بررسی فراوانی کریپتوسپوریدیوزیس در اسبان شهرستان اهواز

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 8، دوره 6، 4 (24) زمستان، اسفند 1391، صفحه 1723-1727   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

علیرضا قدردان مشهدی^{* 1}؛ حسین حمیدی نجات²؛ پریسا علیزاده نیا³

¹دانشگاه شهید چمران اهواز، دانشیار دانشکده دامپزشکی، گروه علوم درمانگاهی، اهواز، ایران

²دانشگاه شهید چمران اهواز، استادیار دانشکده دامپزشکی، گروه پاتوبیولوزی، اهواز، ایران

³دانشگاه شهید چمران اهواز، دانش‌آموخته دامپزشکی، اهواز، ایران

چکیده

کریپتوسپوریدیوم­ها انگل­های تک­یاخته­ای هستند که وسعت جهانی داشته و توانایی ایجاد اسهال و سوءجذب را در دام­های جوان دارا می­باشند. این انگل در بعضی مواقع قادر به ایجاد بیماری در کرّه­های نوزاد نیز خواهد بود. در تحقیق حاضر فراوانی کریپتوسپوریدیوزیس در اسبان­ اهواز بررسی گردیده است. بدین منظور تعداد 100 رأس اسب، در بهار و تابستان سال 1388 مورد نمونه­گیری قرار گرفتند. سن اسبان از 1 ماه تا 27 سال متفاوت بود. نمونه­های مدفوع با استفاده از روش ذیل نلسون تعدیل شده، رنگ­آمیزی گردیدند. نتایج با استفاده از آزمون مربع کای و تست فیشر مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. نتایج نشان داد که میزان آلودگی به کریپتوسپوریدیوزیس در دام‌های تحت بررسی، 18 درصد بوده است. هیچ­­گونه ارتباط معنی­داری بین آلودگی با سن، جنس و قوام مدفوع وجود نداشت. میزان آلودگی به کریپتوسپوریدیوزیس در اسبان مطالعه شده با نتایج سایر تحقیقات در کشورهای دیگر مشابهت زیادی دارد.

کلیدواژه‌ها

کریپتوسپوریدیوم؛ اسب؛ اهواز؛ جنس؛ سن؛ قوام مدفوع

اصل مقاله

مقدمه

 

    سندرم اسهال– سوءجذب یکی از مهم‌ترین اختلالاتی است که می­تواند دام­های بزرگ از جمله اسب را درگیر ساخته و در بعضی موارد به تلفات و خسارات اقتصادی هنگفتی منجر شود. عوامل عفونی متعددی را در بروز سندرم اسهال- سوءجذب مؤثر می­دانند که از آن جمله می­توان به کریپتوسپوریدیوم اشاره نمود. اگر چه در حال حاضر بیش از 14 گونه کریپتوسپوریدیوم مورد شناسائی قرار گرفته است اما تنها دو گونه آن را در دام­های مزرعه با اهمیت می‌دانند. این دو گونه عبارتند از: کریپتوسپوریدیوم پارووم وکریپتوسپوریدیوم آندرسونی. کریپتوسپوریدیوم پارووم دارای دو ژنوتیپ متفاوت می‌باشد. ژنوتیپ 1 انسانی یا کریپتوسپوریدیوم هومنیس و ژنوتیپ 2 گاوی که هر دو ژنوتیپ فوق­الذکر قادر به ایجاد بیماری در انسان هستند. باید دانست که آلودگی اسب و سایر دام‌های بزرگ به کریپتوسپوریدیوم هومنیس غیرمعمول می‌باشد (Radostitis, et al., 2007). کریپتوسپوریدیوم عمدتاً از طریق گوارشی انتقال می­یابد (Yeganeh, 2002; Olson, 1997). اگرچه آلودگی به این تک­یاخته در اسب کمتر به بروز نشانه­های بالینی منجر می­شود  (Radostitis, et al., 2007)، امّا در بعضی گزارشات ابتلا این حیوان (به خصوص کره­­ّهای جوان) به سندرم اسهال – سوءجذب متعاقب آلودگی به کریپتوسپوریدیوم مورد تأکید قرار گرفته است (Sellon, 2007). این نکته که بسیاری از منابع تک­یاخته فوق را انگل مشترک انسان و دام می­دانند (Radostitis, et al., 2007)، بر اهمّیت آن­ و شناسایی حاملین کریپتوسپوریدیوم خواهد افزود. در مطالعه حاضر که در شهر اهواز صورت گرفت، میزان آلودگی به این تک یاخته در اسبان تعدادی از اسب­داری­های این شهر مورد ارزیابی قرار گرفته است.

