اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات418
تعداد شماره‌ها10,005
تعداد مقالات83,623
تعداد مشاهده مقاله78,416,309
تعداد دریافت فایل اصل مقاله55,444,857
ابراهیمی, محمدعلی, مطلبی, ناصر. (1390). بررسی هیستوژنز قرنیه در جنین گوسفند. نشریه علمی پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی, 5(2 (18) تابستان), 1175-1186.
محمدعلی ابراهیمی; ناصر مطلبی. "بررسی هیستوژنز قرنیه در جنین گوسفند". نشریه علمی پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی, 5, 2 (18) تابستان, 1390, 1175-1186.
ابراهیمی, محمدعلی, مطلبی, ناصر. (1390). 'بررسی هیستوژنز قرنیه در جنین گوسفند', نشریه علمی پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی, 5(2 (18) تابستان), pp. 1175-1186.
ابراهیمی, محمدعلی, مطلبی, ناصر. بررسی هیستوژنز قرنیه در جنین گوسفند. نشریه علمی پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی, 1390; 5(2 (18) تابستان): 1175-1186.

بررسی هیستوژنز قرنیه در جنین گوسفند

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی
مقاله 4، دوره 5، 2 (18) تابستان، شهریور 1390، صفحه 1175-1186    اصل مقاله (6.56 M)
نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی
نویسندگان
محمدعلی ابراهیمی* 1؛ ناصر مطلبی2
1دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز، دانشکده دامپزشکی، گروه علوم پایه، تبریز، ایران
2دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز، دانشکده دامپزشکی، دانش آموخته دامپزشکی، تبریز، ایران
چکیده
در این مطالعه از 36 نمونه جنین گوسفند در سنین مختلف و معین استفاده شده است. نمونه­ها بعد از تهیه و تعیین سن سریعاً ثابت شده و مورد مطالعه کالبد شناسی و بافت شناسی قرار گرفتند. در مطالعه بافت شناسی علاوه بر رنگ­آمیزی معمولی H&E از دو رنگ­آمیزی اختصاصی ورهاف و تری کروم ماسون نیز استفاده شد. نتایج به­دست آمده مشخص کرد که لایه تشکیل دهنده قرنیه تا 30 روزگی تشکیل و تماس خود را به­طور کامل از عدسی و لایه­های خلفی از دست می­دهد و چین پلک­ها شروع به برآمده شدن می­کند. ولی قرنیه در ماه دوم جنینی به­طور کامل متمایز شده و در سنین بعدی فقط مراحل رشد را سپری می­کند. از همان ابتدا قرنیه در جنین گوسفند به­صورت بیضی افقی تشکیل شده به­طوری­که انحنای داخلی آن بزرگتر از انحنای خارجی آن می­باشد. روند رشد از نظر ابعاد قطر طولی، قطر عرضی و ارتفاع قرنیه از سطح صلبیه با افزایش سن به­طور منظم سیر صعودی دارد. پلک بالا و پایین در اوایل ماه دوم به­هم چسبیده و در اواخر ماه سوم دوباره از هم جدا می­شوند. پلک سوم تقریبا در 120 روزگی در زاویه داخلی چشم ظاهر می­شود. بافت پوششی خارجی قرنیه از مکعبی ساده تا مطبق شش لایه­ای تغییر می­کند. با افزایش سن ماتریکس از نظر سلولی ( فیبروبلاست) و هم از نظر رشته­ای (کلاژن) تقویت شده است. همچنین افزایش رشته­های الاستیک در انتهای مراحل جنینی محسوس می­باشد. پرده دسمیت از اوایل ماه دوم به­عنوان غشای محدود کننده داخلی در زیر بافت پوششی داخلی ظاهر و با افزایش سن نیز رشد پیدا می­کند. پرده دسمیت فاقد رشته­های الاستیک است. لایه بومن یا غشای محدود کننده خارجی در این حیوان دیده نشد. رنگ­آمیزی تری کروم ماسون رشد رشته­های کلاژن و رنگ­آمیزی ورهاف رشد رشته­های الاستیک را با افزایش سن تأیید می­کند.
کلیدواژه‌ها
قرنیه؛ هیستوژنز؛ گوسفند
اصل مقاله

مقدمه

 

     پس از اینکه قسمت سری لوله عصبی مسدود گشت، اتساع جانبی پروزنسفالون، حباب­های بینایی را تشکیل داده که توسط پایک­های بینایی به پروزنسفالون متصل باقی می­ماند. هر یک از حباب­های بینایی به طرف اطراف رشد کرده و به اکتودرم سطحی مجاور متصل می­شود. در اثر این تماس اکتودرم ضخیم شده و صفحه عدسی[1] را به وجود می­آورد. صفحه عدسی نیز متعاقباً توی هم­رفتگی پیدا نموده و حباب عدسی را ایجاد
می­کند که از اکتودرم سطحی جدا و اکتودرم سطحی نیز لایه جلویی (سطحی) قرنیه (Cornea) را تشکیل می­دهد (3).
لایه­های عمقی­تر قرنیه از سلول­های مزانشیمی ستیغ عصبی به وجود می­آیند. تمایز لایه­های مزانشیمی موجود در بخش قدامی چشم بخش­های جلویی چشم را تشکیل می­دهد. از حفره­دار شدن این بافت فضایی بنام اتاق قدامی ایجاد می­شود که مزانشیم را به دو لایه تقسیم می­کند. لایه داخلی در مقابل عدسی و عنبیه قرار دارد و لایه خارجی با صلبیه در یک امتداد بوده و ماده اصلی قرنیه نامیده می­شود. بدین ترتیب لایه اپیتلیال قرنیه از اکتودرم سطحی مشتق می­شود. ماده اصلی یا استرومای قرنیه که با صلبیه در یک امتداد می­باشد و در نهایت یک لایه اپیتلیال خلفی آن که در مرز اتاق قدامی قرار دارد.

