ارزیابی ارتباط مقادیر سرمی اسیدهای چرب غیر استریفیه (NEFA)، بیلی روبین تام (TB) و گلوکز (Gluc) با فراوانی سندرم کبد چرب بر اساس وضعیت رحم در گاوهای شیری منطقه تبریز

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 1، دوره 5، 1 (17) بهار، خرداد 1390، صفحه 1035-1042   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

امیرپرویز رضایی صابر^*

دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز، دانشکده دامپزشکی، گروه علوم درمانگاهی، تبریز، ایران

چکیده

کبد چرب یکی از اختلالات عمدة متابولیکی است که در اوایل شیردهی تقریباً نیمی از گاوهای شیری چند شکم‌زا را به­صورت خفیف و یا فوق‌العاده شدید درگیر می‌نماید. هدف از مطالعه کنونی بررسی فراوانی سندرم کبد چرب با ارزیابی مقادیر سرمی NEFA، TB، Gluc در گاوهای شیری منطقه تبریز می‌باشد. گاوهای شیری نمونه‌گیری شده در چهار گروه بر اساس وضعیت آبستنی شامل 8-1 ماهه آبستن، 9-8 ماهه آبستن، کمتر از یک­ماه از زایمان آنها گذشته و بیشتر از یک­ماه از زایمان آنها گذشته تقسیم شدند. مقادیر سرمی NEFA، توتال بیلی‌روبین و گلوکز در خون به روش اسپکتروفوتومتری اندازه‌گیری شدند. در این مطالعه مقادیر سرمی NEFA، ما بین گروه‌های تقسیم‌بندی شده در سطح اطمینان 99% اختلاف معنی‌داری داشته و مقدار آن در گاوهای تازه‌زا (Eq/lµ6/123 ± 58/1125) بیشتر از سایر گروه­ها بود (001/0p<)، همچنین در این مطالعه بین مقادیر توتال بیلی‌روبین و گلوکز سرمی در نمونه‌های سرمی گروه‌بندی‌های‌ انجام شده اختلاف معنی‌داری وجود داشت و مقادیر سرمی گلوکز و بیلی‌روبین توتال در گروه گاوهای تازه ‌زایمان کرده به ترتیب کاهش و افزایش معنی‌داری را نسبت به سایر گروه­ها نشان داد (001/0p<). همچنین نتایج این مطالعه نشان داد که با افزایش مقادیر سرمی NEFA در چهار گروه مورد مطالعه مقادیر سرمی توتال بیلی‌روبین افزایش و مقادیر سرمی گلوکز کاهش می‌یابد(001/0p<) و وقوع فراوانی سندرم کبد چرب در گاوهای تازه‌زا بیشتر است. ارتباط معنی‌داری ما بین مقادیر سرمی NEFA و سن دام­های مورد مطالعه وجود نداشت.

کلیدواژه‌ها

گاو شیری؛ سرم؛ کبد چرب؛ تبریز

اصل مقاله

مقدمه

 

    کبد چرب یا هپاتیک لیپیدوزیس یک اختلال عمدة متابولیک است و زمانی اتفاق می‌افتد که جذب چربی‌ها توسط سلول­های کبدی بر اکسیداسیون و ترشح آن توسط کبد، فزونی یابد (5 و 18). چربی‌های اضافی در سلول­های کبدی به صورت تری‌اسیل گلیسرول (TAG) می‌باشد (5). این بیماری به­واسطة‌ ریسک فاکتورهای متعددی ایجاد می‌شود. برای مثال قبل از زایمان ریسک فاکتورهایی نظیر چاقی، عدم دسترسی به غذا، خوردن غذاهای پر انرژی و فاصله زیاد بین دو زایمان از
مهم­ترین عوامل می‌باشند (5). از ریسک فاکتورهای بعد از زایمان، ابتلاء به بیماری­های عفونی، گرسنگی، محرومیت غذایی، جیره‌های کتوژنیک و تغییرات ناگهانی جیره را می‌توان نام برد (3، 5، 15 و 18). در گاوهای شیری بیماری عمدتاً در هفته اول بعد از زایمان اتفاق می‌افتد و حدود پنجاه درصد گاوان درجاتی از انباشتگی سلول به (TAG) را در این حالت نشان می‌دهند (2، 3، 5 و 15). یکی از دلایل، آن است که دریافت مواد غذایی توسط حیوان برای برآوردن نیازهای انرژی آن ناکافی می‌باشد. در این حالت، مقادیر گلوکز سرم تغییر یافته و مقدار زیادی اسید‌های چرب غیراستریفیه (NEFA) از بافت­های چربی به کبد منتقل می‌شوند (5، 15 و 18).  از پارامترهای بیوشیمیایی که در تأیید تشخیص این بیماری حائز اهمیت است اندازه‌گیری بیلی‌روبین است که در این بیماران به علت کاهش عملکرد کبدی، در خون افزایش می‌یابد (15 و 18). کبد چرب با اختلال در سلامت حیوان، کاهش تولید و تولید مثل در گاو همراه است. در کبد چرب فاصله زایمان افزایش یافته و عمر متوسط حیوان کم می‌شود (5). هدف از این مطالعه آگاهی از فراوانی سندرم کبد چرب در گاوهای شیری منطقه تبریز می‌باشد.

