شناسایی عوامل باکتریایی جدا شده از آبسه‌های کبدی گاو در گاوهای کشتاری کشتارگاه ارومیه

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 7، دوره 5، 4 (20) زمستان، اسفند 1390، صفحه 1405-1410   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

عبداله عراقی سوره^{* 1}؛ عبداله حبیب ساوچبلاغی²

¹دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ارومیه، دانشکده دامپزشکی، گروه علوم درمانگاهی، ارومیه، ایران

²دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ارومیه، دانشکده دامپزشکی، دانش آموخته دامپزشکی، ارومیه، ایران

چکیده

هدف از تحقیق حاضر تعیین میزان فراوانی آبسه­های کبدی و علل باکتریایی ایجاد­کننده آن در گاوهای کشتار شده در کشتارگاه ارومیه می­باشد. در بازرسی پس از کشتار 2179 لاشه گاو، در 36 مورد (65/1%) آبسه کبدی مشاهده گردید. از تمامی آبسه­ها کشت هوازی و بی­هوازی به عمل آمد و جدایه­ها به شرح زیر شناسایی گردید:  آرکانوباکتریوم پیوژنز، فوزوباکتریوم نکروفوروم، اشریشیا کلی، استافیلوکوک، پزودوموناس ایروژنوزا،  استرپتوکوک و کورینه باکتریوم پزودوتوبرکلوزیس. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که آرکانوباکتریوم پیوژنز با فراوانی33/58%، مهم­ترین جدایه و فوزوباکتریوم نکروفوروم با فراوانی77/52 %، دومین جدایه مهم آبسه­های کبدی گاوهای شهرستان ارومیه می­باشند. کورینه باکتریوم پزودوتوبرکلوزیس  با فراوانی 55/5%، برای اولین بار در این تحقیق از آبسه­های کبدی گاوها گزارش می­شود.

کلیدواژه‌ها

کورینه باکتریوم پزودوتوبرکلوزیس؛ آبسه کبدی؛ گاو

اصل مقاله

مقدمه

 

     آبسه­های کبدی در نشخوارکنندگان به ویژه در گاوهای پرواری بیشتر از دیگر گونه­های حیوانی وقوع می­یابد (11 و 16). باکتری­ها از مسیر های مختلف مانند سیاهرگ باب، سیاهرگ­های نافی، سرخرگ کبدی، مجاری صفراوی، مهاجرت انگلی و گسترش مستقیم از بافت­های ملتهب مجاور وارد کبد می­گردند (16). در گاوها باکتری­ها عمدتاً از مسیر سیاهرگ باب  و معمولاً به دنبال جراحات دیواره شکمبه ناشی از اسیدوز لاکتیک وارد کبد می­گردند (12 و 18). عوامل باکتریایی متنوعی از آبسه­های کبدی در گاو جدا شده است، اما در این بین  فوزوباکتریوم نکروفوروم و آرکانوباکتریوم پیوژنز معمول­ترین جدایه­ها از آبسه­های کبدی گاوها می­باشند (3، 4، 6، 12، 13 و 21).

باکتری­های دیگر نظیر استافیلوکوکوس، استرپتوکوکوس، باکتریوئیدس و اعضای خانواده انتروباکتریاسه اغلب همراه با  فوزوباکتریوم نکروفوروم و یا به­طور خالص، با فراوانی کمتر از کشت آبسه­های کبدی گاوها جدا شده­اند (6، 7  و 11).
آبسه­های کبدی با کاهش اخذ غذا،  کاهش افزایش وزن به میزان 3 تا 8%، تلفات ناشی از سندرم­های بالینی و ضبط کبدهای آلوده در کشتارگاه خسارات اقتصادی فراوانی ایجاد می­کنند (11). در مطالعه­ای زیان مالی ناشی از ضبط کشتارگاهی کبدهای آبسه­ای گاو در ایالات متحده با احتساب قیمت هر کبد به میزان 6 دلار، سالانه بیش از 17 میلیون دلار تخمین زده شده است (9).  بنابراین تعیین فراوانی و سبب شناسی آبسه­های کبدی گاوها و به طبع آن اتخاذ راهکارهای مناسب پیشگیرانه، می­تواند از وقوع احتمالی خسارات اقتصادی قابل توجه جلوگیری کند. هدف از مطالعه حاضر تعیین میزان فراوانی وعوامل باکتریایی ایجاد کننده آن در گاوهای کشتار شده در کشتارگاه شهرستان ارومیه
می­باشد.