چون چشم یکی از ارگان­های بسیار مهم و حسی بدن بوده و در ایجاد ارتباط بین موجود زنده و محیط نقش بسیار زیادی بر عهده دارد (16 و 20) و از طرفی به علت اهمیت و حساس بود این عضو از دیرباز محققین زیادی روی آن کار کرده­اند (7، 9، 10، 11، 12، 15، 17، 18، 19، 21، 22، 23، 24، 26، 27، 28، 29، 30، 31، 32، 33، 35، 36، 37 و 41). چشم از سه لایه مهم عصبی، عروقی و رشته­ای تشکیل شده است (1، 4، 8، 13، 16). قرنیه جزو لایه رشته­ای چشم بوده و یکی از لایه­های شفاف چشم را شامل می­شود (16). این بخش چون قدامی­ترین و خارجی­ترین لایه چشم می­باشد، در معرض آسیب­های مختلف قرار گرفته و همچنین در بسیاری از بیماری­ها به علت تغییر وضعیت مورد بررسی و معاینه قرار می­گیرد. قبل از بررسی موارد غیر طبیعی این عضو حتماً باید از حالت طبیعی و بخش­های سازنده آن و نحوه تشکیل این ساختار اطلاع کافی پیدا کرد که این مطالعه در همین راستا صورت گرفته است.

مواد و روش­ها

     این تحقیق در قالب 36 نمونه جنین گوسفند که از کشتارگاه جمع­آوری گردیده بودند، انجام گرفت. جنین­های جمع­آوری شده بعد از تعیین سن توسط فرمول زیر در 9 گروه 4 تایی مورد مطالعه قرار گرفتند.

   X=2.1(17+y)        X = سن جنین      y = طول جنین

گروه­های مورد نظر شامل جنین های 30، 40، 50، 60، 70، 80، 90، 120 و 150 روزه بودند. جنین­های کوچکتر از 7 سانتی­متر به طور کامل در داخل فرمالین 10% فیکس شده و جنین­های بالای 7 سانتی­متر که امکان خارج نمودن چشم آنها وجود داشت، خود چشم جهت فیکس شدن در داخل فرمالین 10% به مدت 48 ساعت انداخته شد. برای کامل شدن فیکس
بخش­های داخلی چشم، توسط سرنگ فرمالین 10% به داخل حفره داخلی چشم تزریق شد. همچنین بررسی­های ابعاد با خط­کش و کولیس انجام گرفت.

نموهای‌ بافتی‌ به‌ روش‌ معمول بافت شناسی مورد آماده سازی قرار گرفتند. لام­های بافت شناسی در قالب سه نوع رنگ­آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین (جهت بررسی عمومی بافت)، ورهاف (جهت بررسی رشته­های الاستیک) و تریکروم ماسون (جهت بررسی رشته­های کلاژن) رنگ و بعداً در زیر میکروسکوپ نوری مورد مطالعه قرار گرفتند. 

یافته­ها

نتایج حاصل از مطالعه به قرار زیر می­باشد:

1- نتایج گروه ماه اول یا جنین­های 30 روزه: در این زمان پلک­ها بسته بوده و کره چشم به صورت یک تکه، کوچک و گرد قابل رویت می­باشد. میانگین قطر طولی کره چشم برابر 0081/0± 20/0 سانتی­متر و میانگین قطر عرضی آن برابر 0081/0± 10/0 سانتی­متر اندازه­گیری شد.

یافته­های بافت شناسی حاکی از آن است که در این مرحله ساختار بافتی قرنیه در حال شکل­گیری می­باشد و یک ردیف سلول مکعبی با هسته­های گرد که گاهاً سلول­های ردیف دوم نیز به­صورت پراکنده مشاهده می­شود، قابل رویت است. لایه قاعده­ای در زیر این بافت پوششی چندان واضح نیست، استروما کاملاً مشخص است و رشته­های کلاژن ابتدایی و اولیه به مقدار کم و با ضخامت کم در این ناحیه قابل تشخیص است. سلول­های همبندی متعددی در ناحیه استروما دیده
می­شود که درصد بالایی از آنها را فیبروسیت­ها با هسته­های روشن و اوکروماتیک تشکیل می­دهند. تعدادی سلول با
هسته­هایی گرد و تیره که به نظر می­رسد لنفوسیت باشند در لابلای سلول­های بافت همبندی قابل تشخیص می­باشند. لایه اندوتلیال داخلی و غشای زیر آن در مقاطع مشاهده شده قابل شناسایی و تفکیک نمی­باشند. در رنگ­آمیزی ورهاف در ماه اول اثری از رشته­های الاستیک در ماتریکس این مرحله مشاهده نگردید و رشته­های ریزی که در ماتریکس دیده
می­شوند، کلاژن تشخیص داده شدند که به رنگ زرد طلایی بودند.

2- نتایج جنین­های 40 روزه:

پلک­ها به­صورت بسته بوده و در اوایل ماه دوم کره چشم به صورت یکپارچه، کوچک و گرد قابل رویت می­باشد. میانگین قطر طولی کره چشم برابر 0081/0± 25/0 سانتی­متر و میانگین قطر عرضی کره چشم برابر 0081/0± 15/0سانتی­متر
اندازه­گیری شد.

در اوایل ماه دوم بافت اپتلیوم جلویی به­وضوح قابل تشخیص بوده و دومین ردیف سلول­ها بر روی ردیف اول قابل
شکل­گیری است. تعدادی از این سلول­ها مکعبی و تعداد کمی حالت کشیده دارند. در زیر بافت پوششی یک لایه باریک و پررنگ که معادل همان غشای پایه است، قابل رویت می­باشد. تعداد و ضخامت رشته­های کلاژن در مقایسه با ماه اول افزایش پیدا کرده ولی باز به عنوان دستجات ریز محسوب می­شوند. سلول­های همبندی در ماتریکس فراوان بوده، علاوه بر فیبروبلاست و لنفوسیت تعدادی فیبروسیت هم قابل تشخیص می­باشد. غشای زیر اندوتلیوم یا همان پرده دسمیت (غشای محدود کننده خلفی) چندان واضح نیست و ردیف بافت پوششی اندوتلیوم به­صورت سلول­های مکعبی در حال ظهور و آشکار شدن می­باشند. در رنگ­آمیزی ورهاف آثاری جزئی از رشته­های الاستیک در استروما کم کم ظاهر می­شود.

