بررسی شیوع بیماری اسهال ویروسی گاوان به روش الایزای غیر مستقیم در گاوهای شیری هلشتاین منطقه تبریز

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 5، دوره 5، 1 (17) بهار، خرداد 1390، صفحه 1067-1073   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

افشین دواساز تبریزی^{* 1}؛ پیمان زارع²؛ یوسف داودی³؛ صمد مسافری¹؛ مهران علمداری⁴

¹دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز، دانشکده دامپزشکی، گروه علوم درمانگاهی، تبریز، ایران

²دانشگاه تبریز، دانشکده دامپزشکی، گروه پاتوبیولوژی، تبریز، ایران

³دانشگاه آزاد اسلامی، واحد سراب، گروه دامپزشکی، سراب، ایران

⁴اداره کل دامپزشکی استان آذربایجان شرقی، تبریز، ایران

چکیده

بیماری اسهال ویروس گاو باعث تضعیف سیستم ایمنی دام می­شود و حیوان را مستعد ابتلا به سایر بیماری­ها می­نماید. نظر به اینکه عادی­ترین شکل این بیماری فرم مزمن آن است، در کشور ما به­صورت جدی مورد توجه قرار نمی­گیرد. با توجه به اینکه در گله­های شیری خیلی از موارد ناباروری  بدون مشخص شدن علت آن وجود دارد و هیچ­گونه واکسیناسیون و کنترل علیه بیماری اسهال ویروسی گاو در گاوداری­های صنعتی تبریز صورت نمی­گیرد، ضرورت بررسی میزان شیوع این بیماری در سطح گاوداری­های شیری منطقه آشکار می­شود. به منظور بررسی آلودگی با ویروس اسهال ویروسی گاو در منطقه تبریز، نمونه خون از ورید 508 رأس گاو شیری هلشتاین از گاوداری­های صنعتی تبریز اخذ گردید. سرم­ها تا زمان آزمایش در دمای منفی 20 درجه سانتی­گراد نگه­داری شدند. نمونه­های سرم با استفاده از روش الایزای غیر مستقیم و با کیت تجارتی جهت جستجوی آنتی بادی ویژه ویروس اسهال ویروسی گاو مورد آزمایش قرار گرفتند. از مجموع 508 رأس گاو تحت بررسی 95 مورد (7/18درصد) دارای آنتی بادی ضد اسهال ویروسی گاو بودند.

کلیدواژه‌ها

سهال؛ گاو؛ الایزا

اصل مقاله

مقدمه

 

     با این که اسهال ویروسی گاو مدتها است که به­عنوان یک بیماری مهم گاو شناخته شده است، اهمیت آن در کاهش باروری در سال­های اخیر بیشتر معلوم شده است. ویروس اسهال ویروسی گاو جزو خانواده پستی ویروس­ها می­باشد. در حالت حاد بیماری کاهش ناگهانی تولید شیر، ضعف شدید، بی­اشتهایی و تب بالا همراه با لکوپنی به­صورت یکجا ایجاد می­شود. مدفوع آبکی و در حجم زیاد و گاهی حاوی خون
می­باشد. در بعضی گله­ها تنفس شدید و سرفه­های خشن نیز به­ وجود می­آید. از علائم دیگر ترشح فراوان و کش­دار بزاق و ریزش چرکی از بینی است. گاوان آبستن معمولاً در نتیجه عفونت و اغلب پس از گذرانیدن مرحله حاد بیماری سقط جنین می­کنند (2، 12، 15، 17 و 19). ویروس اثر مهار کننده شدید بر دستگاه ایمنی بدن دارد. بیماری اغلب حالت مزمن دارد. اثر ویروس بر دستگاه تناسلی گوناگون است. عفونت ویروسی شدید با هر دو بیوتیپ آن در رویان و جنین اثر شدید دارد. عفونت در ماه اول آبستنی منجر به مرگ رویان و جذب آن می گردد و گاو یا تلیسه در فاصله طبیعی یا کمی طولانی­تر  به فحلی برمی­گردد و این باعث کاهش میزان باروری می­گردد. عفونت در ماه دوم تا چهارم آبستنی سقط جنین، مرگ همراه با مومیایی شدن جنین، تاخیر در رشد، حالت­های غیر طبیعی تکامل سیستم اعصاب مرکزی و موریختگی را به دنبال دارد. بعضی گاوها و تلیسه­ها گوساله را تا آخر آبستنی حمل می­کنند ولی این­ها ممکن است همیشه مبتلا بمانند (8، 15 و 18). عفونت بعد از ماه ششم آبستنی ممکن است منجر به سقط جنین شود. این امکان وجود دارد که عفونت جنین، تولد گوساله طبیعی زنده نارس، گوساله مرده یا ضعیف و گوساله با ناهنجاری مادرزادی را به دنبال داشته باشد (7، 10، 16 و 21).