مواد و روش­ها

    با مراجعه مرتب به کشتارگاه ارومیه از اوایل آبان 1388 تا اواخر خرداد 1389، تعداد 2179 لاشه گاو، 1291 نر (2/59%) و 888 ماده (8/40%)، از لحاظ ابتلا به آبسه­های کبدی مورد بررسی قرار گرفت. پس از باز شدن لاشه و خروج امعا و احشا از محوطه بطنی، کبدها مورد مشاهده و بررسی دقیق قرار
می­گرفت و در صورت وجود آبسه، تعداد و موقیت آنها از لحاظ لوب و سطح درگیر کبد ثبت می­گردید. سپس آبسه­ها به همراه قسمتی از بافت سالم کبد جدا شده و در مجاورت یخ به آزمایشگاه میکروب­شناسی دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی ارومیه انتقال می­یافت. در آزمایشگاه پس از شستشوی آبسه­ها با آب و ضدعفونی سطح آنها با الکل ، جدار هر یک از آبسه­ها با اسپاتول داغ سوزانده شده و از همان قسمت توسط تیغ اسکالپل استریل بریده می­شد. سپس در مجاورت شعله از عمق و کناره­های آبسه باز شده توسط انس استریل نمونه برداری شده و بر روی محیط­های کشت برده می­شد. برای کشت اولیه از محیط­های بلادآگار و مک کانگی آگار استفاده شد. برای کشت از هر آبسه از تعداد دو محیط بلاد آگار و یک محیط تیو گلیکولات استفاده شد. سپس پلیت­ها به دو گروه هوازی و
بی­هوازی تقسیم شده و به­مدت 24 ساعت برای گروه هوازی و 72 ساعت برای گروه بی­هوازی در دمای 37 درجه سانتی گراد انکوبه شدند. برای تامین شرایط بی­هوازی درون جار بی­هوازی از یک کاتالیزور واکنش­های شیمیایی استفاده شد. بعد از رشد باکتری‌ها مشخصات ظاهری پرگنه‌ها (شکل، رنگ و بوی پرگنه ها و وجود همولیز) ثبت شد و در صورت رشد چند نوع پرگنه، جهت خالص سازی کشت خطی انجام گرفت. سپس
آزمایش­های اولیه به­صورت رنگ آمیزی گرم و آزمایش کاتالاز، اکسیداز و پتاس انجام می­گرفت. برای تشخیص نهایی از
محیط­های افتراقی SIM،TSI، نیترات، ژلاتین، اوره و سیمون سیترات استفاده شد. پس از انجام آزمایش­های اختصاصی مرحله نهایی شناسایی باکتری­ها با استفاده از جداول مخصوص انجام شد (14).

جهت تجزیه و تحلیل داده­ها و بررسی ارتباط مابین وجود آبسه با جنس، لوب و سطوح مختلف کبد از نرم افزار SPSS ویرایش 15 و آزمون آماری مربع کای استفاده گردید.

یافته­ها

     در این تحقیق 2179 لاشه گاو، 1291 نر (2/59%) و 888 ماده (8/40%)، در کشتارگاه ارومیه از لحاظ میزان فراوانی
آبسه­های کبدی مورد بررسی قرار گرفت. از این تعداد، 36 لاشه (65/1%) واجد آبسه کبدی  بودند.

 از 36 مورد آبسه کبدی یافت شده، 17 مورد (91/1%) در گاوهای ماده و 19 مورد (47/1%) در گاوهای نر مشاهده گردید. آزمون مربع کای ارتباط معنی­داری بین بروز آبسه و جنس گاوها نشان نداد (05/0p>).

 در 15 مورد (7/41%) آبسه­ها در سطح دیافراگمی، در 12 مورد (3/33%) در سطح احشایی و در 9 مورد (25%) در هر دو سطح قرار داشتند. در آزمون مربع کای اختلاف حضور آبسه­ها در سطوح مختلف کبد معنی­دار نبود (05/0p<).