3- نتایج جنین­های50 روزه:

در این نمونه­ها همچنان پلک­ها بسته بوده و کره چشم کوچک، گرد و یکپارچه می­باشد. همچنان جهت بررسی خود قرنیه نیاز به بررسی بافت شناسی می­باشد و از نظر آناتومیکی چیزی قابل تشخیص نیست. میانگین قطر طولی کره چشم برابر
0081/0± 30/0 سانتی­متر و میانگین قطر عرضی آن برابر 0081/0± 20/0 سانتی­متر اندازه­گیری شد.

در این روز بافت پوششی قرنیه به وضوح قابل تشخیص بوده و از یک تا دو ردیف سلول­های پوششی تشکیل شده است. ردیف اول آن سلول­هایی با هسته گرد و ردیف دوم با
هسته­هایی گرد تا کشیده می­باشند. غشای نازکی که همان معادل غشای پایه است قابل رویت است. در ماتریکس تراکم سلول­های بافت همبندی به­خصوص فیبروبلاست زیاد بوده و رشته­های همبندی هم از لحاظ ضخامت و هم از نظر تراکم افزایش پیدا کرده­اند. ردیف اندوتلیوم یا همان لایه داخلی به وضوح قابل تشخیص بوده و از سلول­های مکعبی تا سنگفرشی  تشکیل شده است. مابین ماتریکس و سلول­های اپتلیال پرده محدود کننده خلفی یا پرده دسمیت چندان واضح نیست. در رنگ­آمیزی ورهاف وجود تعدادی رشته سیاه رنگ الاستیک در ماتریکس تایید می­شود که تعداد آنها در مقایسه با نمونه­های قبلی افزایش یافته است.

4-  نتایج در جنین­های60 روزه:

پلک­ها در این نمونه­ها همچنان بسته بوده و بعد از باز کردن آنها قرنیه به­صورت بیضی دیده می­شود. میانگین قطر طولی قرنیه برابر 0081/0± 56/0 سانتی­متر، میانگین قطر عرضی آن برابر 0081/0± 40/0 سانتی­متر و میانگین ارتفاع قرنیه از لبه صلبیه برابر 0081/0± 12/0 سانتی­متر اندازه­گیری شد.

در مقاطع تهیه شده از قرنیه در دهه آخر ماه دوم، مشخص شد که بافت پوششی قرنیه از یک تا دو ردیف سلول­های پوششی که ردیف اول سلول­هایی با هسته گرد و ردیف دوم با
هسته­هایی گرد تا کشیده تشکیل شده است. غشای نازکی که همان معادل غشای پایه است قابل رویت است. در ماتریکس تراکم سلول­های بافت همبند به­خصوص فیبروبلاست زیاد بوده و رشته­های همبندی هم از لحاظ ضخامت و تراکم افزایش پیدا نموده است. ردیف اندوتلیوم یا همان لایه داخلی به وضوح قابل تشخیص بوده و از سلول­های مکعبی تا سنگفرشی  تشکیل شده است. مابین ماتریکس و سلول­های آندوتلیال پرده محدود کننده خلفی یا پرده دسمیت چندان واضح نیست. در رنگ­آمیزی ورهاف وجود تعدادی رشته سیاه رنگ الاستیک در ماتریکس تایید می­شود که تعداد آنها در مقایسه با لام­های قبلی افزایش یافته است.

5-  نتایج در جنین­های 70 ، 80 و 90 روزه (ماه سوم):

در جنین­های 70 روزه پلک ها همچنان بسته بوده و بعد از باز کردن آنها قرنیه بصورت بیضی متمایل به مثلثی دیده می­شود. انحنای داخلی قرنیه نسبت به انحنای خارجی بزرگتر است. میانگین قطر طولی قرنیه برابر 0081/0± 90/0سانتی­متر، میانگین قطر عرضی آن برابر0081/0± 70/0 سانتی­متر و میانگین ارتفاع قرنیه از لبه صلبیه برابر 0081/0± 20/0
سانتی­متر اندازه­گیری شد.

در جنین­های80 روزه پلک­ها همچنان بسته بوده و بعد از باز کردن آنها قرنیه به­صورت بیضی متمایل به مثلثی دیده می­شود. انحنای داخلی قرنیه نسبت به انحنای خارجی بزرگتر است. میانگین قطر طولی قرنیه برابر 0081/0± 10/1سانتی­متر، میانگین قطر عرضی آن برابر0081/0± 80/0سانتی­متر و میانگین ارتفاع قرنیه از لبه صلبیه برابر 0081/0± 20/0سانتی­متر
اندازه­گیری شد.  

در جنین­های90 روزه پلک­ها شروع به باز شدن می­کنند. قرنیه باز به صورت بیضی شکل متمایل به حالت مثلثی می­باشد. انحنای داخلی قرنیه همچنان نسبت به انحنای خارجی بزرگتر است. میانگین قطر طولی قرنیه برابر 0081/0± 23/1سانتی­متر، میانگین قطر عرضی آن برابر0081/0± 90/0 سانتی­متر و میانگین ارتفاع قرنیه از لبه صلبیه برابر 0081/0± 20/0
سانتی­متر اندازه­گیری شد.

