بررسی ساختار عدسی و دیواره خلفی چشم گاومیش با روش اولتراسونوگرافی

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 4، دوره 5، 1 (17) بهار، خرداد 1390، صفحه 1059-1065   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

غلامرضا اسدنسب^{* 1}؛ مجید فرتاش وند¹؛ ابوالحسن شاکری باویلی²

¹دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز، دانشکده دامپزشکی، گروه علوم درمانگاهی، تبریز، ایران

²دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی، تبریز، ایران

چکیده

در این مطالعه ساختار عدسی و دیواره خلفی چشم گاومیش به علت اهمیت آنها در بینایی تحت بررسی­های اولتراسونوگرافی قرارگرفته و علاوه بر توصیف نمای اولتراسونوگرافی این اعضا در تصویربرداری دو بعدی، اندازه­گیری آنها در تصاویر محور جلویی- عقبی نیز انجام یافت. تصاویر اولتراسونوگرافی حاصله همانند سایر حیوانات و به خصوص مثل گاو بوده است. میانگین و انحراف معیار کل ضخامت عدسی چشم گاومیش­ها 052/0± 133/1 سانتی­متر، میانگین و انحراف معیار ضخامت عدسی چشم راست 052/0±135/1 سانتی­متر و میانگین و انحراف معیار ضخامت عدسی چشم  چپ 053/0±132/1 سانتی­متر اندازه­گیری شد.میانگین و انحراف معیار ضخامت دیواره خلفی چشم راست و چپبه ترتیب برابر 042/0±677/1 میلی­متر و 041/0±672/1
میلی­متر و میانگین و انحراف معیار ضخامتکلی دیوارهخلفی چشم گاومیش­ها برابر 040/0±674/1 میلی­متر به­دست آمد. اختلاف معنی­داری در مقایسه بین میانگین ضخامت عدسی و دیواره خلفی چشم راست گاومیش با میانگین مشابه آنها در چشم چپ دیده نشد.

کلیدواژه‌ها

اولتراسونوگرافی؛ دیواره خلفی؛ چشم؛ عدسی؛ گاومیش

اصل مقاله

مقدمه

 

    از روش­های تشخیصی دقیق و مطلوب در تصویر برداری می­توان اولتراسونوگرافی (Ultrasonography) را نام برد که در پزشکی و دامپزشکی از این روش برای تصویربرداری بسیاری از بخش­های بدن استفاده می­کنند. در این روش مبناء تصویر سازی با استفاده از امواج صوتی مخصوصی که به ناحیه­ای از بدن فرستاده می­شود و برگشت اکوهای صوتی (Acoustic echoes) مختلفی که در اثر برخورد این امواج فراصوتی به عضو با اکوژنیسیته­های مختلفی که از آنها به­وجود می­آیند، استوار است (3 و 4).

در چشم پزشکی استفاده از اولتراسونوگرافی تشخیصی در سال 1956 میلادی گزارش گردیده و در دامپزشکی نیز Koch و Rubin سونوگرافی چشم را انجام داده­اند (3). یکی از الگوهای اولتراسونوگرافی الگوی نمایشی دو بعدی
(B-mode) است و با این روش اجزاء داخلی چشم مثل قرنیه، حفره قدامی، عدسی و زجاجیه را  می­توان بررسی نمود (4 و 8).

 از اجزاء چشم، عدسی و دیواره خلفی چشم گاومیش در این مطالعه مورد بررسی قرار گرفته و به جزئیات عضو مورد نظر که در بینایی حیوان و بالطبع در مسایل اقتصادی نقش به­ سزایی دارد، اشاره می­گردد.

در نشخوارکنندگان عدسی جزو محیط انکساری چشم بوده و دارای ساختمان محدب شفاف الطرفین، با قابلیت ارتجاعی زیاد می­باشد. رشته­های خاصی که اجسام مژگانی بوده و به عضلات مژگانی وصل می­شوند عدسی را در جای خود نگه می­دارند (3 و 10).