مواد و روش­ها

     این بررسی روی 400 رأس گاو مادة شیری هلشتاین منطقه تبریز اجرا گردید. در این مطالعه، وضعیت دام­ها از نظر سن (بر اساس تعداد دندان­های زوج پیشین دائمی) و وضعیت آبستنی (بر اساس جدول 1)، تعیین گردید. در صورت عدم آبستنی، مدت زمانی که از زایش آنها گذشته بود، مورد بررسی قرار گرفت.

جدول 1-تقسیم‌بندی دام­ها بر اساس وضعیت رحم (18)

گاوهای غیرآبستن	تازه‌زا تا یک ماه پس از زایش(1-)
	حداقل یک ماه از زایش آنها گذشته (1+)
گاوهای آبستن	کمتر از 8 ماه (8-) (8-1 ماهه)
	بالای 8 ماه (8+) (9-8 ماهه)

 

همزمان با بررسی وضعیت دام، نمونة خونی به مقدار 10
میلی­لیتر از هر حیوان اخذ گردید. در آزمایشگاه از نمونه‌های خونی توسط دستگاه سانتریفوژ نمونه‌ سرمی تهیه ‌گردید و سرم­های بدون همولیز به داخل میکروتیوب‌های شماره‌گذاری شده، ریخته شدند و تا زمان انجام آزمایش در فریز نگه­داری می‌شدند. در این مطالعه مقادیر NEFA، بیلی‌روبین تام و گلوکز سرم خون به روش اسپکتروفتومتری توسط کیت‌های شرکت راندوکس و زیست شیمی، مورد اندازه‌گیری قرار گرفت. در این تحقیق برای اطلاع حاصل نمودن از معنی‌دار بودن اختلاف مقادیر میانگین متغیرها در گروه‌بندی انجام شده (بر اساس وضعیت رحم)، از آزمون آنالیز واریانس یک­طرفه و برای آگاهی از همبستگی متغیرها از آزمون همبستگی استفاده گردید.

نتایج

    نتایج این بررسی در نمودارهای 1 الی 3  و جدول 2 تنظیم گردیده است.  

 

 

 

تقسیم‌بندی نمونه‌ها بر اساس وضعیت آبستنی

نمودار 1- میانگین مقادیر سرمی NEFA در گاوهای شیری هلشتاین منطقه تبریز بر اساس وضعیت آبستنی

 

 

تقسیم‌بندی نمونه‌ها بر اساس وضعیت آبستنی

نمودار 2- میانگین مقادیر سرمی گلوکز در گاوهای شیری هلشتاین منطقه تبریز بر اساس وضعیت آبستنی

 

 

 

تقسیم‌بندی نمونه‌ها بر اساس وضعیت آبستنی

نمودار 3- میانگین مقادیر سرمی توتال بیلی‌روبین در گاوهای شیری هلشتاین منطقه تبریز

بر اساس وضعیت آبستنی

 

 

جدول 2- ارتباط بین مقادیر سرمی NEFA با گلوکز، توتال بیلی‌روبین و سن گاوهای شیری هلشتاین منطقه تبریز بر اساس آزمون ضریب همبستگی پیرسون (ضریب همبستگی = r، سطح معنی‌داری = p)

متغیرها	NEFA
گلوکز	806/0-= r 001/0 p<
توتال بیلی روبین	806/0- = r 001/0 p<
سن	07/0 = r 05/0 p>

 