در ماه سوم بافت پوششی در دو ردیف کامل تشکیل شده، به طوری که ردیف ابتدایی از هسته­هایی گرد و نسبتاً تیره و ردیف دوم از سلول­های سنگفرشی با هسته­هایی کشیده تشکیل شده است. غشای پایه در این نمونه­ها به وضوح قابل مشاهده می­باشد. ماتریکس کاملاً ضخیم و از رشته­های همبندی با ضخامت بالا تشکیل شده است و تراکم بالایی از این سلول­ها دیده می­شود. سلول­های همبندی در مقایسه با ماه­های قبلی تراکم کمتری دارند. این سلول­ها عمدتاً فیبروبلاست بوده ولی لنفوسیت و فیبروسیت هم مشاهده می­شود. عروق خونی در هیچ یک از مراحل در ماتریکس مشاهده نمی­گردد. غشای دسمیت در این مرحله قابل تشخیص بوده که در رنگ­آمیزی H&E به رنگ نارنجی تا صورتی با تراکم بالای رشته­های همبندی مشاهده می­شوند. اندوتلیوم از سلول­های مکعبی و سنگفرشی تشکیل شده و به وضوح قابل تشخیص می­باشند. در رنگ­آمیزی ورهاف اکثر رشته­ها در ناحیه ماتریکس از نوع کلاژنی بوده و رشته­های الاستیک نیز در لابه­لای این رشته­ها قابل تشخیص است.

6 – نتایج در جنین­های100، 110و 120 روزه (ماه چهارم):

در جنین­های100 روزه پلک­ها به حالت نیمه باز بوده و قرنیه به صورت بیضی شکل متمایل به حالت مثلثی می­باشد. انحنای داخلی قرنیه نسبت به انحنای خارجی بزرگتر است. میانگین قطر طولی قرنیه برابر 0081/0± 30/1 سانتی­متر، میانگین قطر عرضی آن برابر0081/0± 90/0سانتی­متر و میانگین ارتفاع قرنیه از لبه صلبیه برابر 0081/0± 20/0 سانتی­متر اندازه­گیری شد.

در جنین­های 110 روزه پلک ها به حالت باز و قرنیه به همان صورت دیده می­شود. پلک سوم در انحنای داخلی ظاهر
می­شود.میانگین قطر طولی قرنیه برابر 0081/0± 40/1
سانتی­متر، میانگین قطر عرضی آن برابر 0081/0± 92/0
سانتی­متر و میانگین ارتفاع قرنیه از لبه صلبیه برابر
0081/0± 20/0سانتی­متر اندازه­گیری شد.

در جنین­های 120 روزه پلک ها باز و قرنیه باز به همان صورت قبلی دیده می­شود. پلک سوم در انحنای داخلی دیده می­شود. میانگین قطر طولی قرنیه برابر 0081/0± 43/1
سانتی­متر، میانگین قطر عرضی آن برابر0081/0± 93/0
سانتی­متر و میانگین ارتفاع قرنیه از لبه صلبیه برابر
 0081/0± 20/0 سانتی­متر اندازه­گیری شد.

از نظر بافت­شناسی لایه اپتلیوم خارجی رشده خوبی کرده و دو تا سه ردیف از سلول­های پوششی قابل تشخیص می­باشند. سلول­های ردیف اول سلول­های بازال بوده که با هسته­هایی گرد و روشن قابل تشخیص­اند ولی سلول­های ردیف­های بعدی مکعبی تا سنگفرشی می­باشند. بر روی بافت پوششی یک لایه نازک صورتی رنگ دیده می­شود که به نظر می­رسد غشای گلیکوپروتئینی روی سلول­های بافت پوششی (سطح خارجی بافت پوششی) باشد. غشای پایه تا حدودی مشخص بوده، ماتریکس بسیار ضخیم و حاوی رشته­های همبندی ضخیم با تراکم بالا می­باشد. تعداد سلول­های همبندی کمتر بوده و اکثراً از نوع فیبروبلاست می­باشند. غشای دسمیت مشخص بوده و از تراکم بالایی از رشته های همبندی تشکیل شده است. در داخل این پرده تعداد کمی فیبروسیت قابل مشاهده می­باشد.
رنگ آمیزی ورهاف نشان می­دهد که اکثر رشته­های همبندی در ماتریکس از نوع کلاژنی است و تعداد کمی به­صورت الاستیکی می­باشد. به نظر می رسد که غشای دسمیت از رشته های کلاژنی تشکیل شده باشد، چون اثری از رشته­های الاستیک در آن دیده نشد.

7-  نتایج در جنین­های 135 و 150 روزه (ماه پنجم):

در جنین­های 135 روزه پلک ها به حالت باز و قرنیه به صورت بیضی شکل متمایل به حالت مثلثی دیده می­شود. مثلث طوری است که در انحنای داخلی قاعده مثلث قرار می­گیرد. به عبارت دیگر انحنای داخلی قرنیه نسبت به انحنای خارجی بزرگتر و پلک سوم در انحنای داخلی دیده می شود. میانگین قطر طولی قرنیه برابر 0081/0± 50/1 سانتیمتر، میانگین قطر عرضی آن برابر0081/0± 00/1 سانتیمتر و میانگین ارتفاع قرنیه از لبه صلبیه برابر 0081/0± 20/0 سانتیمتر اندازه گیری شد.

در جنین­های 150 روزه پلک­ها به حالت کاملاً باز و جدا از هم دیده می­شوند. قرنیه به صورت بیضی شکل متمایل به حالت مثلثی و نامتقارن مشاهده می­شود. به طوری که در انحنای داخلی قاعده مثلث قرار می­گیرد. انحنای داخلی قرنیه نسبت به انحنای خارجی بزرگتر است. پلک سوم کاملاً تشکیل شده و در انحنای داخلی دیده می­شود. میانگین قطر طولی قرنیه برابر 0081/0± 60/1 سانتی­متر، میانگین قطر عرضی آن برابر0081/0± 10/1 سانتی­متر و میانگین ارتفاع قرنیه از لبه صلبیه برابر 0081/0± 20/0 سانتی­متر اندازه­گیری شد.