مواد و روش­ها

    بررسی حاضر روی 100رأس اسب و در 7 اسب­داری شهر اهواز (بیرگانی، نیک روان، دربهانی، احسانی، بنی طرف، کنعانی و دماوند) صورت گرفت. زمان نمونه­گیری دی ماه سال 1387 لغایت خرداد ماه سال 1388 بود.

نمونه‌گیری

  در هر مورد پس از حضور در اسب­داری اطلاعات مربوط به آن اسب­داری و هریک از دام­های نمونه­گیری شده اخذ و ثبت می‌گردید. سپس از اسب­ها نمونه‌گیری به عمل می‌آمد. این کار با استفاده از دستکش معاینه رکتال و ترجیحاً به طور مستقیم از درون راست روده صورت می‌گرفت. در مواردی که امکان اخذ مدفوع به طور مستقیم از راست روده وجود نداشت، معمولاً با قدم بردن یا لنج کردن اسب شرایط دفع برای دام مهیا می‌گشت.

پس از اخذ نمونه و ثبت قوام آن از دستکش برای حمل مدفوع استفاده می‌شد. نام دام و محل و تاریخ نمونه‌گیری نیز با استفاده از ماژیک بر روی دستکش ثبت گردیده، نمونه­ها به آزمایشگاه انگل‌شناسی دانشکده دامپزشکی دانشگاه شهید چمران اهواز انتقال می­یافت.

 

 

بررسی نمونه­ها

پس از تهیه گسترش مستقیم از مدفوع٬ عمل شناورسازی روی نمونه­ها صورت می‌گرفت.

جهت شناورسازی از محلول سولفات روی اشباع استفاده شد. برای آماده کردن این محلول 386 گرم سولفات روی به 1 لیتر آب مقطر اضافه و مخلوط می‌گردید. وزن مخصوص محلول با استفاده از هیدرومتر بین 25/1-2/ 1 تنظیم می‌شد (Yeganeh, 2002). رنگ­آمیزی برای جستجوی کریپتوسپوریدیوم با بهره بردن از روش ذیل نلسون اصلاح شده به انجام رسید. پس از رنگ­آمیزی لام­ها با استفاده از میکروسکوپ نوری مورد بررسی  قرار ­گرفتند.

تحلیل آماری

نتایج با استفاده از نرم­افزار SPSS و با بهره بردن از آزمون مربع کای و Fisher’s exact test مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. در هر مورد 05/0p< به عنوان سطح معنی­دار در نظر گرفته شد.

یافته­ها

     در بررسی حاضر که روی 100 رأس اسب به ظاهر سالم و در 7 اسب­داری موجود در سطح شهرستان اهواز صورت گرفت، میزان آلودگی به تک یاخته‌ کریپتوسپوریدیوم 18 درصد تعیین گردید.

1- کریپتوسپوریدیوزیس و جنسیت

در جدول 1 توزیع جنسیت و میزان آلودگی به کریپتوسپوریدیوم بر اساس سن در دام­های مورد مطالعه مشخص گردیده است. انجام آزمون­های آماری اختلاف بین دو جنس را از نظر آلودگی به کریپتوسپوریدیوم معنی­دار تشخیص نداد.

 

 

 

 

 

 

جدول 1- فراوانی میزان آلودگی به کریپتوسپوریدیوم در اسبان تحت بررسی بر اساس جنسیت

وضعیت آلودگی جنس	مثبت (%)	منفی (%)	کل
نر	2 (5/9 درصد)	19 (5/90 درصد)	21
ماده	16 (3/20 درصد)	63 (7/79 درصد)	79
کل	18 (18 درصد)	82 (82 درصد)	100

 

2- کریپتوسپوریدیوزیس و سن

    جهت بررسی اثر سن بر میزان آلوذگی به کریپتوسپوریدیوم، دام­های تحت بررسی به سه گروه سنی یک (کوچک­تر– مساوی 6 ماه)، دو (بزرگ­تر از 6 ماه و کوچک­تر– مساوی 3 سال) و سه (بزرگ­تر از 3 سال ) تقسیم شدند (جدول 2). در این مورد نیز ارتباط بین کریپتوسپوریدیوزیس و سن در دام­های تحت مطالعه معنی­دار نبود.