به­خاطر طبیعت خاص بیماری اسهال ویروس گاو که باعث تضعیف سیستم ایمنی دام می­شود و حیوان را مستعد ابتلا به سایر بیماری­ها می­نماید، امروزه در خیلی از کشورها  واکسیناسیون و کنترل این بیماری به­صورت گسترده انجام
می­پذیرد. نظر به اینکه عادی­ترین شکل این بیماری فرم مزمن آن است، متأسفانه در کشور ما به­صورت جدی مورد توجه قرار نمی­گیرد، در حالی که خسارات اقتصادی آن قابل توجه است. با توجه به اینکه در گله­های شیری خیلی از موارد ناباروری  بدون مشخص شدن علت آن وجود دارد و هیچ گونه واکسیناسیون و کنترل علیه این بیماری در گاوداری­های صنعتی تبریز صورت نمی­گیرد و این بیماری به­عنوان یکی از مهم­ترین  بیماری­های ویروسی در جهان که باعث کاهش باروری
می­گردد مطرح است، ضرورت بررسی میزان شیوع آن در سطح گاوداری­های شیری منطقه آشکار می­شود.

 

 

مواد و روش­ها

     در این تحقیق از 508 رأس گاو شیری هلشتاین خونگیری به عمل آمد. گاوهای ماده تحت بررسی از دامداری­های صنعتی انتخاب شدند. نمونه­گیری از 16 گاوداری شیری انجام شد. سن گاوها بین 2 تا 4 سال بود و از 508 مورد تحت بررسی، 294 مورد غیر آبستن و 214 مورد آبستن بودند. نمونه‌ها پس از انعقاد با دور 2000 در دقیقه و به مدت 15 دقیقه سانتریفوژ شدند و سرم‌ها به منظور پرهیز از ذوب و انجماد مکرر در حجم‌های یک ونیم میلی­لیتری در میکروتیوب ریخته و تا زمان آزمایش در برودت 20- درجه سانتی­گراد نگه­داری شدند. آزمایش الایزا برای جستجوی پادتن‌های سرمی ویژه BVD  با استفاده از کیت‌های BVD-antibody ساخت شرکت Svanovir کشور سوئد انجام گرفت. اساس آزمایش بر مبنای توصیه شرکت سازنده کیت بود.

نتایج

    در مجموع سرم 508 رأس گاو شیری به روش الایزا مورد آزمایش قرار گرفت که فراوانی موارد مثبت و منفی به تفکیک گله در جدول 1 آورده شده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 1- فراوانی موارد مثبت و منفی از نظر اسهال ویروسی گاو در گاوهای شیری هلشتاین منطقه تبریز

گله	تعداد گاوهای تحت بررسی	تعداد موارد منفی	تعداد موارد مثبت
1	32	26	6
2	10	8	2
3	28	11	17
4	22	19	3
5	54	39	15
6	42	37	5
7	24	22	2
8	11	8	3
9	22	18	4
10	31	28	3
11	51	47	4
12	28	25	3
13	21	19	2
14	26	18	8
15	18	15	3
16	88	73	15
جمع	508	413	95

 

 

 

همان­طور که در جدول 1 ملاحظه می‌گردد از مجموع 508 رأس گاو شیری تحت آزمایش 95 رأس سرم مثبت و 413 رأس سرم منفی بودند. به عبارتی دیگر 7/18 درصد نمونه‌ها مثبت و 3/71 درصد نمونه‌ها منفی بود. نمودار 1 نیز نسبت گاوان سرم مثبت و منفی را نشان می‌دهد.