در ماه پنجم تعداد لایه­های سلولی بافت پوششی افزایش یافته و حتی در برخی قسمت­ها تا شش ردیف نیز می­رسد.
سلول­های زیرین سلول­های بازال بوده و هسته­هایی روشن، گرد تا بیضی شکل دارند. سلول های ردیف دوم و سوم مکعبی و با هسته­هایی گرد می­باشند و سلول­های ردیف فوقانی حالتی سنگفرشی به­خود گرفته­اند. غشای پایه در این لام بسیار مشخص و پررنگ می­باشد که در مرز بین بافت پوششی و ماتریکس قرار دارد که در رنگ­آمیزی تری کروم ماسون کاملاً مشخص می­باشد. ماتریکس بسیار ضخیم بوده و از رشته­های کلاژنی و الاستیکی تشکیل شده که ضخامت رشته­های کلاژن زیادتر می­باشد. تراکم سلول­ها کمتر بوده و سلول­های فیبروبلاست و فیبروسیت در ماتریکس مشاهده می­گردند. پرده دسمیت کاملاً مشخص بوده و سلول­های سنگفرشی (سلول­های اندوتلیوم) بر روی این پرده قرار می­گیرند. رنگ­آمیزی ورهاف مؤید حضور تعدادی از رشته­های الاستیک در ماتریکس قرنیه می­باشد.

 

 

بحث و نتیجه‌گیری

    همان طور که در بخش نتایج مطرح شد در نمونه­های یک ماهه به علت کوچک بودن نمونه و عدم امکان بررسی آناتومیکی دقیق فقط بررسی­های بافت شناسی صورت گرفته است. در اواخر این زمان جام­های بینایی تشکیل و به­صورت دو برجستگی مشخص در زیر میکروسکوپ دیده می­شود. این جام­های بینایی از طرفین ناحیه سری رویان به سمت جوانب بیرون زده است. اما در این زمان در جنین گوسفند آثاری از تمایز جام بینایی و بافت مزانشیم اطراف آن به لایه های مشیمیه و صلبیه دیده نشد، اما ادامه بافت مزانشیم اطراف جام بینایی به سمت جلوی عدسی آثار اولیه­ای از قرنیه را ظاهر کرد.

در انسان اولین آثار تشکیل چشم به شکل یک جفت شیار کم عمق در دو طرف مغز پیشین رویان 22 روزه ظاهر می­شود (38 و 39). همچنین در انسان گزارش شده است که با بسته شدن لوله عصبی این شیار به شکل بیرون زدگی­هایی از مغز پیشین در می­آیند که به نام وزیکول بینایی نامیده می­شوند (38 و 40). همچنین در انسان در اواخر ماه اول وزیکول بینایی به طرف کناره­ها حرکت می­کند و جام بینایی کامل تشکیل می­شود (34 و 38). در سگ حباب بینایی در 17 روزگی تشکیل
می­شود در حالی­که زمان تشکیل حباب بینایی در گاو 25 تا 30 روزگی است (5). طبق همین گزارش زمان تشکیل جام بینایی در سگ 19 روزگی و در گاو 30 روزگی می­باشد (5). مجموع گزارشات فوق نشان می­دهد که در اکثر حیوانات زمان تشکیل جام بینایی تقریباً ماه اول آبستنی یا همان جنین یک ماهه
می­باشد. همچنین در ماه اول حرکت لایه اکتودرمی به­صورت چین خوردگی در جلوی قرنیه شروع به برجسته شدن می­کند ولی هنوز به هم نرسیده و پلک­ها کامل نشده­اند. ادامه چین اکتودرمی در روی تراکم مزانشیمی جلوی عدسی نهایتاً بافت پوششی خارجی یا جلوی قرنیه را خواهد ساخت. پس در اواخر ماه اول، چین خوردگی پلک­ها آغاز ولی به هم
نرسیده­اند. چسبیدن و رسیدن پلک­ها به هم در سگ در 33 روزگی و در گاو در 50 روزگی اتفاق می­افتد (5). در این موضوع هم نتیجه­گیری می­شود که در اکثر حیوانات رسیدن و چسبیدن پلک­ها که حاصل حرکت لایه اکتودرمی در جلوی قرنیه می­باشد بعد از ماه اول صورت می­گیرد.

در نمونه­های ابتدای ماه دوم یا همان 40 روزگی در جنین گوسفند مشخص گردید که کم کم جام بینایی به سمت داخل فرو رفته و جام بینایی کاملاً گود و گرد می­شود. در نتیجه این حرکت جام بینایی کاملاً دو لایه شده و لایه داخلی آن بخش عصبی شبکیه را تشکیل می­دهد. همچنین در این روزها
چین­های اکتودرمی در جلوی قرنیه کم­کم به هم رسیده و
پلک­ها به هم می­چسبند. در ضمن این حرکت امتداد لایه اکتودرمی در جلوی قرنیه کمی ضخیم شده و بافت پوششی جلوی آن تقویت می­شود. همان طوری که قبلاً ذکر گردید چسبیدن پلک­ها به هم در نشخوار کنندگان بزرگ در اواسط ماه دوم اتفاق می­افتد (5). در چنین زمانی در جنین گوسفند از بین لایه­های چشمی، شبکیه رشد زیادی کرده و لایه ضخیمی را در زیر میکروسکوپ نشان می­دهد.

در اکثر حیوانات مشخص­ترین و ضخیم ترین لایه چشم را شبکیه شامل می­شود. این امر نشان می­دهد چون بخش­های عصبی بدن زودتر از سایر قسمت­ها متمایز می شوند، این لایه از چشم نیز به طبع این قانون به صورت زود هنگام تشکیل می­گردد ولی بقیه لایه­ها هنوز ضعیف هستند. همچنین لایه خارجی جام بینایی که لایه خارجی شبکیه را تشکیل می­دهد دارای گرانول­های کوچک رنگدانه­ای بوده و به صورت یک لایه پیگمانته تیره دیده می شود. در انسان در 42 روزگی وزیکول بینایی به طرف داخل حرکت کرده و جام بینایی دو جداره را تشکیل می دهد (12 و 38). در ابتدا فضایی بین این دو لایه وجود دارد ولی پس از مدت کوتاهی این فضا محو شده و دو لایه جام روی هم قرار می­گیرند (24 و 38). در انسان در همین زمان لایه خارجی جام بینایی با داشتن
گرانول­های کوچک رنگدانه­ای مشخص می­شود و لایه رنگدانه­ای شبکیه نامیده می­شود (31 و 38).