 

جدول 2- فراوانی میزان آلودگی به کریپتوسپوریدیوم در اسبان تحت بررسی بر اساس سن

وضعیت­ آلودگی سن	مثبت (%)	منفی (%)	کل
کوچک­تر– مساوی 6 ماه	2 (20 درصد)	8 (80 درصد)	10
بزرگ­تر از 6 ماه و کوچک­تر– مساوی 3 سال	4 (3/14 درصد)	24 (7/85 درصد)	28
بزرگ­تر از 3 سال	12 (4/19 درصد)	50 (61/80 درصد)	62
کل	18 (18 درصد)	82 (82 درصد)	100

 

 

3- کریپتوسپوریدیوزیس و قوام مدفوع

در جدول 3 وضعیت قوام مدفوع در دام­های مطالعه شده نشان داده شده است. انجام آزمون­های آماری دلالت بر آن دارند که اختلاف بین دام­ها با قوام مدفوع متفاوت از نظر آلودگی به کریپتوسپوریدیوم ­معنی­دار نمی­باشد.

 

جدول 4- فراوانی میزان آلودگی به کریپتوسپوریدیوم در اسبان تحت بررسی بر اساس قوام مدفوع

وضعیت آلودگی قوام	مثبت (%)	منفی (%)	کل
شل	1 (5/4 درصد)	21 (5/95 درصد)	22
طبیعی	17 (8/21 درصد)	61 (22/78 درصد)	78
کل	18 (18 درصد)	82 (82 درصد)	100

 

بحث و نتیجه­گیری

    اساس تشخیص کریپتوسپوریدیوزیس بر نشان دادن حضور انگل در مدفوع نهاده شده است (Radostitis, et al., 2007). عملی که به واسطه کوچک بودن اووسیست تک یاخته، کاری آسان به حساب نمی­آید (Sellon, 2007; Radostits, et al., 2007). به دلیل مشکل بودن شناسایی کریپتوسپوریدیوم در مدفوع توصیه می­گردد که این عمل به وسیله آزمایشگاه­هایی که تجربه شناسایی اووسیست را دارند صورت پذیرد (Yeganeh, 2002). جهت مشخص نمودن حضور اووسیست تک یاخته در مدفوع انجام روش­های شناورسازی، رنگ­آمیزی اختصاصی، تکنیک­های ایمنوفلورسانس (Radostitis, et al., 2007;  Magdesion, 2006) و الایزا توصیه گردیده است (Radostitis, et al., 2007).

یکی از معمول­ترین راه­های رنگ­آمیزی انگل، روش اسید فست می­باشد          (Sellon, 2007; Lester and Madigan, 2009). در بررسی حاضر نیز‏، از این روش جهت شناسایی کریپتوسپوریدیوم استفاده شده و میزان آلودگی اسبان مورد مطالعه به این انگل، 18 % تعیین گردیده است.

در تحقیقات مختلف میزان آلودگی به کریپتوسپوریدیا (بدون حضور نشانه­های بالینی) بسیار متفاوت و از صفر تا 60 درصد ذکر گردیده ­است (Yeganeh, 2002).

برای مثال در مطالعه صورت گرفته در نوادای غربی و کالیفورنیای شرقی میزان آلودگی به این تک یاخته صفر درصد اعلام گردید (Bray, et al., 1998). همچنین در مطالعات انتشار یافته توسط Epe و همکاران در کشور آلمان (بین سال­های 1998 لغایت 2002) میزان آلودگی به کریپتوسپوریدیا صفر بوده است. قابل توجه آن که در همان زمان تعدادی از نمـونه­ها از نظر وجود سایر انگل­ها (از قبیل استرونژیلوس، آیمریا و فاسیولا) مثبت بوده‌اند ( Epe, 2004).

انجام یک تحقیق سه ساله در کشور انگلستان مشخص نموده‌ است که آلودگی به کریپتوســپوریدیوم (همراه با کلستریدیوم پرفرنجس، روتا ویروس و استرانژیلوس وستری) در 80 درصد از کره­های مبتلا به اسهال مطرح بوده است ( Netherwood, et al., 1996).

در بررسی شیوع ژیاردیا و کریپتوسپوریدیا در اسبان 15 منطقه جغرافیایی کشور کانادا میزان آلودگی به انگل فوق به ترتیب 20 درصد و 17 درصد  اعلام گردیده است (Olson, 1997).

De Souza و همکاران شیوع کریپتوسپوریدیا در اسبان 15 منطقه جغرافیایی کانادا را 17 درصد اعلام کرده­اند (De Souza, et al., 2004 ).

در مطالعه انجام شده در سه منطقه مختلف ایالت متحده آمریکا روی 222 رأس اسب از گروه های سنی مختلف، میزان آلودگی به کریپتوسپوریدیوم 31 - 15% گزارش شده است (Xiao and Herd, 1994).

در اولین گزارش آلودگی به کریپتوسپوریدیوم در اسبان ایالت ریودوژانیرو کشور برزیل اعلام گردیده ­است­ که تنها 75/0 درصد از اسبان تحت بررسی آلوده به کریپتوسپوریدیوم بوده‌اند. در این مطالعه اسبان سه گروه (گروه A اسبان اصیل، گروه B اسبان موجود دریک موسسه نظامی و گروه C اسبان بدون صاحب) تقسیم شده و مشخص گردید که میزان آلودگی در گروه C از دو گروه دیگر بیشتر بوده است(De Souza, et al., 2008).

مطالعه ارقام فوق دلالت بر آن دارد که میزان آلودگی به­ کریپتوسپوریدیوم در مناطق و اسب‌داری‌های مختلف دارای تفاوت­های چشمگیری می­باشد. به نظر می­رسد که دلیل این اختلاف تفاوت در گروه­های سنی تحت مطالعه، نحوه نگه­داری آنها و روش­های شناسایی انگل می­باشد.

کریپتوسپوریدیوم و جنس

در بررسی­های حاضر اختلاف آلودگی به کریپتوسپوریدیا در بین دو جنس از نظر آماری معنی­دار نبود. به نظر می­رسد، شرایط نگه­داری یکسان دام­های نر و ماده علت این یافته می­باشد. قابل توجه آنکه در هیچ گزارشی جنسیت به عنوان یک عامل خطر برای کریپتوسپوریدیوزیس معرفی نگردیده است.

کریپتوسپوریدیوم و سن

گفته می­شود کریپتوسپوریدیوزیس در حیوانات جوان، نسبت به بالغین از شیوع بیشتری برخوردار بوده و با افزایش سن به دلیل افزایش ایمنی بدن از میزان آلودگی به این انگل کاسته می­شود (Yeganeh, 2002). در عین حال در کره اسب­های عرب مبتلا به نقص ایمنی ارثی، امکان بروز آلودگی­های بالینی مقاوم به کریپتوسپوریدیوم وجود دارد (Sellon, 2007).

بعضی از محققین معتقدند که دفع اووسیست کریپتوسپوریدیوم عمدتاً در کره­های با سن بیشتر از 5 تا 8 هفته اتفاق می­افتد. بر این اساس عده­ای سن کمتر از 6 ماه را حساس­ترین سن برای   اسب­ها می­دانند (Sellon, 2007).

در مطالعه حاضر اختلاف آلودگی به کریپتوسپوریدیوم در بین گروه­های سنی مختلف از نظر آماری معنی­دار تشخیص داده نشد. به نظر می­رسد که توزیع سنی دام­های مورد مطالعه دلیل یافته فوق باشد. به عبارت دیگر این احتمال وجود دارد که در صورت امکان بررسی مدفوع تعداد بیشتری کره (با سن کمتر از 6 ماه ) نتایج متفاوت با نتایج حاضر، حاصل گردد.