 

 

 

 

 

نمودار 1- درصد فراوانی موارد مثبت و منفی اسهال ویروسی گاوان در گاوهای شیری هلشتاین منطقه تبریز

 

بحث و نتیجه‌گیری

    روش­های آزمایشگاهی مختلفی که در مطالعات اپیدمیولوژیکی به منظور بررسی فراوانی آلودگی با BVDV صورت می‌گیرد بر پایه روش­های سرولوژی است که حضور پادتن ضدویروس را مشخص می‌کند که دلالت بر آلودگی قبلی با ویروس می‌نماید (16 و 18).

 بیماری در ایالات متحده، استرالیا، کانادا، آلمان، انگلستان، سوئد، ژاپن و آرژانتین شیوع دارد. در انگلستان حداقل 50 درصد گاوان از نظر سرمی نسبت به بیماری واکنش مثبت دارند. در استرالیا در مناطق گرم میزان آلودگی 91 درصد و در نواحی معتدل 54 درصد است. در کنیا 19 درصد گاوان و در آلمان 76 درصد گاوانی که مورد آزمایش قرار گرفته‌اند در آزمایش سرمی آلوده تشخیص داده شده­اند (2، 9، 14، 17 و 19). تحقیقات در داخل کشور در استان­های تهران، خوزستان، آذربایجان غربی، چهار محال و بختیاری و خرأسان رضوی صورت پذیرفته است. کارگر موخر و همکاران در سال 1374 وجود و میزان شیوع بیماری را در گاوداری­های اطراف تهران گزارش نمودند. در این مطالعه در یک گاوداری که بیماری
به­صورت حاد بروز کرده بود از 583 رأس گاو نمونه­برداری انجام و 100% موارد مثبت بوده اند. صدیقی نژاد (1375) در گزارش یک بررسی کشوری در مورد بیماری BVD، بیان
می­نماید که 6/52 درصد نمونه­ها دارای پادتن علیه ویروس BVD بوده­اند (3). در کنار این موضوع از 417 رأس گاوهای مربوط به نژادهای مختلف از کشتارگاه تهران نمونه اخذ و در مورد این گروه 58/51% موارد از نظر سرمی مثبت بوده­اند (4). مرشدی و همکاران (1383) میزان شیوع را در شهرستان ارومیه در مورد این بیماری 6/26% گزارش نمودند (5). حاجی حاجیکلایی و همکاران (1386) در یک بررسی در شهرستان اهواز 572 رأس گاو را آزمایش نمودند که 163 رأس سرم مثبت بودند (1). طالب خان گروسی و همکاران (2008) با شناسایی آنتی بادی بیماری اسهال ویروسی گاوان  در شیر مخزن گسترش بالای بیماری در منطقه تحت مطالعه را گزارش نموده­اند (21). ممتاز و همت زاده (1382) در یک بررسی در گاوداری­های شهرستان شهرکرد از 270 گاو، میزان 6/29 درصد واکنش مثبت به­دست آوردند (6). در بررسی همت زاده و همکاران در سال 1380 در استان چهارمحال بختیاری، میزان آلودگی 32/23 درصد گزارش شده است (7). در بررسی حاضر میزان آلودگی نسبت به سایر مناطق کشور کمتر به نظر می­رسد، ولی باید به این نکته توجه نمود که جامعه تحت بررسی در این تحقیق فقط شامل گاوهای هلشتاین گاوداری های صنعتی بوده است و از این لحاظ با تحقیقات مشابه در داخل کشور متفاوت است. چون در سایر مطالعات، جامعه آماری گاوهای بومی (نر و ماده با هم) و دامداری­های سنتی را نیز در بر می­گرفته است، یا اینکه بررسی به­صورت کشتارگاهی انجام شده است.