از نظر بافت شناسی در ماه اول جنینی ساختار بافتی قرنیه در حال شکل­گیری است و بافت پوششی جلویی به صورت ضعیف قابل مشاهده می باشد. غشاء پایه چندان واضح نبوده و رشته­های کلاژن به صورت ابتدایی قابل تشخیص است.
سلول­های همبندی متعدد در استروما دیده می­شود که درصد بالای آن را فیبروبلاست­ها تشکیل می­دهد. در این ماه آثاری از
رشته­های الاستیک دیده نشد. روند مذکور شکل­گیری قرنیه را در ماه اول نشان می­دهد ولی این روند جهت کامل شدن، نیاز به زمان دارد. در انسان در روز 35 لایه مزانشیمی بخش قدامی چشم متمایز شده و از حفره­دار شدن این بافت فضایی به نام اتاق قدامی چشم ایجاد می­شود که مزانشیم را به دو لایه تقسیم می­کند. لایه داخلی در مقابل عدسی و عنبیه قرار داشته و غشاء عنبیه­ای – مردمکی نامیده می­شود و لایه خارجی با صلبیه در یک امتداد بوده و ماده اصلی قرنیه نامیده می­شود (38).

تغییری که در اوایل ماه دوم دیده می­شود یکی ایجاد ردیف دوم در بافت پوششی جلویی قرنیه و نیز ظاهر شدن جزیی غشاء پایه است. رشته­های کلاژن تقویت شده ولی باز ضعیف هستند. فعلاً تا این زمان آثاری از پرده دسمیت دیده نمی­شود. اولین آثار جزیی رشته­های الاستیک کم­کم ظاهر می­شود. روند مذکور با گزارشات در مورد گاو صدق می کند (5).

همچنین بررسی ابعاد کره چشم در این زمان­ها روند
بزرگ­شدگی کره چشم را به صورت صعودی نشان می­دهد که این هم دلیل بر تمایز و رشد در این مرحله است. بررسی­های روز 50 نشان می­دهد که ابعاد کره چشم سیر صعودی خود را حفظ کرده و بزرگتر شده است. همچنین بررسی­های بافت شناسی در این زمان دولایه شدن سلول­های پوششی جلویی، وضوح کامل غشاء پایه و تراکم سلول­های فیبروبلاستی و رشته های همبندی و تقویت آندوتلیوم یا بافت پوششی داخلی را نشان می­دهد. هنوز در این زمان پرده دسمیت ظاهر نشده است. متاسفانه در مورد زمان ظهور پرده دسمیت در سایر حیوانات گزارشی وجود ندارد.

در پایان ماه دوم یا همان روز 60  به علت اینکه قطر طولی قرنیه به 5/0 سانتی­متر می­رسد کم کم بررسی­های آناتومیکی شروع می­شود. از همان ابتدا قرنیه بیضی شکل بوده و دارای تحدب بیرونی می­باشد. طرز قرارگیری بیضی بصورت بیضی افقی خواهد بود. در این زمان بافت پوششی جلویی و خلفی کامل شده و غشاء دسمیت نیز ظاهر شده است. رشته­های همبندی از جمله رشته­های الاستیک نیز افزایش قابل توجهی پیدا کرده­اند.

لازم به ذکر است که در پایان دوره اندام زایی یا ارگانوژنز که در گوسفند نیز تقریبا ماه دوم می­باشد تمامی بخش­های قرنیه کامل شده و در ادامه به نظر می­رسد که فقط رشد آن کامل خواهد شد. این روند تکاملی با گزارشات انسانی و حیوانی موجود در سایر منابع نیز مطابقت دارد (5 و 38).

در ماه سوم روند تکاملی، قرنیه به شکل همان بیضی افقی بوده به طوری که انحنای قوس داخلی آن از انحنای قوس خارجی آن بزرگتر می باشد. همچنین روند بزرگ شدن تدریجی آن هم از نظر قطر بزرگ، هم از نظر قطر کوچک و هم از نظر ارتفاع قرنیه از لبه صلبیه دارای رشد صعودی است. از نظر بافت شناسی تغییر چندانی در این ماه اتفاق نمی افتد و فقط
رشته­های سلول­های همبندی تقویت می­شود.

در شروع ماه چهارم پلک­ها شروع به باز شدن می­کنند یعنی لبه پلک­ها از هم جدا می­شود ولی در کنار هم قرار دارند. در سگ باز شدن پلک­ها 14 روز یعنی دو هفته بعد از تولد صورت
می­گیرد (5). این عمل در گاو در هنگام تولد صورت می­گیرد و در زایمان زایمان پلک­ها از هم جدا می­باشد.

روند بزرگ شدن چشم در ماه چهارم نیز صورت گرفته و حالت بیضی شکل افقی با بزرگ بودن قوس داخلی ادامه پیدا می­کند. همچنین در انتهای این ماه پلک سوم نیز ظاهر می­شود. در مورد ظهور پلک سوم در سایر حیوانات گزارشی مشاهده نشده است.

از نظر بافت شناسی نیز روند رشد ادامه پیدا می­کند به طوری که سلول­های پوششی خارجی بیش از دو ردیف قرار گرفته و غشاء پایه کاملا مشخص می­گردد. همچنین بر روی این بافت پوششی غشاءگلیکوپروتئینی نیز ظاهر می­شود. رشته­ها و سلول­های همبندی در ماتریکس قرنیه تقویت شده و غشاء دسمیت هم به وضوح و بدون رشته­های الاستیک دیده می­شود.

