بررسی فصلی عیار سرمی روی در گاوهای مشکوک به کمبود و ارتباط آن با جیره در گاوداری‌های صنعتی ارومیه

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 3، دوره 3، 4 (12) زمستان، اسفند 1388، صفحه 637-643   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

شیرزاد اسماعیلی ثانی^{* 1}؛ محمد قلی نادعلیان²؛ محمد نوری³؛ مهدی سخا²

¹دانش‌آموخته بیماری‌های داخلی دام‌های بزرگ، دانشکده علوم تخصصی دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، تهران، ایران

²گروه بیماری‌های داخلی دام‌های بزرگ، دانشکده علوم تخصصی دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، تهران، ایران

³گروه علوم بالینی، دانشکده دامپزشکی دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

چکیده

نظر به نقش بسیار مهم روی در عملکردهای ساختاری و فیزیولوژیکی بدن دام و مطالعات کمی که در منطقه مورد مطالعه صورت گرفته است، هدف این مطالعه بررسی کمبود روی در گاوهای مشکوک به کمبود در گاوداری­های صنعتی ارومیه و ارتباط آن با جیره مصرفی دام­های مورد مطالعه بوده است. در این بررسی از گاوهای مشکوک به کمبود شامل دام­هائی که کاهش اشتهاء، کاهش تولید و از همه مهم­تر مشکل ناباروری داشتند، نمونه خون اخذ گردید. همین­طور نمونه­برداری از جیره غذائی مصرفی دام­ها نیز انجام گرفت. نمونه­گیری فصلی بود و تعداد 25 نمونه سرمی در هر فصل اخذ گردید. اندازه­گیری به روش جذب اتمی و مقادیر برحسب میکرومول در لیتر محاسبه گردید. نتایج این مطالعه حاکی از این است که در دام­های مشکوک تفاوت معنی­داری بین فصول مختلف نیست ولی میزان روی در فصول زمستان، بهار و پائیز پائین­تر از محدوده طبیعی قرار دارد و به نظر می‌رسد عدم تأمین روی توسط جیره
به­ویژه با کنسانتره مهم­ترین علت پائین بودن عیار روی در این مطالعه باشد.

کلیدواژه‌ها

ارومیه؛ گاو شیری؛ روی سرم؛ جیره؛ جذب اتمی

اصل مقاله

مقدمه

 

    اهمیت و ضرورت وجود مواد معدنی در تغذیه دام­های اهلی از دیرباز مورد توجه بشر بوده است. مواد معدنی علی­رغم اینکه به میزان کم مورد احتیاج بدن دام می‌باشند اما برای حفظ سلامت، رشد، تولید، تولیدمثل و حتی در برخی موارد پیشگیری از بروز برخی بیماری­ها ضروری می‌باشند. مواد معدنی با وجود اینکه حدود 4 درصد از وزن بدن دام را تشکیل می‌دهند اما مانند ویتامین­ها، به علت مداخله در واکنش­های مختلف بیوشیمیایی بدن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشند و به عبارتی دیگر هر چند فاقد انرژی و پروتئین می‌باشند، اما برای مصرف انرژی و پروتئین در بدن و بیوسنتز مواد غذایی لازم و ضروری هستند (12).

عنصر روی به دلیل اهمیت آن در رشد، تولید، تولید مثل، بروز بیماری­های مختلف وابسته به کمبود آن و کم بودن تحقیقات انجام گرفته در رابطه با آن حداقل در منطقه مورد تحقیق حاضر و همین­طور با توجه به مطالعات انجام گرفته توسط محققین مبنی بر اینکه هر چه مقادیر سرمی روی در گاوان کاهش می‌یابد درصد فراوانی ناباروری و استروس غیرطبیعی در دام افزایش می‌یابد، در این مطالعه مورد توجه قرار گرفت و عیار سرمی آن در گاوهای مشکوک به کمبود در منطقه که کاهش اشتها، کاهش تولید و کاهش یا عدم باروری داشتند، بررسی شد (4 و 13).

 همچنین به­دلیل ارتباط و تأثیر عناصر موجود در جیره غذائی در باروری دام (9)، مقدار روی جیره مصرفی دام­های تحت مطالعه نیز همراه با نمونه­های سرمی به روش جذب اتمی اندازه­گیری و تأثیر آن مطالعه گردید.

مواد و روش‌کار

    این مطالعه مشتمل بر 2 دسته نمونه بود:

1) دسته اول نمونه‌های مربوط به دام­های مشکوک به کمبود بودند که در این مورد فاکتورهایی که مدنظر گرفته شده بود عبارت بودند از: کاهش اشتها، کاهش تولید و کاهش یا عدم باروری در دام. البته اختلالات پوستی نیز مدنظر بود ولی از آنجایی­که عوارض پوستی معمولاً در صورت کاهش بسیار شدید روی در سرم خون تظاهر می‌یابد و از جهت دیگر در سطح دامداری­ها کمبود با شدت زیاد نیز کمتر اتفاق می‌افتد، لذا جزء فاکتورهایی بود که تأکید زیادی به وجود حتمی آن در حیوان نشد و از طرفی هم از این دسته دام­ها به خاطر اینکه از عوامل مداخله­کننده در نتایج مطالعه مثل وجود بیماری در حیوان پرهیز شود ضمن بررسی علائم حیاتی دام، از دام به طور مجزا نمونه خون جهت انجام آزمایشات C.B.C (Complete blood count) و D.C (Differential count) نیز اخذ می‌شد و در دام­هایی که در تابلوی خونی آنها هرگونه درگیری به عوامل مختلف عفونی مشاهده می‌شد و یا حتی میزان PCV (Packed cell volume) و پروتئین تام از محدوده طبیعی بالاتر یا پایین‌تر بود نمونه‌های سرمی اخذ شده از آنها حذف می­شد. برای نمونه­گیری، از هر دام به مقدار 5 میلی­لیتر از ورید وداج خون­گیری می‌شد و خون به داخل لوله‌های آزمایش مخصوص ونوجکت استریل منتقل و پس از  تشکیل لخته، سرم توسط سانتریفیوژ با دور 3000 به مدت 10 دقیقه جدا و در 20- درجه سانتی­گراد منجمد می­شدند. لازم به ذکر است که این نمونه‌ها به تعداد 25 عدد در هر فصل و در آخرین ماه هر فصل نیز تهیه می‌شد.  

2) دسته دوم نمونه جیره بود که با نسبتی که در گاوداری از جهت کنسانتره و علوفه به مصرف دام می‌رسید با همان نسبت به مقدار یک کیلوگرم نمونه برداری می‌شد لازم به ذکر است که نمونه جیره در آخرین ماه هر فصل اخذ می‌شد.

نمونه‌های سرم به نسبت 1 به 10 با آب دیونیزه رقیق گردیده و متعاقب آن توسط دستگاه جذب اتمی با طول موج 9/213 ولت عیار روی آن اندازه­گیری و در نهایت نتایج حاصل از
اندازه­گیری در فاکتور رقت ضرب می‌گردید (11).

برای آنالیز آماری در نرم افزار Spss از آزمون آنالیز واریانس یک­طرفه (ANOVA) و آزمون تعقیبی Tukey HSD برای بررسی تأثیر فصول مختلف در میزان روی
نمونه­های سرم استفاده شد. در مورد جیره غذائی نیز در هر فصل یک نمونه اخذ و مقدار روی آن با محدوده مقادیر نرمال مقایسه گردید. 

نتایج

    در این مطالعه بررسی عیار روی در 2 دسته نمونه یعنی نمونه سرم خون گاوان مشکوک که دارای علائمی چون کاهش اشتهاء، کاهش تولید و ناباروری یا کاهش باروری بودند (در هر فصل 25 نمونه) و نمونه از جیره غذائی مورد مصرف گاوان در 4 فصل مورد مطالعه انجام گرفت. در بررسی آماری با استفاده از نرم افزار spss نتایج حاصل به شرح زیر می‌باشند.      

مقادیر (میانگین، حداقل، حداکثر و انحراف معیار) در سرم خون دام­های مشکوک بر حسب میکرومول در لیتر طبق  نمودارهای 1 و 2 به قرار زیر می‌باشد. لازم به ذکر است که مقادیر به دست آمده با مقدار نرمال 2/18-2/12 میکرو مول در لیتر در گاو مقایسه شده‌اند (10).

تغییرات میزان روی در جیره مصرفی دام­های مورد آزمون در طول فصول مختلف سال بر حسب ppm طبق نمودار 3 بود.

در مقایسه فراوانی حد استاندارد و کمتر از حد استاندارد مقادیر سرمی روی در نمونه‌های مورد مطالعه در فصول مختلف سال طبق نمودار 4 بود. لازم به ذکر است که حد استاندارد روی در سرم خون گاوان مورد مطالعه 2/18 - 2/12 میکرومول در لیتر در نظر گرفته شده است (10).

در آزمون آنالیز واریانس در خصوص تأثیر فصل در میزان روی سرم خون دام­های مورد مطالعه تفاوت معنی­داری مشاهده نشد. در آزمون تکمیلی Tukey HSD نیز تفاوت معنی­داری بین فصول مختلف سال وجود نداشت.

 

 

 

نمودار 1-  نمودار حداقل و حداکثر مقدار روی در نمونه‌های مورد آزمون در طی فصول مختلف سال

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نمودار 2 -  نمودار میانگین مقادیر روی و انحراف معیار (SD) طی فصول مختلف سال در نمونه­های سرم

 

 

 

 

نمودار3-  نمودار تغییرات میزان روی در جیره مصرفی دام­های مورد آزمون در طول فصول مختلف سال

 

 

 

نمودار 4-  نمودار فراوانی موارد حد استاندارد روی در نمونه­های سرم دام­های مورد مطالعه در طول فصول سال

 

 

بحث و نتیجه‌گیری  

     این مطالعه برای اولین بار وضعیت گاوان شیری مشکوک به کمبود را در شهرستان ارومیه که دارای زمستان سرد و تابستان معتدل می‌باشد از نظر میزان روی خون نشان داد. میزان روی
جیره و خون جهت به­دست آوردن ارتباط آنها در دام­های تحت آزمایش مورد استفاده قرار گرفت. درخصوص جیره غذایی Kessler و همکاران در سال 2003 معتقدند که مقدار مورد نیاز روی در جیره غذایی برای گاوهای شیری ppm 63-23 می‌باشد و  Arthington در سال 2005 معتقد است که میزان نیاز روی در جیره غذایی برای گاوهای پرواری در مرحله باروری و تلیسه‌ها ppm 50-40 می‌باشد (1 و 7). در این مطالعه میزان روی در جیره غذایی در چهار فصل با توجه به مطالعات Kessler در محدوده طبیعی قرار دارد ولی در فصل زمستان میزان روی جیره کمتر از سایر فصول می‌باشد که با مطالعه انجام شده توسط Khan و همکاران در سال 2007 همخوانی دارد (8). Green و همکاران در سال 1998 که میزان مصرف مواد معدنی را با توجه به فصل گوساله­زایی مقایسه کردند، معتقدند که در فصل گوساله­زایی میزان مصرف روی در بدن دام نسبت به سایر فصول بیشتر است و معتقدند یکی از دلایل پایین بودن غلظت روی در سرم خون در این فصول و فصل بعد از آن می‌تواند باشد (6).

در این مطالعه نیز علیرغم اینکه میزان روی جیره غذایی در محدوده طبیعی می‌باشد ولی در فصول مختلف به­خصوص در فصل­های پاییز و زمستان در حد پایین محدوده طبیعی می‌باشند و از طرفی نیز چون فصل زایش در ارومیه فصل زمستان می‌باشد و در این فصل میزان نیاز بدن به روی بسیار بالاست لذا این موارد مؤید عدم تأمین روی بدن در این دسته از دام­ها می‌باشد. در این ارتباط با مطالعه‌ای که علیاری سرج و همکارانش در سال 1388 در منطقه مغان انجام داده‌اند، معتقدند که عیار روی در سرم خون گاوان منطقه در فصل زمستان پایین و در مقایسه با سایر فصول دارای اختلاف معنی­داری می‌باشد (1). Blezinger در سال 2000، Maas در سال 1987 و Duffy و همکاران نیز در سال 1977 طی مطالعاتی که انجام داده­اند معتقدند که در دام­های ماده کاهش میزان روی در جیره غذایی در کاهش باروری، استروس غیرطبیعی، سقط جنین، اختلال در انقباضات رحم به همراه زایمان طولانی مدت، کاهش وزن در هنگام تولد، تأخیر در بلوغ و همین­طور حفظ تمامیت اپی تلیال و غیره نقش دارد. Blezinger  در سال 2000 از طرفی نیز معتقد است که چون کاهش اشتها قبل از عدم باروری در کمبود روی اتفاق می‌افتد، منتج به کاهش جذب مواد معدنی می‌شود که در نهایت منجر به اختلال در متابولیسم تغذیه خواهد شد. در این مطالعه نیز عیار سرمی روی در درصد بالایی از گاوان مشکوک به کمبود به­خصوص در سه فصل زمستان، بهار و پاییز پایین‌تر از محدوده طبیعی بود. با توجه به نتایج به­دست آمده در مطالعه کنونی مشخص می‌شود که در فصل زمستان که مصادف با فصل زایمان در گاوداری­های ارومیه می‌باشد، میزان روی در خون درصد بالایی از گاوان پایین بوده است که می‌تواند منجر به عقیمی‌های بعد از زایمان گردد که بایستی با اضافه کردن نمک­های حاوی روی به جیره غذایی آنها از بروز مشکل جلوگیری به عمل آید (3، 5 و 9). همین­طور نتایج مطالعات انجام گرفته توسط  Duffy و همکاران در سال 1977، Maas در سال 1987،Doyle  و همکاران در سال 1988 و Wilde در سال 2006 مبنی بر اینکه هرچه مقادیر سرمی روی در گاوان کاهش می‌یابد درصد فراوانی ناباروری و استروس غیرطبیعی در دام افزایش می‌یابد، از جهت اینکه این دو مشخصه از فاکتورهایی بود که در انتخاب گاوان مشکوک به کمبود در این مطالعه مدنظر قرار گرفت با نتایج حاصل از مطالعه کنونی همخواهی دارد (4، 5، 9 و 13).

در نهایت به­نظر می­رسد با توجه به اینکه در تأمین
ریزمغذی­های مورد نیاز بدن ضمن اهمیت تمام فاکتورهای جیره اعم از علوفه، کنسانتره و مکمل، شرایط و نیازهای فیزیولوژیک بدن نیز ویژگی خاص خود را دارد، لذا برای متعادل کردن جیره غذائی از نظر مواد معدنی، ضمن در نظر گرفتن نیاز بدن حسب دوره پرورشی دام (دوره شیرواری، آبستنی، پس از زایش و ...) بایستی آنالیز هر کدام از اجزاء جیره به­طور مجزا نیز انجام پذیرد تا میزان ریزمغذی­های جیره غذائی متعادل با نیازهای تغذیه­ای و فیزیولوژیک دام باشد و این امر به­خصوص در فصولی از سال مثل فصل زمستان که کیفیت جیره غذائی پایان و نیاز بالا می­باشد و با توجه به نتایج حاصل از این مطالعه و دیگر مطالعات، پائین بودن مقدار سرمی روی در فصل زمستان با مقدار روی در جیره غذائی ارتباط داشته به­طوری­که با کاهش میزان روی در جیره و عدم تأمین آن توسط مکمل و غیره باعث کاهش قابل توجه روی در سرم خون می­گردد ولی این ارتباط از نظر آماری معنی­دار نمی­باشد.

مراجع

1. علیاری سراج، ح.، رضائی صابر، ا.، حسن پور، ع. و فرتاش وند، م. (1388): ارزیابی مقادیر سرمی روی در گاوهای شیری دورگ منطقه مغان. مجموعه خلاصه مقالات ششمین گردهمائی دامپزشکان علم بالینی ایران. صفحه: 117.
2. Arthington, J.D. (2005): Mineral supplementation in the grazing cow herd proceedings. 13th Annual Florida Ruminant Nutrition Symposium, pp.: 103-112.
3. Blezinger, S. (2000): Bioavailability of minerals in cattle is an important concern. Cattle–Today, 14: 16.
4. Doyle, J.C., Huston, J.E. and Spiller, D.W. (1988): Influence of phosphorus and trace supplementation on reproductive performance of beef cattle under range conditions. J. Anim. Sci. 66 (suupl.1): 462.
5. Duffy, J.H., Bingley, J.B. and Cove, L.Y. (1977): The plasma zinc concentration of non-pregnant, pregnant Hereford cattle. Aust. Vet. J., 53: 519-522.
6. Green, L.W. (1998): Role of trace minerals in cow – calf cycle examined. Feedstuff. Vol. 70, No. 34.
7. Kessler, J., Morel, I., Dufey, P.A., Gutzwiller, A., Stern, A. and Geyer, H. (2003):  Effect of organic zinc sources on performance, zinc status and carcass, meat and claw quality in fattening bulls. Livestock Production Science. 81 (2): 161-171.
8. Khan, Z.I., Ashraf, K., Ahmad, K., Mustafa, I. and Danish, M. (2007): Evaluation of minerals composition of different grass in relation to livestock ruminants. Pak. J. Bot. 39(3): 719-728.
9. Maas, J. (1987): Relationship between nutrition and reproduction in beef cattle. Vet. Clin. N. Amer. Food. Anim. Pract., 3: 633-646.
10. Radostits, O.M., Clive, C., Gay, K., Hinchcliff, W. and Peter, D.C. (2007): Zinc deficiency: Veterinary Medicine: 10^th ed., pp: 1730-1733.
11. Tietz, N.W. (2004): The Determination of Plasma Zinc by Atomic Absorption Spectrophotometry. Text Book of Clinical Chemistry. Saunders, Phiadelphia, pp: 979-980.
12. Underwood, E.J. (2001): The Mineral Nutrition of Livestouck 3rd ed., Saunders, Phiadelphia, pp: 477-513.
13. Wilde, D. (2006): Influence of macro and micro minerals in the peri-parturient period on fertility in dairy cattle. Animal Reproduction Science, (96): 240-249.