در تصاویر محور طولی (axial view) اولتراسونوگرافی قسمت­های خلفی و قدامی عدسی به صورت خط­های اکوئیک دیده می­شوند (4 و 8). اندازه­گیری­های سونوگرافیکی قابل تکرار چشم بایستی دقیقاً در محور چشم بدون فشار روی چشم صورت گیرند. همچنین در این الگو دیواره خلفی چشم هیپراکوئیک بوده و شدیداً منعکس کننده می­باشد و در تصاویر همانند خط محدبی دیده می­شود که سه لایه تشکیل دهنده دیوارة خلفی (شبکیه، مشیمیه، صلبیه) با سیستم­های اولتراسونوگرافی متداول قابل تفکیک نمی­باشند. چون زجاجیه شامل درصد خیلی زیادی آب است در تصاویر اولتراسونوگرافی آن­اکوئیک دیده می­شود که این امر سبب تشخیص راحت­تر دیواره خلفی می­گردد. مشاهده و اندازه­گیری این دیواره اغلب در تصاویر محور طولی اولتراسونوگرافی صورت می­گیرد که در این حالت قسمت­های دیواره خلفی به صورت مشخصی هیپراکوئیک دیده می­شوند. ناحیه پشت و اطرافی چشم، شامل بافت چربی مانند نیز هیپراکوئیک است. عصب بینائی هیپواکوئیک بوده و از عضلات چشمی که کمی اکوئیک­تر دیده می­شوند ممکن است تفکیک داده شوند (3 و 8).

جهت ایجاد تماس خوب بین چشم و مبدل می­توان از ژل­های تماسی متداول و حتی از روی پلک استفاده کرد و چشم حتماً بعد از هر بار اولتراسونوگرافی باید با محلول سالین (Saline)  شستشو داده شود (8).

 

 

مواد و روش­ها

       در این مطالعه بیست رأس گاومیش بومی ماده سه شکم زائیده بالغ منطقه شهرستان تبریز (از نژاد
  Babalus babalis) به طور تصادفی انتخاب گردیدند. بعد از آماده­سازی شرایط کاری هر گاومیش به صورت فیزیکی با طناب مقید شدند. با پرابMHz linear   6-8دستگاه Pie Medical ساخت کارخانهEsaote  عملیات اولتراسونوگرافی از روی پلک با پیدا نمودن رهیافت مناسب همراه با اضافه نمودن ژل صورت گرفت. اندازه­گیری­های متداول استاندارد عدسی در بیست رأس و دیواره خلفی در ده رأس گاومیش انجام یافت. از تصاویر اولتراسونوگرافی به­دست آمده ضبط ویدیوئی تهیه و از تصاویر مناسب پرینت گرفته شد. از کارت تبدیل رایانه­ای پیناکل (Pinnacle TV-Cart) جهت حصول تصاویر مطلوب استفاده گردید. اندازه­گیری­ها توسط برنامه­های خاص دستگاه اولتراسونوگرافی و یا توسط برنامه            رایانه­­ای Scion image ویرایش چهار، بعد از کالیبره نمودن تصاویر اسکن شده انجام گرفت. از آزمون  t-test برنامهSPSS  نسخه هفده­ام جهت آنالیز آماری داده­های به­دست آمده استفاده به عمل آمد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

قسمت قدامی عدسی

قسمت خلفی عدسی

 

 

نگاره 1- تصویری از اولتراسونوگرافیکی چشم گاومیش جهت اندازه­گیری ضخامت عدسی

 

 

 

 

 

ساختار عدسی چشمدر نمای مایل

 

 

نگاره 2- تصویر اولتراسونوگرافیکی ساختار عدسی چشم گاومیش جهت مشاهده ساختار داخلی عدسی

           

 

 

 

 

 

 

 

دیواره خلفی

 

 

نگاره 3- تصویری از اولتراسونوگرافیکی چشم گاومیش جهت اندازه­گیری ضخامت دیواره خلفی

 

 

 

جدول1- توصیف آماری اندازه‌گیری‌های به­دست آمده از عدسی چشمی در بیست رأس گاومیش

ناحیه مورد مطالعه	میانگین ضخامت عدسی ( برحسب سانتی­متر)	انحراف معیار
کل چشم­ها	133/1	052/0
چشم­های راست	135/1	052/0
چشم­های چپ	132/1	053/0

 

یافته­ها

 

   در این بررسی ساختار داخلی عدسی آن­اکوئیک و قسمت­های قدامی و خلفی عدسی به صورت خطوط هیپراکوئیک مشاهده شدند (نگاره­های 1 تا 3).

میانگین کل ضخامت عدسی چشم گاومیش­ها برابر 052/0± 133/1 سانتی­متر اندازه­گیری گردید. میانگین ضخامت عدسی چشم راست گاومیش­ها 052/0±135/1 سانتی­متر و میانگین ضخامت عدسی چشم چپ گاومیش­ها برابر 053/0±132/1 سانتی­متر (05/0>p) محاسبه شد (جدول 1). همچنین داده‌های به­دست آمده از ضخامت دیواره خلفی هر دو چشم گاومیش­ها به همراه محاسبه میانگین، انحراف معیار در جدول شماره 2 نشان داده شده است.