در ماه پنجم روند رشد آناتومیکی کامل شده و قرنیه بیضی شکل هم از نظر قطر طولی، هم از نظر قطر عرضی و هم از نظر ارتفاع قرنیه از لبه صلبیه دارای رشد صعودی و تدریجی
می­باشد. تقریباً در زمان تولد قطر طولی قرنیه برابر 6/1
سانتی­متر و قطر عرضی آن برابر 1/1 سانتی­متر خواهد شد. همچنین در این زمان ارتفاع قرنیه از لبه صلبیه به 2/0 سانتی­متر می­رسد.

از نظر بافت­شناسی تعداد لایه­های بافت پوششی خارجی فوق العاده زیاد و حتی به 6 لایه نیز می­رسد. غشاء پایه کاملاً مشخص است. در ماتریکس تعداد رشته­های کلاژن زیاد ولی ندرتاً رشته­های الاستیک نیز دیده می­شود. در کل تعداد
رشته­ها از تعداد سلول­ها بیشتر می­باشد. غشاء دسمیت کاملاً واضح و سلول­های سنگفرشی به صورت بافت پوششی خلفی در آن دیده می­شود. از مجموع مطالعات آناتومیکی این
نتیجه­گیری حاصل می­شود که تمایز اصلی قرنیه در ماه دوم صورت می­گیرد و در ماه­های بعدی رشد آن اتفاق می­افتد. شکل کلی قرنیه بیضی بوده که به صورت افقی قرار می­گیرد به طوری که زاویه داخلی آن بزرگ تر از زاویه خارجی است. این روند تا زمان تولد ادامه پیدا کرده و رشد تدریجی آن هم از نظر قطر طولی و عرضی و ارتفاع صورت می­گیرد.

چسبیدن پلک­ها در اوایل ماه دوم و جدا شدن آنها در انتهای ماه سوم صورت می­گیرد. همچنین بررسی­های بافت شناسی مشخص کرد که تمایز اصلی رشته­ای و سلولی باز در ماه دوم صورت گرفته و هرچه به انتهای زمان جنینی برسیم هم از نظر بافت­های پوششی و هم از نظر سلول­ها و رشته­های ماتریکس و هم از نظر رشد غشای دسمیت، رشد صورت می­گیرد. لازم به  ذکر است که در جنین گوسفند، لایه بومن گزارش شده در انسان وجود ندارد (1).

 

نگاره 1- کره چشم جنین گوسفند 4 ماهه

 

 

نگاره 2- قرنیه جدا شده جنین گوسفند 3 ماهه

 

 

نگاره 3- مقطع چشم جنین یک ماهه، H&E، 40×

1- قرنیه 2- چین پلکی 3- عدسی 4-شبکیه

 

 

                                             

 

 

نگاره 4- مقطع چشم جنین دو ماهه، H&E، 100×

1- عدسی 2- آندوتلیوم 3- قرنیه 4- شبکیه

 

 

نگاره 5- مقطع چشم جنین دو ماهه، H&E، 40×

1- قرنیه 2- عنبیه 3- چین پلکی

 

نگاره 6- مقطع قرنیه در جنین دو ماهه، H&E، 400×

1- اپیتلیوم2- استروما 3- آندوتلیوم 4- فیبروبلاست 5- کلاؤن

 

 

نگاره 7- مقطع قرنیه در جنین 3 ماهه، تری کروم ماسون، 1000×

1- اپیتلیوم2- استروما 3- رشته­های کلاژن 4- فیبروسیت

 

نگاره 8- مقطع قرنیه در جنین 4 ماهه، H&E، 1000×

1- استروما 2- دسمیت 3- رشته­های کلاژن 4- فیبروسیت

 

نگاره 9- مقطع قرنیه در جنین 4 ماهه، تریکروم ماسون، 1000×

1- اپیتلیوم2- استروما 3- رشته های کلاژن 4- فیبروسیت

 

 

 

 

نگاره 10- مقطع قرنیه در جنین 5 ماهه، ورهاف، 1000×

1- دسمیت 2- آندوتلیوم 3- استروما 4- رشته­های الاستیک

 

نگاره 11- مقطع قرنیه در جنین 5 ماهه، H&E، 1000×

 1- اپیتلیوم 2- استروما 3- غشاء پایه 4- فیبروسیت

 

 

نگاره 12- مقطع چشم جنین 5 ماهه، H&E، 1000 ×

1- اپیتلیوم 2- استروما 3- عنبیه

 

 

 

 