کریپتوسپوریدیوم و قوام مدفوع

 کریپتوسپوریدیوم می­تواند با ایجاد درجات متفاوتی از آتروفی ویلی­ها در روده باعث اختلال در هضم و جذب مواد و بروز اسهال گردد(Radostitis, et al., 2007). در مطالعه حاضر نبود اختلاف معنی­دار در میزان آلودگی به این تک­یاخته در بین دام­های با قوام مدفوع شل و طبیعی دلالت بر آن دارد که میزان حضور انگل برای ایجاد ضایعه در سطح روده و بروز اسهال کافی نبوده است.

بر اساس نتایج بررسی حاضر، به نظر می­رسد که میزان آلودگی به کریپتوسپوریدیوم در دام­های تحت مطالعه، با آنچه در سایر تحقیقات منتشر شده آمده، شباهت دارد. علی رغم آن که این آلودگی به بروز نشانه­های بالینی (از قبیل اسهال یا وضعیت بدنی نامناسب) منجر نگشته است، اما می­تواند به عنوان یک خطر بالقوه برای اسب­داری­های منطقه به حساب آمده و در صورت حضور شرایط مناسب به بروز علائم درمانگاهی منجر شود. بدیهی است که در اسب­داری­های آلوده، هشدارهای لازم به افراد در تماس با اسبان، می­بایستی مدنظر قرار گیرد. 

مراجع

• Bray, R.E., Smith, T. and Talesk, P. (1998). Endoparasitic infection and Cryptosporidium/ Giardia in feral horses on public lands. Journal of Equine Veterinary Science, 18(1):41-43.
• De Souza, P.N., Bomfim, T.C., Huber, F., Abbud, L.C. and Gomes, R.S. (2008). Natural infection by Cryptosporidium sp. Giardia sp. and Eimaria Leukarti in three groups of equine with different handlings in Rio de Janeiro, Brazil. Journal of Veterinary Parasitology, 160(3-4):327-333.
• De Souza, W., Lanfredi-Rangel, A. and Campanati, L. (2004). Contribution of microscopy to a better knowledge of the blology of Giardia lamblia. Microscopic Microanalysis, 10(5):513-527.
• Epe, C. (2004). Results of parasitological examinations of faecal samples from horses, ruminant, pigs, dogs, cats, hedgehogs and rabbits between 1998 and 2002. Journal of Applied Physiology, 13:465-470.
• Lester, G.D. and Madigan, J.E. (2009). Diarrhea in neonatal foals. In: Smith, B.P. (Ed). Large Animal Internal Medicine, 4th Editin. Mosby/Elsevier Company. Missouri. 315-319.
• Magdesion, G.  (2006). Gastrointestinal Disease.  In:  Paradis, M.R. (Ed). Equine Neonatal Medicine: A case – based Approach, Saunders/Elsevier Company.  Philadelphia. 216.
• Netherwood, T., Nakao, C., Hannienen, O., Sen, C.K. and Atalay, M. (1996). Foal diarrhea between 1991 and 1994 in the United Kingdom associated with Clostridium Perfringes, Rotavirus, Strogyloidea Westeri an Cryptosporidium spp. Journal of  Epidemiology and infecyion, 117(2):375-383.
• Olson, M.E. (1997). Giardia and Cryptosporidium in Canada farm animal.  Veterinary Parasitology, 68(4):375-381.
• Radostitis, O.M., Gay, C.C., Hinchcliff, K.W. and Constable, P.D. (2007). Veterinary Medicine, a text book of the disease of cattle, sheep, pigs and horses. 10th Edition, Elsevier Publishing, 1515-1517.
• Sellon, D.C. (2007). Miscellaneous Parasitic Diseases. In: Sellon, D.C., and Long, M.T. (Eds). Equine Infectious Diseases. Sunders/Elseveir Company. Chine. 467-477.
• Xioa, L. and Herd, R.P. (1994). Epidemiology of equine Cryptosporidium and Giardia infections. Journal of Equine Veterinary, 26(1):4-5.
• Yeganeh, M. (2002). Cryptosporidium and Cryptosporidiosis. 1st Edition, Nourbakhsh Publication, Tehran, Iran, pp. 10-186.
• یگانه، م. (1380). کریپتوسپوریدیوم و کریپتوسپوریدیوز. چاپ اول، انتشارات نوربخش، تهران، ایران. صفحات 189-10