 

 

 

 

جدول 2- ضخامت دیواره خلفی در ده رأس گاومیش بر حسب میلی­متر

شماره گاومیش	چشم راست	چشم چپ
1	59/1	59/1
2	67/1	66/1
3	64/1	64/1
4	66/1	66/1
5	69/1	69/1
6	67/1	65/1
7	71/1	70/1
8	68/1	68/1
9	74/1	73/1
10	72/1	72/1
میانگین	677/1	672/1
انحراف معیار	042/0	041/0

 

 

 

در این بررسی ساختار دیواره خلفی هیپراکوئیک مشاهده شد که میانگین کل ضخامت دیواره خلفی چشم گاومیش­ها برابر 040/0± 674/1 میلی­متر اندازه­گیری گردید. همچنین میانگین ضخامت دیواره خلفی چشم راست 042/0 ± 677/1 میلی­متر و میانگین ضخامت دیواره خلفی چشم چپ گاومیش­ها برابر 041/0±672/1 میلی­متر به­دست آمد که اختلاف معنی­داری بین آنها مشاهده نشد.

بحث و نتیجه­گیری

    در معاینات بالینی چشم به علت نقش آن در زندگی مورد معاینه قرار می­گیرد. از قسمت­های مهم این عضو، می­توان عدسی و دیواره خلفی آن را ذکر نمود که بررسی ساختاری آنها در تفکیک حالات بیمارگونه کاربرد دارد (1، 6 و 11). با روش­های متعددی می­توان این جزء را بررسی کرد که یکی از این روش­ها اولتراسونوگرافی است (4 و 5).

اولتراسونوگرافی چشم در تصویربرداری تشخیصی دامپزشکی انجام می­یابد. کاربرد اولتراسونوگرافی و اندازه گیری­های اجزاء چشم در حیواناتی نظیرگاو (2 و 7)، سگ (4 و 8) و اسب (1 و 11) ارائه شده ولی هیچ گزارش معتبری از اندازه اولتراسونوگرافی و تعیین ضخامت عدسی و دیواره خلفی چشم گاومیش مشاهده نشده است. اندازه­گیری اولتراسونوگرافی به علت اینکه مشکلات روش­های تشریحی که ممکن است با بکارگیری مواد یا روش­های خاص همانند منجمد نمودن، تغییری در اندازه ساختارهای چشم  به­وجود آورند را نداشته و از این جنبه حائز اهمیت می­باشند.

 نتایج حاصل از این بررسی نشان داد که در کل اندازه ضخامت عدسی چشم راست هر گاومیش کمی بیشتر از ضخامت عدسی چشم چپ همان گاومیش می­باشد، با این وجود در مقایسه میانگین ضخامت عدسی چشم راست با میانگین ضخامت عدسی چشم چپ گاومیش­ها اختلاف معنی­داری مشاهده
نمی­گردد. نتایج این بررسی نشان می­دهد که میانگین ضخامت عدسی چشم­ها در گاومیش (052/0±133/1 سانتی­متر) در حدود مقدار ذکر شدة 12 میلی­متری گاو بوده (4) و میانگین ضخامت عدسی هر دو چشم گاومیش­ها نزدیک به اندازه فوق در گاو می­باشد. همچنین این اندازه­گیری نزدیک به اعداد ذکر شده در مطالعه El-Maghraby در الگوی نمایشی B-mode بر روی گاو (حدود2/1-09/1 سانتی­متر) می­باشد (2). به عبارتی این مطالعه آشکار می­سازد که اندازه ضخامت عدسی گاومیش­ها نزدیک همین ضخامت در گاو است.

همچنین در این بررسی ساختار داخلی عدسی مشابه سایر حیوانات آن اکوئیک و قسمت­های قدامی و خلفی عدسی به صورت خطوط هیپراکوئیک مشاهده شدند (2  و 4).

 در تصاویر اولتراسونوگرافی به­دست آمده همانند سایر گزارشات دیواره خلفی به صورت خط محدبی دیده
می­شود که سه لایه تشکیل دهنده دیوارة خلفی (شبکیه، مشیمیه، صلبیه) قابل تفکیک نمی­باشند (8). همچنین در این بررسی ساختار داخلی دیواره خلفی مشابه سایر حیوانات هیپراکوئیک  مشاهده شد (4 و 8).