 آبسه­ها در 3 مورد در لوب راست کبد (3/8%)، در 4 مورد در لوب چپ (1/11%)، در یک مورد در لوب چهار گوش (8/2%) و در 28 مورد به­صورت منتشر (8/77% ) در هر سه لوب کبد (راست، چپ و چهار گوش) قرار داشتند.

 از کشت باکتریایی 36 آبسه کبدی، 7 جنس مختلف از باکتری­ها جدا گردید (جدول 1). از تعداد 5 آبسه  فقط یک عامل و از 31  آبسه بیش از یک عامل جدا گردید.

در بررسی حاضر باکتری­های فوزوباکتریوم نکروفوروم همراه با آرکانوباکتریوم پیوژنز از 10 آبسه (77/27%)، آرکانوباکتریوم پیوژنز به همراه اشریشیا کلی از 8 آبسه (22/22%)،  فوزوباکتریوم نکروفوروم به همراه استافیلوکوکوس از 6 آبسه (66/16%)، فوزوباکتریوم نکروفوروم به همراه پزودوموناس و اشریشیا کلی از 3 آبسه (33/8%)، آرکانوباکتریوم پیوژنز به طور خالص از 3 آبسه (33/8%)، کورینه­باکتریوم پزودوتوبرکلوزیس به طور خالص از 2 آبسه (55/5%)، پزودوموناس به همراه اشریشیا کلی از 2 آبسه (55/5%) و استرپتوکوکوس به همراه استافیلوکوس از 2 آبسه (55/5%) جدا گردید.

جدول 1- نتایج حاصل از کشت هوازی و بی­هوازی 36 آبسه کبدی در گاوهای شهرستان ارومیه

	جدایه	تعداد آبسه (%)	کشت
			خالص	مخلوط
1	آرکانوباکتریوم پیوژنز	21(33/58)	3	18
2	فوزوباکتریوم نکروفوروم	19(77/52)	-	19
3	اشریشیا کلی	13(11/36)	-	13
4	استافیلوکوکوس	8 (22/22)	-	8
5	پزودوموناس	5 (88/13)	-	5
6	استرپتوکوک	2 (55/5)	-	2
7	کورینه باکتریوم پزودوتوبرکلوزیس	2 (55/5)	2	-

 

بحث و نتیجه­گیری

    مطالعه حاضر اولین گزارش از حضور باکتری کورینه باکتریوم پزودوتوبرکلوزیس در آبسه­های کبدی گاو می­باشد.  کورینه باکتریوم پزودوتوبرکلوزیس در این تحقیق، به­طور خالص از 2 آبسه کبدی (5/5%) گاوهای کشتار شده جدا گردید. این عامل واجد دو بیوتیپ گوسفندی- بزی  و بیوتیپ اسبی- گاوی است (16). کورینه باکتریوم پزودوتوبرکلوزیس بیوتیپ گوسفندی-بزی، عامل بیماری لنفادنیت کازئوز در نشخوارکنندگان کوچک می­باشد که عمدتاً با آبسه­ای کردن عقده­های لنفاوی سطحی بیماری­زایی خود را اعمال می­کند ولی در مواقع عمومی شدن بیماری، می­توان آبسه­ها را در اندام­های احشایی چون ریه، طحال، کلیه و به­خصوص کبد مشاهده کرد (16)، بطوری­که در بزها کورینه باکتریوم پزودوتوبرکلوزیس مهم­ترین عامل سبب شناختی آبسه­های کبدیمحسوب می­گردد (20). در مطالعات انجام یافته بر روی نشخوارکنندگان کوچک در شهرستان ارومیه باکتری مذکور از 50 درصد آبسه­های کبدی بزها به عنوان اولین جدایه و از 6/39 درصد آبسه کبدی گوسفندان به عنوان دومین جدایه مهم گزارش شده است (1 و 5). اما در گاوها بر خلاف بزها و گوسفندان تا قبل از تحقیق حاضر، گزارشی از حضور کورینه باکتریوم پزودوتوبرکلوزیس در آبسه­های کبدی وجود ندارد. در گاوها این باکتری عمدتاً مسبب لنفانژیت، آبسه­های زیر جلدی، درماتیت قرحه­ای، ورم پستان و سقط بوده (19 و 22) و درگیری­های احشایی آن به ندرت و صرفاً به­صورت لنفادنیت چرکی دستگاه تنفسی فوقانی و تحتانی اتفاق می­افتد (17). با توجه به فراوانی جمعیت گوسفندان و بزها در استان آذربایجان غربی و مجاورت آنها با جمعیت گاوی در اکثر نواحی،  انتقال این عامل عفونی به گاوها و بیماری­زایی آن به صورت ایجاد آبسه­های کبدی دور از انتظار نخواهد بود.