 بررسی‌ها در کشورهای دیگر نشان می‌دهد که شایع‌ترین شکل آلودگی به BVDV شکل تحت بالینی است. میزان آلودگی در اسلوونی 18 درصد، ایتالیا 4/31 درصد، انگلستان 5/62 درصد، دانمارک 64 درصد، سوئد 5/45 درصد، آمریکا 6/86 درصد، سوئیس 6/58 درصد، مصر 2/49، نروژ 5/18 درصد گزارش شده است (10، 11، 12، 13، 14، 15، 19 و 22). همان­طوری که ملاحظه می‌شود فراوانی آلودگی نه تنها بین کشورهای مختلف، بلکه حتی در داخل یک کشور بین مناطق مختلف و در یک منطقه نیز بین دامداری­های مختلف اختلاف دارند که این اختلاف را بیشتر به وضعیت جغرافیایی مناطق، مدیریت، تعداد دام­های موجود در گله و شرایط اکولوژیک نسبت می‌دهند (3، 7، 10 و 12). در تحقیق حاضر نیز این موضوع صادق است به­طوری که در گله شماره سه آلودگی به­صورت استثنا خیلی بالا می­باشد (7/60%). از طرف دیگر گاوداری­های شیری منطقه کوچک (به­طور معمول زیر 300 رأس) هستند که درصد آلودگی را می­تواند تحت تأثیر قرار دهد. در بررسیRufenacht و همکاران در سال 2001 در سوئیس نشان داده شده که 6/58 درصد دامداری­ها آلوده بودند و میزان آلودگی 31 درصد و تعداد گاوهای آلوده در هر دامداری یک تا 25 رأس بودند (19). در بررسی صورت گرفته در اسلوونی بر روی 7968 رأس گاو از 354 دامداری، میزان آلودگی سرمی 8/17 درصد گزارش گردید. در این کشور میزان آلودگی در شمال شرق 6/5 درصد و در جنوب غرب 3/30 درصد بوده است هر چند که تعداد گاوهای موجود در دامداری­های این مناطق مساوی و 30 تا 40 رأس در هر دامداری بودند ولی گاوهای منطقه جنوب غرب چرای تابستانی مشترک داشتند و در مراتع مشترک چرا می‌کردند و گاوهای منطقه شمال شرق در سیستم بسته نگه­داری می‌شدند. بنابراین، امکان تماس گاوها با همدیگر در منطقه جنوب غرب بیشتر بوده در نتیجه امکان انتقال و جابه‌جایی ویروس بین این گاوها نیز بیشتر بوده است (10). همچنین در بررسی صورت گرفته در نروژ بر روی 1133 گاو از 187 دامداری، میزان آلودگی 5/18 درصد گزارش گردید که منطقه شمال حداقل آلودگی (5/6 درصد) و جنوب شرق حداکثر آلودگی (2/24 درصد) را به خود اختصاص دادند (13). از آنجایی که ویروس عمدتاً از طریق تماس نزدیک و انتقال مستقیم بین گاوها جابجا شده و انتقال می‌یابد پس برقراری تماس بین گاوها جهت انتقال ضروری می‌باشد و در صورت وجود بیماری در گله هر چه تعداد دام­های موجود در گله بیشتر باشد امکان تماس و در نتیجه امکان انتقال بیشتر خواهد بود (23). این مسئله تا آن حد حائز اهمیت است که مشاهده شده در بعضی از دامداری­ها حتی با وجود دام­های PI ‌آلودگی سرمی کم و 15 درصد بوده است و علت آن را به عدم تماس کافی دام­های PI با بقیه گاوهای موجود در دامداری نسبت می‌دهند (15).

بسته به زمان ورود ویروس به یک دامداری، میزان آلودگی نیز متفاوت خواهد بود. اگر دامداری اخیراً آلوده شده باشد احتمال بالا بودن آلودگی وجود دارد. در بررسی Ferrari و همکاران در سال 1999 بر روی 6992 رأس گاو از 147 دامداری، میزان آلودگی 4/31 درصد گزارش گردید. 63 دامداری (9/42 درصد) فاقد آلودگی و 84 دامداری (1/56 درصد) آلوده بودند. میزان آلودگی بین 13 دامداری 99-76 درصد متغیر بود که اختلاف معنی‌داری با بقیه دامداری­ها داشتندو علت را این گونه توجیه نمودند که در این دامداری­ها آلودگی اخیراً اتفاق افتاده است (10). میزان آلودگی در بین سال­های مختلف ممکن است متفاوت باشد (22).

از جمله عوامل تأثیر گذار بر میزان آلودگی در یک منطقه وجود دام­های PI می‌باشد. در دامداری­هایی که حداقل یک رأس دام PI وجود دارد بیش از 80 درصد گاوهای آن دامداری سرم مثبت هستند (15). در مطالعه Meyling  و Houe در سال 1991 بر روی 19 دامداری شیری، میزان آلودگی سرمی 64 درصد گزارش گردید. در (53 درصد) 10 دامداری­، دام­های PI وجود داشتند که 4/1 درصد کل گاوهای تحت مطالعه را  شامل می‌شدند و تعداد آنها از یک تا 10 رأس در هر دامداری متغیر بودند. در دامداری­های دارای دام­های PI میزان آلودگی 87 درصد و در دامداری­هایی که فاقد دام­های PI بودند میزان آلودگی 43 درصد بود که اختلاف معنی‌داری بین آنها وجود داشت (13). در مطالعه کارگر و همکاران در سال 1374 میزان آلودگی در دامداری­هایی که شکل بالینی بیماری مخاطی را نشان دادند، صددرصد بوده است (4). در بررسی ما، در زمان
نمونه­گیری هیچ­کدام از گله­ها علائم و شرایطی دال بر وجود شکل حاد بیماری نداشتند، شاید یکی از دلایل پایین بودن میزان آلودگی در بررسی حاضر همین علت باشد.

در بررسی Synge و همکاران (1999) در انگلستان روی 6150 رأس گاو از 213 دامداری، 91 دامداری (43 درصد) عاری از آلودگی گزارش شدند. در یک درصد دامداری­ها میزان آلودگی صددرصد بود و در 96 دامداری (45 درصد) ترکیبی از گاوهای سرم منفی و سرم مثبت وجود داشتند در حالی که در 23 دامداری (11 درصد) علاوه بر گاوهای سرم مثبت و منفی، دامهای PI نیز وجود داشتند (20). در طی بررسی­های صورت گرفته طی سال­های 1999-1994 در آلمان مشخص شد که 28 درصد دامداری­ها قبلاً آلوده نبودند ولی خرید یک رأس گاو و یا تلیسه آبستن که بعداً گوساله‌ PI به دنیا آوردند باعث آلودگی گاوهای آن دامداری­ها شد. دام­های 36 درصد دامداری­ها با دام­های PI دامداری­های دیگر در مزارع مشترک چرا  می‌کردند که این باعث انتقال ویروس و آلودگی این دامداری­ها شد و 3 درصد دامداری­ها در مجاورت دامداری­هایی قرار داشتند که دام­های PI در آن دامداری­ها بودند و این احتمال داده شد که ممکن است ویروس از طریق هوا از یک دامداری به دامداری دیگر انتقال یابد (8).

از آنجایی که مطالعات صورت گرفته در خصوص وضعیت آلودگی گاوهای ایران به BVDV محدود می­باشد، لذا توصیه می‌گردد در سایر نقاط ایران نیز مطالعات مشابهی صورت گیرد تا وضعیت کلی آلودگی در کشور مشخص و اقدامات جهت کنترل و پیشگیری از آن که اساساً بر مبنای شناسایی و حذف دامهای PI، جلوگیری از ورود عفونت به گله و واکسیناسیون می‌باشد به اجرا در آید. 