همانند مطالعه Potter، که پراب 7.5 MHz را مناسب برای بررسی ساختارهای چشم گاو مطرح نموده پراب کاربردی این مطالعه یعنی پراب 6-8 MHz نیز کارآمدی کافی و لازم را در زمینه اولتراسونوگرافی ساختارهای چشم گاومیش دارا می­باشد (7).

نتایج حاصل از این بررسی نشان داد که عمق ضخامت دیواره خلفی چشم راست هر گاومیش برابر یا کمی بیشتر از ضخامت لایه­های خلفی چشم چپ همان گاومیش اندازه­گیری شد که در مقایسه میانگین ضخامت دیواره خلفی چشم راست برابر 042/0±677/1 میلی­متر با میانگین ضخامت دیواره خلفی چشم چپ گاومیش­ها (041/0±672/1 میلی­متر) اختلاف معنی­داری مشاهده نمی­گردد.

اندازه­گیری دیواره خلفی مشابه مطالعه Potter که در نژادهای مختلف گاو انجام داده­اند صورت گرفته است و نتایج این بررسی نشان می­دهد که میانگین ضخامت دیواره خلفی چشم­ها در گاومیش (040/0±674/1 میلی­متر) نزدیک و یا کمتر از حدود مقدار ذکر شده در مورد گاو (در نژاد هلشتاین 8/1 میلی­متر، در نژاد جرسی 2/2 میلی­متر و در مطالعه تشریحیPrince  و همکاران 2/2 میلی­متر) بوده است (7 و 9).

 همچنین برخی مطالعات مشابهت اندازه­گیری اولتراسونوگرافی چشم با اندازه­گیری­های بعد از کالبد­گشایی را بیان می­دارند (2 و 7) که پیشنهاد انجام بررسی­های توأم اولتراسونوگرافی و تشریح این جزء داده می­شود.

بر اساس مطالعات انجام یافته به نظر می­رسد اولتراسونوگرافی یک ابزار تشخیصی خوبی در معاینات چشم گاومیش بوده و کاربردی می­باشد. البته نیاز به بررسی­ها و مطالعات بیشتری و به خصوص بیماری­های چشم در این حیوان احساس می­گردد.

مراجع

1. Farrow, C.S. 2006. Veterinary diagnostic Imaging: the Horse. Mosby, St Louis, pp: 387-391.
2. El-Maghraby, H., Nyland, T. and Bellhornd, R.W. 1995. ultrasonographic and biometric evaluation of sheep and cattle eyes. Veterinary Radiology & Ultrasound, Vol. 36, pp: 148-1.51.
3. Goddard, P.J. 1995. Veterinary ultrasonography. CaB interational, pp: 1-12, 87-104, 165-275.
4. Kealy, M., McAllister, H. 2000. Diagnostic Radiology and Ultrasonography of the Dog and Cat. 3rd ed., Saunders, St Louis, pp: 377-378.
5. Kirk, N.G. 1981. Text book of veterinary Ophthalmology. Lea & Febiger, Philadelphia, pp: 255-259.
6. Lavach, J.D. 1989. Large Animal Ophthalmology. Mosby, St Louis, pp: 185-200.
7. Potter, T.J., Hallowell, G.D. and Bowen, I.M. 2008. Ultrasonographic anatomy of the bovine eye. Vet Radiol Ultrasound, vol.49, pp: 172-5.
8. Poulsen Nautrap, C., Tobias, R. and Cartee, R.B. 2000. An Atlas and Textbook of Diagnostic Ultrasongraphy of the Dog and Cat. 1st Ed, Manson publishing, Hannover, pp: 75-85.
9. Prince, J.H., Diesam, C.D., Eglitis, I. and Ruskell, G.L. 1960. Anatomy and histology of the eye and orbit in domestic animals. Springfield, I L: Charles C Thomas, pp: 154–181.
10. Reece, W.O. 2005. Functional Anatomy and Physiology of domestic Animals. 3rd ed., Lippincott Williams & Wilkings, Philadelphia, pp: 132-141.
11. Reef, V.B. 1998. Equine Diagnostic Ultrasound. W.B. Saunders Company, Philadelphia, pp: 50-71.
12. Sisson, S. 1975. Sisson and Grossman^,s the Anatomy of the domestic Animals, edited by Robert Getty. Volume I, 5th ed., W.B. Saunders company, Philadelphia, pp: 1180-1204.