[1].lens placode

مراجع
  1. پوستی، ا. 1385. بافت شناسی مقایسه­ای، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ ششم، ص:404 – 415.
  2. دزفولیان، ع.، شریعت زاده، س.، م.، ع.، 1386. بافت شناسی، انتشارات آییژ، صفحات: 849-791.
  3. سعادت نوری، م. و سیاه منصور، ح.، 1382. اصول نگه­داری و پرورش گوسفند، انتشارات اشرفی.
  4. سلیمانی راد، ج. 1376. بافت شناسی، انتشارات سالار، صفحات: 395-385.
  5. قاضی، س، ر.، رادمهر، ب.، رشیدی، ه.، 1372، جنین­شناسی حیوانات اهلی، انتشارات دانشگاه شیراز، 188-184.
  6. محسنی، ه.، پریور، ک.،1378، روش­های فنی بافت شناسی، جنین­شناسی و جانور شناسی، صفحات: 63-64.
    1. Azuma, M., Shearer, TR. 1992. Induction of elongation in cultured rat lens epithelial cells by FGF and inhibition by selenite, Invest Ophthalmol Vis Sci. 36:317-326.
    2. Banks, W. 1993. Applied veterinary histology, Third edition, Mosby year book, P: 371-389.
    3. Bergmanson, J.P., Townsend, W.D. 1980. The morphology of the cat tapetum lucidum, Am.,J.,Optom., Physiol., Opt., 57 (3):138-44.
    4. Braekevelt C.R., Mcintyre, D. B. and Ward, F.J. 1989. Development of the retinal tapetum lucidum of the walleye, Histol. Histopa thol., 4(1):63-70.
    5. Churchill, A.J. and Booth, A. 1996. Growth and differentiation sheep lens epithelial cells in vitro on matrix, Br. J. Ophthalmol, 80: 669-673.
    6. Collinson, J. M., Hill, R. E. and West, J.D. 2000. Development (Cambridge,U.K.) 127, 945-956.
    7. Dellmann, H.D. and Carithers, J.R. 1996. Cytology and microscopic anatomy, Williams and wilkins, P: 349-358.
    8. Dellmann, H.D. and Eurell, J. 2006. Textbook of veterinary histology, six edition, Lea and Febiger, p: 350- 363.
    9. Dieterich, C.E. and Dieterich, H.J. 1978. Electron microscopy of retinal tapetum, Albrecht Von Graefes Arch Klin Exp Ophthalmo 1,208 (1-3):159-68.
    10. Dyce, K.M., Sae, W.O. and Wensing, C.Y.G. 1995. Text Book of Veterinary Anatomy, Saunders Company,P:323-336.
    11. Eleanor, A., Blakely, M., Kathleen, A., Bjornstad, P., Chang, l. and Morgan, P. 2001. Growth and Differentiation of Human Lens Epithelial Cells In Vitro on Matrix, embryology jurnal, p, Volume 193 Issue 6., P:85.
    12. Eurell, J.A. and Frappier, B.L. 2006. Dellmann's textbook of veterinary histology, six edition, Blackwell publishing, p: 350-363.
    13. Franco, A.J., Masot, A.J., Aguado, M.C., Gomez, L., and Redondo, E. 2004. Morphometric and immunohistochemical study of the eye development, Journal of Anatomy, Volume 204 Issue 6, P: 501.
    14. Getty, R. 1975. Sissen and Grossman's Anatomy of the Domestic Animals, Vol.1 and 2, 5th ed, P: 224-244, 703-716, 1180-1204, 1741-1768.
    15. Hamburg, A. 1967. The role of platelet growth factor in sheep lens cells differentiation, Am. J. Ophthalmol. 64: 729-733.
    16. Hanson, I., Fletcher, J., Jordan, T., Brown, A., Taylor, D., Adams, R., Punnett, H. and Heyningen, V. 1994. Effect of grouth factor on eye lens development, Genet, 6: 168-173.
    17. Hitchcock, P.F., Macdonald, R.E., van de Ryt, J.T. and Wilson, S.W. 1996. Growwth and Differentiation of goat lens cells in vitro, Neurobiol. 29, 399–413.
    18. Hogoz, K., and Whalter, H. 1998. Early organogenesis of the eye, Nippon Juigalku Zasshi, 65(2).
    19. Junqueira, L.C., Carneiro, J. and Kelly, R. 1998. Basic histology, ninth edition, PP:448-464.
    20. Kassa, A., Aogama, M. and Sugita, S. 2001. The morphology of the iridocorneal angle of buffaloes (bos bubalis), A light and scaning electron microscopic study, Okajimas folia. Anat. Jpn., 78(4): 145-52.
    21. Kassa, A. and Sugita, S. 2001. Study of the distribution of retinal blood vessels in buffaloes (bos bubalis), J. Vet. Med. Sci., 63(8):917-20.
    22. Kohler, T. 1981. Histochemical and cytochemical demonstration of zinc cysteinate in the tapetum lucidum of the cat, Histochemistry, 70:173-8.
    23. Lesiuk, T.P. and Braekevelt, C.R. 1983. Fine structure of the canine tapetum lucidum, J. anat., 136:157-64.
    24. McAvoy, J.W., Chamberlain, C.G., deIongh, R.U., Richardson, N.A. and Lovicu, F.J. 1991. The role of fibroblast growth factor in eye lens development, Ann NY Acad Sci., 638:256–274.
    25. McGeady, T.A., Quinn, P.J., FitzPatrick, E.S. and Ryan, M.T. 2006. Veterinary Embryology, Blackwell Publishing, P: 295-305.
    26. Mirzayans, F., Pearce, W. G., MacDonald, I. M. and Walter, M.A. 1995. Mutation in the RIEGI gene in patients with iridogonal syndrome,  Am. J.Hum. Genet. 57: 539-548.
    27. Oliver,F.J., Samuelson, D.E., Brooks, P.A., Lewis, M.E. and Kallberg, A.M. 2004. Comparative morphology of the tapetum lucidum (among selected species), Veterinary ophthalmology, Vol 7, p: 11.
    28. O'Rahilly, R. 1983. The timing and sequence of events in the development of the human eye and ear during the embryonic period proper, Anat Embryol,168:87.
    29. Piatigorsky, J. 1973. Insulin initiation of lens fiber differentiation in culture elongation of embryonic lens epithelial cells, Dev Biol.,30:214–216.
    30. Quinn, J. C., West, J. D. and Hill, R. E. 1996. Multiple functions for pax 6 mouth, eye and nasal development, Genes Dev, 10: 435–446.
    31. Richard A. Lang. 1996. Apoptosis in mammalian eye development: lens morphogenesis, vascular regression and immune privilege, Cell Death and Differentiation jurnal, Volume 301, Issue 6, P:121.
    32. Sadler, T.W. 2008. Langmans`s medical Embryology, 9th ed, P:394-404.
    33. Samuelson, D., A. 2007. Textbook of veterinary histology, Sunders Elsevier,P: 487-512.
    34. Walther, C.&Gruss, P. 1991. Development (Cambridge, U.K.) 113, 1435–1449.
    35. Weng,Y., Sturman, J., A., Shek, J., W. 1985. A comparative study of the tapetum, retina and skull of the ferret, dog and cat, Lab. Anima. Sci., 35(3):200-10.
    36. Wheater, P.R. and Burkitt, H.G. 1989. Functional Histology, Churchill livingstone, 2th, p:318-330.
    37. Wormstone, I.M., Liu, C.S.C. and Rakic, J.M. 1992. Human lens epithelial cell proliferation in a protein-free mediu, Invest Ophthalmol, Vis Sci. 35:214–226.

 

 

آمار
تعداد مشاهده مقاله: 1,080
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 608


سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب