تأثیر سطوح مختلف کنجاله هسته خرما بر عملکرد جوجه خروس های گوشتی

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 6، دوره 5، 1 (17) بهار، خرداد 1390، صفحه 1075-1082   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

فرشید خیری^{* 1}؛ جواد پوررضا¹؛ مصطفی فغانی¹؛ یاسر رحیمیان²

¹دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شهرکرد، شهرکرد، ایران

²سازمان جهاد کشاورزی استان چهار محال و بختیاری، گروه علوم دامی، ایران

چکیده

به منظور مطالعه استفاده از سطوح مختلف کنجاله هسته خرما در تغذیه جوجه خروس­های گوشتی، تعداد 180 قطعه جوجه یک روزه رأس 308، در یک طرح کاملاً تصادفی با 5 تیمار و 3 تکرار (12 قطعه در هر تکرار)، در جایگاه­های مورد آزمایش قرار گرفتند. جیره­ها به صورت آزاد در تمام دوره پرورش(49 روز) در اختیار جوجه­ها قرار داده شد. جیره­های آزمایشی عبارت بودند از جیره پایه و تیمارهایی که در آنها به ترتیب 5، 10، 15 و 20 درصد از ذرت پایه با کنجاله هسته خرما جایگزین شده بود. تیمار دوم حاوی 5 درصد، تیمار سوم جیره حاوی 10 درصد، تیمار چهارم حاوی 15 درصد و تیمار پنجم حاوی 20 درصد کنجاله هسته خرما جایگزین ذرت پایه بودند. در این آزمایش خوراک مصرفی، اضافه وزن روزانه، ضریب تبدیل غذایی و میزان مصرف انرژی قابل سوخت و ساز در پایان هر هفته محاسبه شدند. در پایان دوره از هر قفس دو قطعه خروس به صورت تصادفی انتخاب شده و وزن لاشه، چربی محوطه بطنی روده­ها، سنگدان، طحال، لوزالمعده، کبد و کیسه صفرا اندازه­گیری شد و نمونه­های بافت روده نیز مورد مطالعات بافت­شناسی قرار گرفت. رطوبت بستر در سن 49 روزگی اندازه­گیری شد. نتایج نشان داد که بهترین اضافه وزن روزانه در سطح 15 درصد جایگزینی کنجاله هسته خرما مشاهده شد. بیشترین مصرف خوراک در سطح 5 درصد جایگزینی و کمترین مصرف خوراک را گروه شاهد داشت. بهترین ضریب تبدیل غذایی در سطح 15 درصد در کل دوره به­دست آمد. بیشترین انرژی دریافتی قابل سوخت و ساز مربوط به گروه شاهد بود. بیشترین وزن زنده و بیشترین درصد لاشه مربوط به گروه 15 درصد جایگزینی کنجاله هسته خرما بود.بیشترین میزان رطوبت بستر مربوط به تیمار 20% کنجاله هسته خرما بود. بررسی هیستوپاتولوژیک بافت روده نشان دادکنجاله هسته خرما تا سطح 10 درصد کمترین تأثیر را بر ضخامت بخش­های مختلف بافت روده داشت. طبق نتایج به­دست آمده بهترین سطح جایگزینی کنجاله خرما در جیره جوجه­های گوشتی 15 درصد می­باشد.

کلیدواژه‌ها

کنجاله هسته خرما؛ عملکرد؛ انرژی قابل سوخت و ساز؛ جوجه خروس‌های گوشتی

اصل مقاله

مقدمه

 

     یکی از روش­های کاهش هزینه خوراک طیور، جایگزین کردن مواد غذایی بومی قابل دسترس با منابع ارزان­تر و از لحاظ ارزش غذایی برابر با منابع قدیمی و غیر قابل استفاده به وسیله انسان است. FAO (2002) به افزایش در تولید کنجاله هسته خرما در دو دهه اخیر اشاره کرده است (5). کنجاله هسته خرما یک فرآورده از کارخانجات تولید کننده شربت و شیره خرما می‌باشد. Sundu و همکاران (2005) اشاره داشتند کنجاله خرما عاری از آفلاتوکسین، خوش خوراک و منبع مناسبی از پروتئین و کربوهیدرات می باشد (13). خرما یک محصول اصلی در کشور ما می‌باشد که تولید کنجاله آن در استان چهارمحال و بختیاری در منطقه شهرکرد و بروجن نیز صورت می‌پذیرد. موارد استفاده از هسته خرما شامل روغن‌گیری صنعتی، تهیه نان، ماده اولیه شامپو و خوراک دام می‌باشد. همچنین هسته خرما در تهیه کربن فعال، الکل­های چرب، لوریل الکل، مواد شوینده و پاک کننده کاربرد دارد (3). ترکیب مواد خوراکی کنجاله هسته خرما رطوبت 48/4، پروتئین 67/6، الیاف خام 7/31، چربی خام 64/6، خاکستر 72/2، کلسیم 05/1، فسفر 115/0، سدیم 19/0 و پتاسیم 41/0 درصد می­باشد (1). درصد مواد معدنی کم مصرف منگنز، آهن، روی و مس به ترتیب 48، 88، 10 و 35 ppm گزارش شده است (3). به علت وجود مواد مغذی مختلف در کنجاله هسته خرما و تولید آن در مناطقی از کشور و بررسی احتمال جایگزینی آن در جیره جوجه­های گوشتی، در این آزمایش اثرات استفاده از کنجاله هسته خرمای موجود در استان چهار محال و بختیاری بر عملکرد جوجه­های گوشتی سویه راس 308 مورد آزمایش قرار گرفت.

مواد و روش­ها

     در این آزمایش از 180 قطعه جوجه خروس گوشتی یک روزه راس 308 استفاده شد که پس از ورود به سالن بر اساس میانگین وزنی در جایگاه­های مخصوص خود قرار گرفتند. آب و غذا نیز از هفته اول به صورت آزادانه در اختیار آنها قرار داده شد.شروع آزمایش از هفته اول بود. کنجالهخرما از کارخانه تهیه شیره خرما واقع در بروجن تهیه شد. به منظور تعیین ترکیبات شیمیایی کنجاله خرما پس از آماده­سازی نمونه‌ها مطابق روش استانداردAOAC,1990  مورد تجزیه قرار گرفتند (2) و انرژی قابل سوخت و ساز ظاهری و انرژی قابل سوخت ‌و ساز ظاهری تصحیح شده بر اساس ازت از طریق آزمایش سیبالد تعیین شد (12). محتوای پروتئین خام با روش کلدال، ماده خشک و رطوبت بستر به روش خشک کردن در آون و مقدار عصاره اتری به روش سوکسله اندازه‎گیری شد (2). آنالیز کنجاله خرما مورد استفاده به شرح زیر بود. ماده خشک 5/93 درصد، پروتئین خام 48/8 درصد، عصاره اتری 48/2 درصد، الیاف خام 35/39 درصد، خاکستر 16/3 و انرژی قابل سوخت وساز 2532 کیلو کالری بر کیلوگرم محاسبه شد. در این آزمایش کنجاله هسته خرما به مقدار 5، 10، 15 و20 درصد جایگزین ذرت در جیره پایه شد. تیمار جیره حاوی 10 درصد، تیمار حاوی 15 درصد و تیمار حاوی 20 درصد کنجاله هسته خرما جایگزین ذرت پایه بودند. محاسبات جیره­های غذایی جوجه­ها بر اساس جداول ترکیب مواد خوراکی و احتیاجات جوجه­های گوشتی NRC1994 انجام گرفت (جداول 1، 2 و 3) (7). در سن 56 روزگی نیز کشتار صورت گرفت و از هر جایگاه 2 قطعه انتخاب شده و از لحاظ وزن زنده، درصد راندمان لاشه و اجزای داخلی بدن ارزیابی قرار گرفتند. نمونه­های ایلئومی نیز برای مطالعات هیستومورفولوژیک به آزمایشگاه بافت­شناسی ارجاع شد.
داده­های به­دست آمده با استفاده از نرم افزار آماری SAS مورد تجزیه قرار گرفتند و مقایسه میانگین­ها با استفاده از آزمون چند دامنه­ای دانکن در سطح احتمال (05/0>p) صورت گرفت (11).

 

 

 

 

 

جدول 1- جیره­های آزمایشی مورد استفاده در دوره آغازین (0 تا 21 روزگی) *

اجزاء جیره (%)	گروه شاهد	5% کنجاله  هسته  خرما	10% کنجاله هسته  خرما	15% کنجاله هسته خرما	20% کنجاله هسته  خرما
ذرت	87/59	55/55	18/51	93/46	82/42
کنجاله سویا	4/30	75/29	09/29	34/28	83/27
کنجاله خرما	0	5	10	15	20
*به جیره فوق 5 درصد پودر ماهی (60 درصد پروتئین)، 2 درصد اسید چرب، 5/0 درصد مکمل ویتامینه و معدنی، 08/1 درصد صدف، 2/0 نمک، 8/0 درصد  دی کلسیم فسفات و 15/0 درصد متیونین اضافه شد.

 

جدول 2- جیره­های آزمایشی مورد استفاده در دوره رشد (21 تا 42 روزگی) *

اجزاء جیره (%)	گروه شاهد	5% کنجاله  هسته  خرما	10% کنجاله هسته  خرما	15% کنجاله هسته خرما	20% کنجاله هسته  خرما
ذرت	35/64	60	56/55	18/51	75/46
کنجاله سویا	26	35/25	79/24	17/24	6/23
کنجاله خرما	0	5	10	15	20
*به جیره فوق 4 درصد پودر ماهی (60 درصد پروتئین)، 3 درصد اسید چرب، 5/0 درصد مکمل ویتامینه و معدنی، 23/1 درصد صدف، 2/0 نمک، 64/0 درصد  دی کلسیم فسفات و 08/0 درصد متیونین اضافه شد.

 

جدول 3- جیره­های آزمایشی مورد استفاده در دوره پایانی (42 تا 56 روزگی) *

اجزاء جیره (%)	گروه شاهد	5% کنجاله  هسته  خرما	10% کنجاله هسته  خرما	15% کنجاله هسته خرما	20% کنجاله هسته  خرما
ذرت	87/66	53/62	18/58	62/53	2/49
کنجاله سویا	66/23	23	37/23	91/21	33/21
کنجاله خرما	0	5	10	15	20
* به جیره فوق 3 درصد پودر ماهی (60 درصد پروتئین)،4 درصد اسید چرب، 5/0 درصد مکمل ویتامینه و معدنی، 23/1 درصد صدف، 2/0 نمک، 60/0 درصد  دی کلسیم فسفات اضافه شد.

 

 

یافته­ها، بحث و نتیجه­گیری      

    در کل، افزایش جایگزینی کنجاله خرما از سطح 5 تا 15 درصد باعث اضافه وزن روزانه شد (جدول 4). گروه شاهد و 20 درصد جایگزینی کنجاله هسته خرما اختلاف معنی‌دار داشتند (05/0p<). استفاده از کنجاله خرما در سطوح پایین به دلیل تأمین مواد غذایی بیشتر و تنوع در ترکیبات مغذی باعث افزایش اضافه وزن شد. با افزایش سطح جایگزینی و افزایش الیاف خام افزایش وزن کاهش یافت (13 و 14). افزایش جایگزینی 5 تا 10 درصد هسته کنجاله خرما باعث افزایش مصرف خوراک روزانه شد (جدول 5). در کل دوره سطح صفر درصد و 20 درصد جایگزینی با سطح 5 تا 15 درصد جایگزینی کنجاله خرما اختلاف معنی‌دار داشت (05/0p<). همچنین سطح 5 و 10 درصد جایگزینی کنجاله  هسته خرما باعث افزایش مصرف خوراک روزانه در کل دوره شد که با سطح 15 درصد جایگزینی اختلاف معنی‌دار داشت (05/0p<). مصرف خوراک در جوجه­های گوشتی که کنجاله  هسته خرما دریافت کرده بودند بیشتر از جوجه­های مصرف کننده جیره­های بر اساس ذرت بود، که این ممکن است به دلیل سرعت عبور بیشتر مواد غذایی در دستگاه گوارش باشد (4، 6 و 13).

 

جدول 4- اثر سطوح کنجاله خرما بر اضافه وزن روزانه جوجه‌ها در دوره‌های مختلف پرورش (گرم در روز) *

تیمار	سن (هفتگی)
کنجاله هسته خرما	3 هفتگی	6 هفتگی	8 هفتگی	کل دوره
صفر%	b9/33	c8/48	b59	b4/47
5 %	b7/34	a 8/53	a3/63	a0/51
10 %	b 3/34	a 4/51	a 4/63	a 9/49
15 %	a 4/36	a1/55	b 3/58	a 7/50
20 %	c 3/31	d7/46	b 1/58	c 6/45
خطای استاندارد[1]	54/3	61/3	50/4	64/3

    * (a-d) در هر ستون اعدادی که دارای حروف مشابه نیستند، اختلاف معنی‌دار (05/0p<) دارند.

 

 

جدول 5- اثر سطوح کنجاله خرما بر مصرف خوراک روزانه در دوره­های مختلف پرورش (گرم در روز) *

تیمار	سن (هفتگی)
کنجاله خرما	3 هفتگی	6 هفتگی	8 هفتگی	کل دوره
صفر %	c 9/54	b 4/103	b 5/147	c 5/89
5 %	bc 2/55	a 1/114	a 7/162	a 3/97
10 %	a 2/57	a 7/111	a1/170	a 7/98
15 %	ab 57	a 5/108	b 3/152	b 93
20 %	c9/53	b 103	b 3/147	c9/88
خطای استاندارد	72/2	59/3	43/3	60/3

 *(a-d) در هر ستون اعدادی که دارای حروف مشابه نیستند، اختلاف معنی‌دار (05/0p<) دارند.

 

بیشترین ضریب تبدیل غذایی (جدول 6) مربوط به گروه 10 درصد جایگزینی بود که با سایر گروه‌ها اختلاف معنی‌دار داشت (05/0p<). در این آزمایش بهترین ضریب تبدیل غذایی مربوط به سطح 5 درصد بود که مطابق با نتایج Panigrahi و همکاران (1991) و Ojewelo و همکاران ( 2006) نمی­باشد و احتمالاً تفاوت در نتایج آزمایشات مربوط به منبع مورد استفاده و نوع عمل­آوری می­تواند باشد (8، 9 و 10).

 

 

جدول 6- اثر سطوح کنجاله هسته خرما بر ضریب تبدیل غذایی در پایان دوره‌های مختلف پرورش*

تیمار	سن (هفتگی)
اثرات اصلی‌کنجاله خرما	3 هفتگی	6 هفتگی	8 هفتگی	کل دوره
صفر %	b 62/1	c11/2	c 51/2	c 16/2
5 %	c 59/1	c12/2	c 57/2	c18/2
10 %	b 67/1	b 17/2	a 68/2	a 26/2
15 %	c 57/1	d 97/1	b 61/2	d 10/2
20 %	a 72/1	a 20/2	c 53/2	b 23/2
خطای استاندارد	14/0	17/0	221/0	21/0

*(a-d) در هر ستون اعدادی که دارای حروف مشابه نیستند، اختلاف معنی‌دار (05/0p<) دارند.

 

افزایش سطوح جایگزینی کنجاله هسته خرما تا سطح 15 درصد باعث افزایش وزن لاشه شد که با سطح صفر درصد، 10 و 20 درصد اختلاف معنی‌دار (05/0p<) داشت (جدول 7). با افزایش سطح کنجاله هسته خرما وزن لوزالمعده افزایش یافت که با یافته­های Lyayi و همکاران (2005) انطباق دارد (6). با افزایش سطح جایگزینی کنجاله هسته خرما تا سطح 20 درصد باعث افزایش درصد روده به وزن زنده شد که اختلاف معنی‌دار با سطح 5، 10 و 15 درصد جایگزینی کنجاله هسته خرما داشت. افزایش الیاف خام و عدم توانایی سیستم آنزیمی در جذب مواد مغذی (6)، بر هم خوردن نسبت انرژی به پروتئین  و افزایش تحرکات و فعالیت روده در این امر دخیل بوده است. افزایش سطح جایگزینی کنجاله  هسته خرما تا سطح 20 درصد باعث افزایش درصد کبد و کیسه صفرا بر وزن زنده شد که با سطوح دیگر اختلاف معنی‌دار (05/0p<) داشت. افزایش درصد جایگزینی کنجاله هسته خرما تا سطح 20 درصد باعث افزایش درصد سنگدان و پیش معده بر وزن زنده شد که با سطوح دیگر اختلاف معنی‌دار (05/0p<) داشت. افزایش درصد جایگزینی کنجاله هسته خرما تا سطح 20 درصد باعث افزایش درصد چربی محوطه بطنی به وزن زنده شد که با سطح صفر درصد اختلاف معنی‌دار (05/0p<) داشت و با سایر گروه­ها اختلاف معنی‌دار نداشت. با توجه به جدول 7، کمترین رطوبت بستر مربوط به گروه شاهد و 5 درصد کنجاله خرما بود. بیشترین رطوبت بستر در گروه 20 درصد مشاهده شد. آب دریافتی در جیره­های حاوی کنجاله خرما افزایش می­یابد و آن رطوبت بستر را افزایش می­دهد (10). با افزایش درصد جایگزینی کنجاله خرما میزان الیاف خام دریافتی توسط پرنده افزایش می­یابد در نتیجه آب مدفوع بیشتر شده و رطوبت بستر بیشتر می­شود.

 

 

 

جدول 7- اثر سطوح کنجاله هسته خرما بر میانگین وزن بدن و وزن لاشه (گرم) و اجزاء لاشه بر حسب وزن زنده (%) و درصد رطوبت بستر پایان دوره‌های پرورش*

تیمار کنجاله‌خرما	وزن زنده (گرم)	لاشه (گرم)	لوزالمعده	طحال	روده	کبد و کیسه صفرا	سنگدان و پیش‌معده	چربی‌محوطه بطنی	رطوبت بستر
صفر %	b8/2323	c9/1875	c3/0	b2/0	a8/3	b3	b2	b5/2	5/19d
5 %	a2/2500	ab3/1910	c2/0	b2/0	c4/3	b9/2	b9/1	ab8/2	9/19d
10%	a4/2447	bc3/1846	b3/0	b2/0	c4/3	b9/2	b9/1	ab9/2	8/22c
15%	a6/2482	a6/1964	b3/0	b2/0	c5/3	b3	b9/1	ab6/2	23 b
20%	b8/2234	c8/1788	a3/0	b2/0	a4	a2/3	a3/2	a5/3	28a
خطای استاندارد	17/42	50/30	194/0	352/0	035/0	136/0	141/0	65/1	14/2

*(a-d) در هر ستون اعدادی که دارای حروف مشابه نیستند، اختلاف معنی‌دار (05/0p<) دارند.

 

 

در پایان سنین مختلف  21، 42 و 56 روزگی پرورش، بین سطوح مختلف مصرف انرژی (جدول 8) اختلاف معنی‌دار وجود داشت (05/0p<). در این دوره­ها بیشترین انرژی دریافتی مربوط به گروه شاهد بود که با سایر سطوح اختلاف معنی‌دار داشت و کمترین انرژی دریافتی مربوط به گروه 20 درصد جایگزینی بود که با سایر سطوح اختلاف معنی‌دار (05/0p<) داشت.

 

جدول 8- اثر سطوح کنجاله هسته خرما بر مصرف هفتگی انرژی قابل سوخت و ساز (کیلوکالری در کیلوگرم در هفته) در پایان دوره‌های مختلف پرورش*

تیمار
کنجاله خرما	21	42	56
صفر %	a 36/426	a 18/441	a 19/453
5 %	b 61/421	b 38/436	b 40/448
10 %	c 78/416	c 43/431	c 66/443
15 %	d 06/412	d 59/426	d 46/438
20 %	e92/408	e 65/421	e 55/433
خطای استاندارد	66/13	47/13	47/13

       *- (a-e)در هر ستون اعدادی که دارای حروف مشابه نیستند، اختلاف معنی‌دار در سطح 5 درصد (05/0p<) دارند.

 

بررسی­های بافت­شناسی از قسمت­های مختلف بخش ایلئوم روده (مخاط و زیرمخاط، بخش عضلانی، سروز و ضخامت کل) حاکی از این نکته بود که با افزایش میزان و افزایش سطح جایگزینی کنجاله هسته خرما میزان ضخامت بخش مخاط و زیر مخاط به طور معنی­داری (05/0>p) افزایش یافته است (جدول 9). همچنین در بررسی میکروسکپی، سلول­های مخاطی متورم مشاهده شدند. در این میان بیشترین میزان ضخامت و تورم سلول­های مخاطی مربوط به تیماری بود که از 20% کنجاله هسته خرما استفاده می­کردند و کمترین آن مربوط به تیمار شاهد بود. 

 

 

جدول 9- اثر جیره­ها بر روی ضخامت بخش­های مخلتف روده*

تیمار	مخاط و زیر مخاط	عضلانی	سروز	ضخامت کل
تیمارهای آزمایشی	میکرون
کنجاله هسته خرما
NRC مطابق	8/111c	1/12a	8/6	9/130c
10% کنجاله  هسته خرما	8/113cb	1/12a	1/7cb	132c
15% کنجاله هسته خرما	5/116b	2/12a	3/7ab	135b
20 %کنجاله  هسته خرما	3/122a	12a	4/7a	8/140a
خطای معیار	97/4	14/1	18/0	78/4

         *(a-d) در هر ستون اعدادی که دارای حروف مشابه نیستند، اختلاف معنی‌دار (05/0p<) دارند.

 

انرژی قابل سوخت و ساز

  مقایسه ترکیب کنجاله هسته خرما محاسبه شده با سایر گزارشات نشان می­دهد که مقدار پروتئین به­دست آمده 45/8  درصد با آزمایش­های دیگران 5/14، 5/16 و 24/ 19 درصد و مقدار الیاف خام به­دست آمده 35/39 درصد که در تحقیقات دیگر 10، 29/12 و 96/17 درصد بیان شده است (4). تحقیق روی استفاده از کنجاله هسته خرما برای تعیین ارزش تغذیه­ای و حداکثر نتیجه در جیره­های جوجه­های گوشتی یکی از اهداف اصلی در کشورهای تولیدکننده کنجاله هسته خرما می­باشد. مشکلات کنجاله هسته خرما در جیره­های جوجه­های گوشتی به الیاف خام آن و نامتعادل کردن جیره برمی­گردد (14). استفاده از جیره­های فرموله شده با انرژی قابل سوخت و ساز و آمینواسید قابل هضم و یا استفاده از آنزیم برای بهبود قابلیت هضم و کاهش رطوبت بستر مؤثر می­باشد (13 و 14). بالا بودن میزان الیاف خام کنجاله هسته خرمای مورد آزمایش و پایین بودن درصد پروتئین لازمه استفاده از آنزیم را در جیره­ها نشان
می­دهد. در این پژوهش امکان جایگزینی کنجاله هسته خرما در جیره طیور بررسی که تا حدود 15 درصد می­تواند در جیره غذایی جوجه­های گوشتی با حداقل اثرات منفی به کار رود.

---

[1] -Standrad Error

مراجع

1. گزارش اداره کل نخیلات 1372. خصوصیات بعضی ارقام خرمای کشور، وزارت کشاورزی، تهران.
   1. Association of Official Analytical Chemists 1990.Official Methods of Analysis. 14th ed.,  AOAC, Arlington, VA.
   2. EL-Shurafa, M.Y. 1982. Organic and inorganic constituents of Date palm pit (seed). Date palm Journal. 1: 275-284.
   3. Ezieshi, E.V. and Olomu J.M. 2007. Nutritional evaluation of palm kernel meal types: 1.Proximate composition and metabolizable energy. African Journal of Biology. 6 (21):2484- 2486.
   4. FAO 2002. FAOSTAT Agriculture Data. http:// appps.fao.org.
   5. Lyayi, E.A. and Davies B.I. 2005. Effect of enzyme supplementation of palm kernel meal andBrewer's dried grain on the performance of broilers. International Journal of Poultry Science. 4(2):76-80.
   6. NRC 1994. Nutrient Requirements of Poultry. National Academy of Sciences, Washington, D. C.
   7. Ojewelo, G.S. and Ozuo, U.K. 2006. Evaluation of palm kernel meal as substitute for soybeanmael in the diet of growing cockerels. International Journal of Poultry Science. 5(5):401-403.
   8. Osei, S.A. and Amo, J.  1987. Palm kernel cake as a broiler feed ingredients. Poult. Sci. p: 1870-1873.
   9. Panigrahi, S. and Powell, C.J. 1991 Effects of high inclusion of palm kernel meal in broiler chick diets. Animal Feed Science and Technology. 34:37-47.
   10. SAS Institute 1992. SAS user’s guide: statistics. Version 6 edition. SAS instituteInc., cary, nc.
   11. Sibbald, I.R. 1984. The TEM System of feed evaluation. Research Branch Agriculture Canada, reprinted.
   12. Sundu, B.A., Kuman, A. and Dingle. J. 2006. Palm kernel meal in broiler diets: effects onchicken performance and health. 2006. World's Poult. Sci. Journal, p: 316-325.
   13. Sundu. B.A., Kuman A. and Dingle, J.  2005. Comparison of feeding values of palm kernelmeal and copra meal for broilers. Recent Advances in Animal Nutrition on Australia. 15: 16 A.