بحث و نتیجه‌گیری

    برای آگاهی از سندرم کبد چرب می‌توان از پارامترهای بیوشیمیایی خون و یا با نمونه‌برداری از سلول­های کبدی و تعیین میزان تری اسیل گلیسرول (TAG) و یا چربی‌ تام موجود در سلول کمک گرفت (24). عده‌‌ای از محققین، کبد چرب را بر اساس درصد TAG و یا لیپید موجود در کبد مورد بررسی قرار می‌دهند (23). Reid (1980) بر اساس شدت تجمع چربی در کبد آنرا به 4 دسته تقسیم نمود .طبیعی، ملایم، متوسط و شدید (17). بنابر گزارش اسمیت و همکاران افزایش مقادیر سرمی NEFA از 1000 میکرواکی­والان در لیتر در گاو به عنوان کبد چرب در نظر گرفته می‌شود (20).

امروز عقیده کلی براین است که درصد بالائی از گاوان چند شکم‌زا در حول و حوش زایمان دچار کبد چرب خفیف و یا شدید می‌گردند (6 و 11). تقریباً در اثنای زایمان میزان اسید‌های چرب غیر استریفیه خون در تمام گاوان افزایش می‌یابد و به­سوی کبد سرازیر می‌گردند (6). این بالا رفتن میزان اسیدهای چرب‌ غیراستریفیه قبل از زایمان می‌تواند منجر به ایجاد امراضی نظیر کتوز، جابجائی شیردان، متریت و کبد چرب بعد از زایمان گردد (7 و 8). در صورتی­که گاوی در بالانس مثبت انرژی باشد، میزان اسیدهای چرب غیراستریفیه خون در حدود 200 میکرواکی‌والان در هر لیتر خون است. از 3 هفته مانده به زایمان بر میزان این اسیدها در خون به­تدریج افزوده می‌شود و به 300 میکرواکی‌والان در لیتر در هفته آخر زایمان می‌رسد. از 2 تا 3 روز مانده به زایمان بر میزان این اسیدها
به­طور چشمگیری افزوده می‌شود. به­طوری­که روز قبل از زایمان به 800 تا 1200 میکرواکی‌والان در لیتر می‌رسد. بعد از زایمان بلافاصله این اسیدها بایستی فروکش نمایند، به­طوری­که اگر 7 روز بعد از زایمان بالاتراز 700 میکرواکی‌والان در لیتر باشد، نشان دهنده بالانس منفی انرژی و وقوع کبد چرب، محتمل می‌باشد. 3 هفته بعد از زایمان بایستی این اسیدها به حالت طبیعی و اولیه برگشت نمایند (یعنی 200 میکرواکی‌والان در لیتر) (7).

در مطالعه کنونی براساس اطلاعات نمودار شماره 1 و آزمون آنالیز واریانس (ANOVA) ملاحظه می‌شود که متوسط مقدار NEFA در گروه (8+) 23/105±  60/825، در گروه ( 1+ ) 91/65±  40/628، در گروه ( 8- ) 66/35±  64/428 و در گروه ( 1- ) 608/123±  58/1125 میکرواکی­والان در لیتر بود که طبق معیار 18/86 = F با سطح معنی‌داری ( 001/0p<) و سطح اطمینان 99% تفاوت مشاهده شده در مقدار NEFA در گروه‌های مختلف معنی‌دار بود و این مقدار در گروه (1-) بیشتر از سایر گروه‌ها بود. در همین ماه میزان اسیدهای چرب غیراستریفیه بالاتر از Eq/liµ 1125 گزارش گردید که با معیارهای Drackely به­عنوان کبد چرب شدید، همخوانی داشت (7). همچنین نتایج این تحقیق با یافته Grummer (1993) که نشان داد در 4 هفته اول بعد از زایمان بیشترین تجمع چربی را می‌توان در کبد مشاهده نمود، در تطابق می‌باشد (10). در هلند تحقیقی که بر روی 71 رأس گاو شیرده قبل از زایمان صورت پذیرفت، نشان داده شد که حدود 5 درصد کبد به­وسیله TAG اشغال شده است (13). همچنین در تحقیق کشتارگاهی که در تهران صورت پذیرفت، وقوع تجمع TAG بالاتر از 10 درصد را نیز در ماه آخر آبستنی در کبد گزارش نمودند (1). محققین فوق میزان اسیدهای چربی غیراستریفیه را اندازه‌گیری ننموده بودند.

