نا.

2. __________(1383). ترانه و ترانه‏‏سرایی در ایران. تهران: سروش.

3. احمدی، مرتضی(1381). کهنه‏های همیشه نو، ترانه‏های تخت حوضی. تهران: ققنوس.

4. افرازی زاده، سید فضل الله(1390). «بررسی موضوعی و محتوایی لالایی‏های استان کهگیلویه و بویر احمد». مجموعه مقالات همایش ملی ادب محلی و محلی‏سرایان ایران زمین. صفحات 61تا 79. دانشگاه آزاد اسلامی یاسوج.

5. پوراحمدی، حسین و دیگران(1390). «بررسی لالایی‏های رایج در مناطق پس کرانه‏ای شمال خلیج فارس(لامرد ومهر) ». مجموعه مقالات همایش ملی ادب محلی و محلی‏سرایان ایران زمین. صفحات179تا192، دانشگاه آزاد اسلامی یاسوج.

6. پورنعمت رودسری، منیژه(1391). «بررسی موضوعات تعلیمی و غنایی لالایی‏های استان بوشهر». فصل‏نامۀ تحقیقات غنایی و تعلیمی زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی- واحد بوشهر، شمارۀ 11، صفحات 102تا77.

7. جلالی پندری، یدالله و پاک ضمیر، صدیقه (1390). «ساختار روایت در لالایی‏های ایرانی». مطالعات ادبیات کودک، شمارۀ 2، صفحات 31-1.

8. حسن‏لی، کاووس(1382). «لالایی‏های مخملین: نگاهی به خاستگاه و مضامین لالایی‏های ایرانی». مجلۀ زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال 1، صفحات80تا61.

9. خالق‏زاده، محمدهادی(1390). «ترانه‏های کودکانه در ادبیات محلی شیراز»، مجموعه مقالات همایش ملی ادب محلی و محلی‏سرایان ایران زمین، صفحات 249تا258 . یاسوج: دانشگاه آزاد اسلامی.

10. داد، سیما(1383). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.

11. رستگار فسایی، منصور(1380). انواع شعر فارسی. شیراز: نوید.

12. ژوکوفسکی، والنتین(1382). اشعار عامیانۀ ایران( در عصر قاجاری)، به اهتمام عبدالحسین نوایی. تهران: اساطیر.

13. سیپک، ییری(1389). ادبیات فولکلور ایران، ترجمۀ محمد اخگری. تهران: سروش.

14. کرمی، محمدحسین(1380). عروض و قافیه در شعر فارسی. شیراز: دانشگاه شیراز.

15. کیانی، حسین و حسن‏شاهی، سعیده(1391). «بررسی تطبیقی ساختار و درون‏مایۀ لالایی‏های فارسی و عربی». مجلۀ مطالعات ادبیات کودک، شمارۀ 6، صفحات 91تا114.

16. محجوب، محمدجعفر(1387). ادبیات عامیانۀ ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری. تهران: چشمه.

17. مرادی، محمد(1394). معرفی وزن‏های رایج و نوع خوانش عروضی در ترانه‏های محلی فارس. فصل‏نامۀ ادبیات محلی و زبان‏های محلی ایران زمین، ش 7، صفحات 80تا102. یاسوج: دانشگاه آزاد اسلامی.

18. میرنیا، سیدعلی(1369). فرهنگ مردم. تهران: پارسا.

19. نوابی، ماهیار(1355). مجموعه مقالات، جلد 1، به کوشش محمود طاووسی. شیراز: موسسۀ آسیایی دانشگاه پهلوی.

20. وحیدیان کامیار، تقی (1357). بررسی وزن شعر عامیانه. تهران: آگاه.

21. همایونی، صادق (1345). ترانه‏هایی از جنوب. بی‏جا: ادارۀ فرهنگ عامه.

22. ___________ (1348). یک‏هزار و چهارصد ترانۀ محلی. شیراز: کانون تربیت.

23.  ـــــــــــــــــ(1379). ترانه‏های محلی فارس. شیراز: بنیاد فارس‏شناسی.