در اکثر مطالعات انجام یافته بر روی آبسه­های کبدی گاوها، عامل غالب سبب شناختی آبسه­های کبدی در 81 تا 100 درصد موارد فوزوباکتریوم نکروفوروم و دومین عامل مهم سبب شناختی در 2 تا 50 درصد موارد آرکانوباکتریوم پیوژنز گزارش شده  است (4، 6، 12، 14، 16 و 21).

اما در تحقیق حاضر آرکانوباکتریوم پیوژنز به عنوان اولین باکتری و فوزوباکتریوم نکروفوروم به عنوان دومین باکتری به ترتیب از 3/58 درصد و 8/52 درصد آبسه­های کبدی گاوهای شهرستان ارومیه جدا گردیدند. البته در مطالعات چندی آرکانوباکتریوم پیوژنز به عنوان ارگانیسم غالب آبسه­های کبدی گاوها معرفی شده است (3، 8 و 12). در مطالعه انجام شده بر روی آبسه­های کبدی گاوهای شهرستان اهواز،ارگانیسم مذکور با فراوانی 76 درصد، بیشترین جدایه گزارش گردید (3). آرکانوباکتریوم پیوژنز همواره در بیماری­های مختلف بالینی حیوانات و انسان، از جمله آبسه­های کبدی گاوها با فوزوباکتریوم نکروفوروم همراه است (12 و 21)، این وضعیت می­تواند حاکی از امکان وجود یک سینرژی پاتوژنیک ما بین این دو باکتری باشد (21). در تحقیق حاضر نیز دو باکتری فوق به طور مخلوط در 8/27 درصد
آبسه­ها حضور داشته­اند.

اشریشیا کلی به­عنوان سومین جدایهاز 1/36 درصد آبسه­ها
به­طور مخلوط با دیگر باکتری­ها در تحقیق حاضر گزارش گردید. در هیچ یک از دو تحقیق انجام گرفته بر روی گاوهای ایران باکتری مذکور از آبسه­های کبدی گزارش نگردید (3 و 4). در بررسی­های کشتارگاهی انجام گرفته در شهرستان ارومیه  اشریشیا کلی به ترتیب از 24 درصد، 8/11 درصد و 9 درصد آبسه­های کبدی گاومیش­ها، بزها و گوسفندان به­طور خالص و یا مخلوط با دیگر باکتری­ها جدا شده است (1، 2 و 5). آن چه مشخص است فراوانی این ارگانیسم در آبسه­های کبدی گاوها بیش از دیگر نشخوارکنندگان شهرستان ارومیه می­باشد. با توجه به حضور نسبتاً فراوان و مخلوط این ارگانیسم به­خصوص با فوزوباکتریوم نکروفوروم و آرکانوباکتریوم پیوژنز در 5/30 درصد آبسه­ها می­توان تقش سینرژیک در پاتوژنز آبسه­های کبدی گاوها را برای اشریشیا کلی در نظر گرفت.  اشریشیا کلی یکی از ساکنین طبیعی روده می­باشد که می­تواند همراه با مهاجرت لارو انگل­های روده­ای و یا در اثر باکتریمی ناشی از بیماری­هایی چون اسهال وارد کبد گردد (7).