نتیجه مطالعه کنونی نشان داد که گاوهای آبستن سنگین و همچنین گاوهای شیری، دارای درجاتی از کبد چرب نیز می‌باشند. با توجه به تحقیقات انجام شده توسط Drackely (2000) (7) که بایستی میزان اسیدهای چرب غیر استریفیه تا 3 هفته بعد از زایمان به وضع طبیعی درآمده باشند، در تمامی گروه‌های مورد تحقیق میزان اسیدهای چرب غیراستریفیه در این زمان از حد طبیعی (200 میکرواکی‌والان در لیتر) بالاتر بود که این مبین بالانس منفی انرژی در تمامی گروه‌‌های مورد مطالعه بر طبق نمودار 1 و جدول 2 است.

در مطالعه‌ای‌ که توسط رضایی صابر و همکاران در سال 1386 در کشتارگاه اهواز صورت پذیرفت، بیشترین وقوع کبد چرب در گاوهایی بود که حدود یک­ماه از زایمان آنها گذشته بود. در این گروه میزان اسیدهای چرب غیراستریفیه بالاتر از 1100 میکرواکی‌والان در لیتر گزارش گردید (3).

در این مطالعه مقادیر سرمی NEFA بالاتر از 1000 میکرواکی‌والان در لیتر بر اساس گزارش Smith و همکاران در گروه (1-) 46% ، (8+) 28% ، (8-) 12% و (1+) 8% بوده است  که مبین وقوع کبد چرب در تمام گروه­ها به­ویژه در گاوهای هلشتاینی که کمتر از یک­ماه از زایمان آنها گذشته است. معمولاً در کبد چرب به­دلیل اینکه حیوان در بالانس منفی انرژی قرار می‌گیرد، مقادیر سرمی گلوکز کاهش پیدا می‌نماید (9 و 12).

براساس اطلاعات نمودار 2 و آزمون آنالیز واریانس (ANOVA) ملاحظه می‌شود که متوسط مقدار  گلوکز در گروه (8+) 49/8±  10/49، در گروه ( 1+ ) 76/8±  66/78، در گروه ( 8- ) 91/3±  76/56 و در گروه ( 1- ) 31/9±  25/33  میلی­گرم در دسی­لیتر بود که طبق معیار 09/82 = F با سطح معنی‌داری ( 001/0< p) و سطح اطمینان 99% تفاوت مشاهده شده در مقدار سرمی گلوکز در گروه‌های مختلف معنی‌دار بود و این مقدار در گروه (1-) کمتر از سایر گروه‌ها بود.

انفیلتراسیون چربی در کبد روی گلوکونئوژنز توسط هپاتوسیت‌ها بدون اثر است (22) ولی تجمع TG در هپاتوسیت­ها ظرفیت سلول برای سنتز اوره را کاهش داده و آمونیاک سبب کاهش توان هپاتوسیت‌ها در سنتز گلوکز از پروپیونات، می‌شود (16). بنابراین، تجمع TG در هپاتوسیت‌های گاوها، به­طور غیرمستقیم روی سنتز گلوکز اثر می‌گذارد. با پیشرفت آبستنی مقدار مصرف گلوکز افزایش پیدا می‌نماید و یکی از علل هیپوگلیسمی که به آن هیپوگلیسمی آبستنی اطلاق می‌گردد، می‌تواند رخ دهد (14 و 21) که با مطالعه کنونی برطبق  نمودار 2 همخوانی دارد.

براساس اطلاعات جدول یک و مطابق با آزمون ضریب همبستگی پیرسون انجام شده، ملاحظه می‌شود بین مقادیر سرمی NEFA و گلوکز همبستگی معکوس معنی‌داری وجود دارد، به طوری که ضریب همبستگی برابر 806/0- = r با سطح معنی‌داری (001/0< p) و سطح اطمینان 99% به­دست آمده است. این ضریب بیانگر منفی بودن تأثیر مقدار NEFA بر مقدار گلوکز است. بنابراین با افزایش مقدار NEFA در دام‌های مورد مطالعه مقدار گلوکز کاهش می‌یابد که نتایج این مطالعه با مطالعه دیگران همخوانی دارد (9 و 12).

در بیماری کبد چرب مقدار بیلی‌روبین تام سرم افزایش پیدا می‌نماید (4). در بیشتر گونه‌ها، افزایش بیلی‌روبین خون ناشی از کولستاز و یا بیماری­های کبدی می‌باشد (4، 14 و 21).

افزایش بیلی‌روبین خون در نشخوارکنندگان، غالباً از نوع بیلی‌روبین غیرکونژوگه است (4 و 21). بیلی‌روبین سرم شاخص خوبی برای بیماری­های کبدی نشخوارکنندگان است و معمولاً، میزان افزایش بیلی‌روبین سرم در گاوهای بیمار، نسبت به سایر گونه‌ها، بسیار اندک است (4). بیلی‌روبین مستقیم قابل اندازه‌گیری، به ندرت در گاوهای مبتلا به افزایش بیلی‌روبین خون یافت می‌شود (4 و 21). معمولاً افزایش بیلی‌روبین، تنها در مراحل پایانی بیماری رخ می‌دهد (15).

در مطالعه کنونی بر اساس اطلاعات نمودار 3 و آزمون آنالیز واریانس (ANOVA) ملاحظه می‌شود که متوسط مقدار بیلی روبین تام در گروه (8+) 108/0± 97/0، در گروه (1+) 17/0±  56/0، در گروه ( 8- ) 06/0± 78/0 و در گروه ( 1- ) 12/0±  24/1 میلی­گرم در دسی لیتر بود که طبق معیار 206/69 = F با سطح معنی‌داری (001/0< p) و سطح اطمینان 99% تفاوت مشاهده شده در مقدار بیلی روبین تام در گروه‌های مختلف معنی‌دار بود و این مقدار در گروه (1-) بیشتر از سایر گروه‌ها بود که با مطالعات رضایی صابر و همکاران (1386) همخوانی دارد (2 و 3).

همچنین در این مطالعه براساس اطلاعات جدول شماره یک  و مطابق با آزمون ضریب همبستگی پیرسون انجام شده ملاحظه می‌شود بین مقادیر سرمی NEFA و بیلی‌روبین توتال همبستگی مستقیم معنی‌داری وجود دارد، به طوری که ضریب همبستگی برابر 82/0= r با سطح معنی‌داری (001/0< p) و سطح اطمینان 99% به­دست آمده است. این ضریب بیانگر مثبت بودن تأثیر مقدار NEFA بر مقدار بیلی روبین توتال است. بنابراین، با افزایش مقدار NEFA در دام‌های مورد مطالعه مقدار بیلی روبین توتال نیز افزایش می‌یابد که با مطالعات دیگران همخوانی دارد.

سندرم کبد چرب در هر سنی وقوع می‌یابد (19 و 15). براساس اطلاعات جدول 2 و مطابق با آزمون ضریب همبستگی اسپیرمن انجام شده ملاحظه می‌شود بین سن و مقادیر سرمی NEFA همبستگی معنی‌داری وجود ندارد، به طوری­که ضریب همبستگی برابر 07/0 = r با سطح معنی‌داری 57/0 = p
(05/0> p) و سطح اطمینان 95% به­دست آمده است.

نتیجه اینکه کبد چرب با درصد فراوانی بالایی در گاوهای شیری هلشتاین منطقه تبریز وجود دارد و رخداد آن در گاوهای تازه زایمان کرده بسیار بیشتر است.

 

