ارتش ایران در دوران زندیه

پژوهش نامه تاریخ

مقاله 6، دوره 1، شماره 2، دی 1384، صفحه 1-19   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسنده

رضا شعبانی

استاد گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی تهران

چکیده

شرایط جغرافیایی و استراتژی ایران به گونه‌ای است که علی الدوام در معرض هجوم مهاجمان و اقوام ماجراجو قرار می‌گرفته، و به همین سبب ضرورت تأسیس نهادهای نظامی و نگهداری ارتش نیرومند را ایجاد کرده است. تمامی حکومتهای که در خلع تاریخ طولانی این مملکت تشکیل شده‌اند، بی‌تردید تکیه بر قدرت نظامی خود داشته‌اند و تا آنگاه که از وجود سپاهیان نیرومند و کارآمد برخوردار بودند توان حفظ و ماندگاری را در برابر شداید روزگار ائم از قوای متجاوز خارجی یا اغتشاشگران و رقیبان داخلی محفوظ مانده‌اند.
میزان توجه به سپاه در حکومتهای مختلف به مقولاتی همچون شخصیت و خصوصیات فردی شخص حاکم و نیز شرایط خزانه و اوضاع مملکت بستگی داشته است . آنگاه که فردی رزم جوی همچنان داریوش اول یا خسرو انوشیروان  و شاه عباس و نادر شاه افشار در رأس کار بوده‌اند قوای ارتش ایران در اوج ترقی و پیشرفت و رفاه بوده است و هر گاه که زمام مملکت در دست موجود آسایش طلب  و آرامش جو بوده ، عصر بحران ، و هرج و مرج و نفاق و تشتت آغاز گشته است.
کریم خان زند در اساس مردی  لشکری و ورزیده و جنگجوی بوده و سنوات درازی  از عمر پرزحمت خود را در اردوی  نادری و معیت آن شهریان کشور گیر گذرانده بود، به همین سبب به مردان سپاهی اعتنایی خاص داشت و تدارکاتی  برای تمثیت خاطر و بهبود حال آنان می‌چید. اما در چهارده سال پایانی عمر وی که صحنه از دشمنان داخلی و نیروهای مزاحم خارجی خالی بود، او نیز  برابر این مهم اعتنایی بسیار نمی‌کرد و جانشینان بی‌کفایت و ضعیف وی هم از درک مسائل ایران و جهان غافل بودند.
مقاله حاضر کوششی است که من باب  ترسیم شعه‌ای از احوال رزم آوران و فعالان نظامی دوره زندیه به کار رفته است و برخی از عمده مسائل و معضلات این طبقه را در معرض بررسی و تحلیل قرار داده است. 

کلیدواژه‌ها

کریم خان؛ نیروی نظامی؛ سپاهیان؛ ایران؛ سواره نظام؛ پیاده نظام؛ نیروی دریایی