مراجع

1. حاجی حاجیکلایی، م.ر. و صیفی آبادشاپوری، م.ر. 1386. بررسی سرولوژیکی آلودگی به اسهال ویروسی گاو در گاوهای اهواز، تحقیقات دامپزشکی، شماره 245، صفحه: 21.
2. جفری، اچ.آرتور. 1379. تولید مثل ومامایی دامپزشکی. ترجمه علوی شوشتری، م. جلد دوم. صفحات: 963-958.
3. صدیقی­نژاد، ص. 1375. بررسی اسهال ویروسی گاو، بیماری مخاطی در ایران. پژوهش و سازندگی، شماره 30، صفحه : 127.
4. کارگر موخر، ر.، اهورائی، پ.، حسامی، م.، تقی‌پور بازرگانی، ت.، غلامی، م.ر.، خدمتی، ک. و همکاران. 1374. گزارش وجود و میزان شیوع بیماری BVD/MD در گاوداری­های اطراف تهران. پژوهش و سازندگی، شماره 28، صفحات: 116- 112.
5. مرشدی، ا.، محمودیان، ع.، دلیر نقده، ب. و حاجی­زاده، ج. 1383. بررسی سرم شناسی میزان شیوع آلودگی گاوها به BVDV با آزمون الایزا و مقایسه استفاده از الایزای شیر و سرم خون در ارومیه. تحقیقات دامپزشکی، شماره 235، صفحه: 227.
6. ممتاز، ح.و همت زاده، ف. 1382. تعیین میزان عفونت پستی ویروسی در گاوداری­های شهرستان شهرکرد. پژوهش وسازندگی، شماره 59، صفحات: 91-86.
7. همت‌زاده، ف.، کجوری، غ.، کارگر موخر، ر.، روحانی، م. 1380. بررسی سرمی بیماری اسهال ویروسی گاوان در استان چهارمحال بختیاری. مجله تحقیقات دامپزشکی، دوره 56، شماره 3، صفحه: 92-85.
8. Bitsch, V., Hansen, K., Ronsholt, L. 2000. Experiences from the Danish Programmed for eradication of bovine virus diarrhea (BVD) 1994- 1995 with special reference to legislation and causes of infection. Veterinary Microbiology, 77:137-143.
9. Browline, J. 2002. Bovine virus diarrhea virus: Pathogenesis and control. In: Recent developments and Perspective in Bovine Medicine. Keynote lectures in xxll world Buiatrics congress, 18-23, August 2002, Hannover, Germany. Edited by Martin, Kaske Henner, Scholz and Martin Holtershinken, 24-31.
10. Ferrari, G., Scicluna, M.T., Bonvicini, D., Gobbi, C., Della Verita, F., Valentini, A. and Autorino, G. L. 1999. Bovine virus diarrhea (BVD) control program in an area in the Rome province (Italy). Veterinary Microbiology, 64:237-245.
11. Grom, J. and Barlic Maganja, D. 1999. Bovine Viral Diarrhea (BVD) infectious- control and eradication program in breeding herds in Slovenia. Veterinary Microbiology, 64:259-264.
12. Harkness, J.W., Sands, J.J. and Richard, M.S. 1978. Serological studies of mucosal disease in England and Wales, Research Veterinary Science. 24:98-103.
13. Houe, H., Meyling, A. 1991. Prevalence of bovine virus diarrhea (BVD) in Danish dairy herds and estimation of incidence of infection in early pregnancy. Preventive Veterinary Medicine, 11:9-16.
14. Loken, T., Krogsrud, J., Bjerkas, I. 1991. Pestivirus infection in Norway. Serological investigations in cattle, sheep and pigs. Acta Veterina Scandinavia, 32:27-34.
15. Paisley, L.G., Wells, S., Schmitt, B.J. 1996. Prevalence of bovine viral diarrhea antibodies in 256 U.S. Cow-calf operations: A survey. Theriogenology, 46:1313-1323.
16. Robert, F.K. 2001. Viral Disease of cattle. Second edition. Iowa state, University press, USA. pp. 113-126, 159-170.
17. Robhun, W.C., Guard, C., Richards, C.M. 1995. Disease of Dairy cattle. 1st Ed. Williams and Wilkins. London. pp. 80-82, 197-208.
18. Rodostits, O.M., Gay, C.C., Blood, D.C. and Hinchcliff, K.W. 2000. Veterinary Medicine. W.B. Saunders, London. 9th Edition. p: 1085-1105.
19. Rufenacht, J., Schaller, P., Audige, L., Kuntti, B., Kupfer, U. and Peterhans, E. 2001. The effect of infection with bovine viral diarrhea virus on the fertility of Swiss dairy cattle. Theriogenology, 56:199-210.
20. Synge, B.A., Clark, A.M., Moar, J.A.E., Nicolson, J.T., Nettleton, P.F. and Herring, J.A. 1999. The Control of bovine virus diarrhea virus in Shetland. Veterinary Microbiology, 64:223-229.
21. Talebkhan Garoussi, M., Haghparast, A., Estajee, H. 2008. Prevalence of bovine viral diarrhea virus antibodies in bulk tank milk of industrial dairy cattle herds in suburb of mashhad-Iran. Preventive Veterinary Medicine, 84:171-176.
22. Taylor, L.F. and Rodwell, B.J. 2001. Outbreak of fetal infection with bovine pestivirus in a central Queensland beef herd. Australian Veterinary Journal, 79: 682-685.
23. Valle, P.S., Martin, S.W., Tremblay, R. and Bateman, K. 1999. Factors associated with being a bovine virus diarrhea (BVD) seropositive dairy herd in the M [oslash] re and Romsdal country of Norway. Preventive Veterinary Medicine, 40:165-177.