مراجع

1. رئوفی، ا.  1375. بررسی کشتارگاهی فراوانی وقوع سندرم کبد چرب در گاوهای نژاد شیری ازگاوداری­های اطراف تهران، دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، پایان‌نامه شماره 42.
2. رضایی صابر، ا. و نوری، م. 1387. بررسی مقادیر تری گلیسرید سلول­های کبدی و بیلی‌روبین تام و گلوگز سرم در گاوهای شیری دو رگ کشتار شده در کشتارگاه اهواز. مجله دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی تبریز، دورة 2 ، شماره 4، صفحات: 336-327.
3. رضایی صابر، ا. 1386. بررسی فراوانی سندرم کبد چرب در گاوهای شیری ارجاعی به کشتارگاه اهواز، دانشکده دامپزشکی دانشگاه شهید چمران اهواز، پایان‌نامه شماره 8680130.
4.  نظیفی، س. 1380. علوم آزمایشگاهی دامپزشکی (آسیب شناسی بالینی). چاپ اول،‌ انتشارات دانشگاه شیراز، صفحات: 307-304.
5. Bobe, G., Young, J.W. and Beitz, D.C. 2004. Pathology, Etiology, Prevention, and treatment of fatty liver in dairy cows. Journal of Dairy Science. 87(10): 3105-3124.
6. Drackley, J.K. 1999. Biology of dairy cows during the transition period.  Journal of Dairy Science. 82: 2259–2273.
7. Drackley, J.K. 2000. Use of NEFA as a Tool to monitor energy balance in transition dairy cows. w.w.w.Livestocktrail.uiuc. Cdu.uploods/dairy net/PP:1-3.
8. Geelen, M.J.H. and Wensing, T. 2006. Studies on hepatic lipidosis and coinciding health and fertility problems of high-producing dairy cows using the "Utrecht fatty liver model of dairy cows". Veterinary Quarterly, 28(3):90-104.
9. Grohn, Y., Lindberg, L.A., Bruss, M.L. and Farver, T.B. 1983.  Fatty infiltration of liver in spontaneously ketotic dairy cows. J. Dairy Sci. 66: 2320-2328.
10. Grummer, R.R. 1993. Etiology of lipid-related metabolic disorders in periparturient dairy cows. Journal of Dairy Science. 76:3882–3896.
11. Grummer, R.R. 1995. Impact of changes in organic nutrient metabolism on feeding the transition dairy cow. Journal of Animal Science. 73:2820-2833.
12. Herdt, T.H. 1988. Fatty liver in dairy cows. Veterinary clinics of North America: Food animal practice, 4: 269-287.
13. Johannsen, U., Menger, S., Staufenbiel, R. and Rossow, N. 1993. Investigations on morphology and function of the liver of high-yielding cows two weeks post partum. Dtsch. Tieraerztl. Wochenschr. 100:177–181.  
14. Kenneth, S.L., Edward, A.M. and Keith, W.P. 2003. Clinical pathology, Fourth Edition. Black well company. America. PP: 187, 199-210.
15. Morrow, D.A. 1976. Fat cow syndrome. Journal of dairy science, 59:1625-1629.
16. Overton, T.R., Drackley, J.K., Ottemann-Abbamonte, C.J., Beaulieu, A.D., Emmert, L.S. and Clark, J.H. 1999. Substrate utilization for hepatic gluconegenesis is altered by increased glucose demand in ruminants. Journal of Animal Sci. 77: 1940-1951.
17. Reid, I.M. 1980. Incidence and severity of fatty liver in dairy cows. Veterinary Record. 107:281–284.
18. Rezaei Saber, A.P., Nouri, M., Shahriari, A., Rasouli, A. and Fatemi Tabatabai, R. 2007. Hepatic triacylglycerols and plasma Non – esterified fatty acids and albumin leveles in cross breed cows in Ahvaz city of Khuzestanprovince of IRAN: an abattoir study. Pakistan Journal of biological sciences., 10(17): 2940-2944.
19. Roberts, C.J. and Reid, I.M. 1993. Fat cow syndrome and subclinical fatty liver. In " Current veterinary therapy 3 food animal practice " edited by J.L. Howard. W.B. Saunders Company, Philadelphia. PP: 315- 317.
20. Smith, T.R., Hippen, A.R., Beitz, D.C. and Young, J.W. 1997. Metabolic characteristics of induced ketosis in normal and obese dairy cows. , Journal of Dairy Science, 80:1569–1581.
21. Steven, L.S. and Michael, A.S. 2002. Fundamentals of veterinary Clinical Pathology.1st  ed. Black well company. America. PP: 467-474, 497.

 

22. Strang, B.D., Bertics, S.J., Grummer, R.R. and Armentano, L.E. 1998. Effect of long-chain fatty acids on triglyceride accumulation, gluconeogenesis, and ureagenesis in bovine hepatocytes., Journal of Dairy Science. 81: 728–739.
23. Wensing, T., Kruip, T., Geelen, M.J.H., Wentink, G.H. and Van den Top, A.M. 1997. Postpartum fatty liver in high-producing dairy cows in practice and in animal studies. The connection with health, production and reproduction problems. Comp. Haematol. Int. 7:167–171.
24. Woltow, G., Staufenbiel, R. and Langhans, J. 1991. Comparison between histologically and biochemically determined liver fat levels and resulting conclusions. Mh. VetMed. 46:576–582.