در تحقیق حاضر باکتری­های استافیلوکوکوس، پزودوموناس و استرپتوکوکوسبه ترتیب از 2/22 درصد، 9/13 درصد و 55/5 درصد آبسه­های کبدی و صرفاً به­صورت مخلوط با دیگر باکتری­ها جدا گردیدند. در مطالعات انجام یافته باکتری­های مذکور با فراوانی کم از آبسه­های کبدی گاوها گزارش شده است (6، 8 و 12)، اما در هیچ یک از دو تحقیق انجام گرفته بر روی گاوهای ایران باکتری مذکور از آبسه­های کبدی گزارش نگردید (3 و 4).  باکتری­های مذکور با فراوانی بسیار کم از آبسه­های کبدی گاومیش­ها، گوسفندان و بزهای شهرستان ارومیه گزارش شده است (1، 2 و 5). با توجه به فراوانی کم و عدم جداسازی ارگانیسم­های مذکور به­طور خالص از آبسه­های کبدی، نمی­توان در بیماری­زایی آبسه­های کبدی نشخوارکنندگان جایگاه ویژه­ای برای آنها در نظر داشت.

در خصوص فراوانی آبسه­های کبدی در گاوها، میزان شیوع از کمینه 9/1 درصد در تلیسه­ها تا بیشینه 95 درصد در گاوهای پرواری متغییر می­باشد (7، 12 و 14). در مطالعات انجام شده در ایران میزان شیوع آبسه­های کبدی در گاوهای شهرستان شهر کرد 6/6 درصد و در شهرستان اهواز 95/5 درصد گزارش شده است (3 و 4). در بررسی حاضر، میزان شیوع آبسه­های کبدی 56/1 درصد تعیین گردید. آنچه از مقایسه ارقام موجود مشخص می شود، فراوانی کمتر آبسه­های کبدی در گاوهای کشتار شده در ایران و بخصوص در گاوهای شهرستان ارومیه می­باشد. با توجه به این مهم که بیماری مذکور در گاوها به دنبال التهاب جدار شکمبه ناشی از مصرف مواد نشاسته­ای و اسیدوز شکمبه ایجاد می­شود (7، 9، 12، 18 و 21)، می­توان علت اختلاف موجود را در تفاوت­های تغذیه­ای جستجو کرد. با توجه به فقدان گاوداری­های صنعتی به معنی واقعی اعم از شیری و به خصوص پرواربندی در منطقه ارومیه، استفاده از جیره­های پر انرژی جهت دستیابی به حداکثر ظرفیت تولیدی گاوهای نگه­داری شده مرسوم نمی­باشد، از این رو امکان وقوع جراحات جدار شکمبه ناشی از اسیدوز لاکتیک و به طبع آن وقوع آبسه­های کبدی به مقدار بسیار زیادی کاهش می­یابد. با توجه به فراوانی بسیار کم وقوع آبسه­های کبدی در گاوهای تحت مطالعه، وضعیت مذکور نمی­تواند عامل مهم در ایجاد ضررهای اقتصادی ناشی از کبدهای حذفی برای صنعت گاوداری منطقه باشد.

مراجع

1. عراقی سوره، ع.، حسن پور،ع. و سلیم پور، ا. 1389. مطالعه کشتارگاهی و باکتری شناختی آبسه­های کبدی در گوسفندان کشتاری کشتارگاه شهرستان ارومیه، مجله دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی تبریز، سال چهارم، شماره چهار،، پیاپی 16، صفحات:1012-1007.
2. عراقی سوره، ع.، رسولی، س. و محمدی بازرگانی، ف. 1389. مطالعه کشتارگاهی و باکتری شناختی آبسه­های کبدی در گاومیش های آذربایجانی، مجله پژوهش­های نوین دامپزشکی، سال اول، شماره چهار، صفحات: 32- 25.
3. قدردان مشهدی، ع.، قربانپور،م.، راسخ، ع. و کاظمی، ج. 1384. تعیین میزان فراوانی آبسه­های کبدی و علل باکتریایی آن در گاوان کشتار شده در کشتارگاه اهواز، مجله دانشکده دامپزشکی شهید چمران اهواز، سال هشتم، شماره نه-ده: صفحات:60-53 .
4. لطف اله زاده، ص.، مخبر دزفولی، م. ر.، تاجیک، پ.، عبدلی ،ع. و شریف زاده، ع. 1383. مطالعه باکتریولوژیک آبسه­های کبدی در گاوهای کشتار شده در کشتارگاه شهرستان شهر کرد، مجله دانشکده دامپزشکی تهران، سال شصتم، شماره چهار، صفحات: 373-369.
   1. Araghi-Sooreh, A. and Firuzi, M. 2011. Bacteriological study of goat hepatic abscesses in Urmia abattoir, 1st international congress of large animal practitioners; P: 43.
   2. Berg, J.N. and scanlan, C.M. 1982. Studies of Fusobacterium necrophorum from bovine hepatic abscesses: biotypes, quantitation, Virulence and antimicrobial susceptibility. Am. J. Vet. Res. 42:1580-1586.
   3. Brink, D.R., Lowery, S.R., Stock, R.A. and Parrot, J.C. 1990. Severity of liver abscess and efficiency of feed utilization of feedlot cattle, J. Anim. Sci. 68: 1201-1207.
   4. Dore, E., Fecteau, G., Helie, P. and Francoz, D. 2007. Liver abscesses in holestein dairy cattle: 18 cases (1992-2003). J. Vet. Intern. Med. 21:853-856.
   5. Jorgenson, K.F., Sehested, J. and Vestergaard, M. 2007. Effect of starch level and straw intake on animal performance, rumen wall characteristic and liver abscesses in intensively fed Friesian bulls. Anim. 1(6): 797-803.
   6. Jenson, R. and Mackey, D.R. 1971. Diseases of the feedlot cattle. 2th edition. Lea & Febiger, Philadelphia. P:101.
   7. McGawin, M.D. and Zachary, J. 2007. Pathologic basis of veterinary disease. 4th edition. Mosby, Missouri. P: 431-432.
   8. Narayanan, S., Nagaraja, T.G., Staats, J., Chengappa, M.M. and Oberst, R.D. 1998. Biochemical and biological characterizations and ribotyping of Actionmyces pyogenes and Actinomyces pyogenes-like organisms from liver abscesses in cattle. Vet. Microbio. 61:289-303.
   9. O'Sullivan, E.N. 1999. Two-year study of bovine hepatic abscessation in 10 abattoirs in County Cork, Ireland. Vet. Rec. 145:389-93.
   10. Quinn, P.J., Carter. M. E., Markey, B.K. and Carter, G.R. 1994. Clinical veterinary microbiology. London, Wolfe. P: 118-327.
   11. Radostitis, O.M., Gay, C.C., Hinchcliff, K.W. and Constable, P.D. 2007. Veterinary medicine, A text book of the disease of cattle, horses, sheep, pigs and goats. 10th edition. Sunders Elsevier, Edinburgh. P: 395,795.
   12. Shepigel, N.Y., Elad, D., Yeruham, I., Winkler, M. and Saran, A. 1993. An outbreak of Corynebacterium pseudotuberculosis infection in a dairy herd. Vet. Rec. 133: 89-94.
   13. Scanlan, C.M. and Hathcock, T.L. 1983.  Bovine rumenitis–liver abscess complex: a bacteriological review. Cornell Vet. 73: 288–297.
   14. Steinman, A., Elad, D. and Shpigel N.Y. 1999.  Ulcerative lymphangitis and coronet lesions in a dairy herd infected with Corynebacterium pseudotuberculosis. Vet. Rec. 145: 604–606.
   15. Santa Rosa, J., Johnson, E. H., Alves, F.S.F., Santos, L.F.L. 1989. A retrospective study of hepatic abscesses in goats: pathological and microbiological findings. Br. Vet. J. 145: 1:73-76.
   16. Tadepalli, S., Narayanan, S.K., Stewart, G.C., Chengappa, M.M. and Nagaraja, T.G. 2009. Fusobacterium necrophorum: a ruminal bacterium that invades liver to cause abscesses in cattle. Anaerobe. 15:36-43.
   17. Yeruham, I., Elad, D., Friedman, S. and Perl, S. 2003. Corynebacterium pseudotuberculosis infection in dairy cattle, Epidemiol. Infect. 131: 947-955.

12.    Nagaraja, T.G. and Lechtenberg, K.F. 2007. Liver abscesses in feedlot cattle, Vet. Clin. North Am. Food Anim. Pract. 23:351-369.