بررسی میزان شیوع آلودگی انگلی پوست ماهی قزل‌آلای رنگین کمان (300-250 گرمی) در مزارع پرورش صنعتی ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان استان آذربایجانشرقی

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 5، دوره 3، 1 (9) بهار، خرداد 1388، صفحه 393-398   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

حسین هاشم زاده فرهنگ^{* 1}؛ شهاب نوتاش²؛ مسعود سعیدی³

¹گروه علوم پایه، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران

²گروه بهداشت و بیماری‌های آبزیان، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران

³دانش‌آموخته دکترای دامپزشکی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران

چکیده

     آلودگی انگلی در آبزیان بخش مهمی از بیماری­های آنها را به خود اختصاص می­دهد. برای انجام بررسی میزان شیوع آلودگی انگلی پوست ماهی­های قزل­آلای رنگین کمان در مرداد ماه 85 به ترتیب به 5 مزرعه پرورشی قزل­آلای رنگین­کمان مراجعه و از استخرهای هر مزرعه تعداد 386 عدد ماهی قزل­آلای رنگین کمان 300-250 گرمی  به صورت تصادفی جمع­آوری و مورد آزمایش قرار گرفتند. طبق این بررسی از مجموع 1930 نمونه مورد بررسی در 5 مزرعه 14 مورد آلوده به ایکتیوفتیریوس (7/0%)، 890  مورد آلوده به تریکودینا (1/46%)، 41 مورد آلوده به داکتیلوژیروس (1/2% )، 111 مورد آلوده به ژیروداکتیلوس (8/5%) و 874 مورد هم فاقد انگل (3/45%) بودند. بیشترین میزان آلودگی مربوط به انگل تریکودینا می­باشد. 

کلیدواژه‌ها

قزل‌آلای رنگین کمان؛ آذربایجانشرقی؛ ایکیتوفتیریوس؛ تریکودینا؛ داکتیلوژیروس؛ ژیروداکتیلوس

اصل مقاله

مقدمه

 

هدف از این تحقیق شناسایی میزان شیوع برخی از
انگل­های شایع در ماهی قزل آلا می­باشد که آلودگی انگلی در آبزیان بخش مهمی از بیماری­های آنها را به خود اختصاص
می­دهد.  هر چقدر آلودگی انگلی کمتر باشد به­دنبال آن تلفات وارده در طول پرورش کاهش یافته و انرژی حاصل از غذا بیشتر صرف رشد ماهی خواهد شد و هزینه­های درمانی و جانبی کاهش می­یابد (1).

جمعیت یک انگل، شامل تمام اعضای یک گونه در یک منطقه خاص می­شود. انگل­ها به طور معمول از توانایی تکثیر بالایی برخوردارند. اگر تمام افراد یک جمعیت انگلی بتوانند در یک میزبان باقی بمانند، وضعیت بسیار خطرناکی ایجاد می­شود. تعادل میزبان و انگل در تولید خالص یک انگل نقش مؤثری دارد. اگر از رشد یک جمعیت انگلی همانند هر گونه جانور دارای زندگی آزاد جلوگیری نشود، به طور تصاعدی ادامه
می­یابد (3 و 15).

با توجه به نقش زیاد انگل­های آبزیان در کاهش تولیدات صنعتی ماهیان قزل­آلا این بررسی در این راستا انجام گرفت.

مواد و روش‌کار

     برای انجام تحقیق در مرداد ماه 85  به ترتیب به  5 مزرعه پرورشی قزل­آلای رنگین­کمان مراجعه شده و از استخرهای هر مزرعه تعداد 386 عدد ماهی قزل­آلای رنگین­کمان 250 – 300 گرمی به صورت تصادفی از تمامی استخرهای موجود در مزرعه جهت آزمایش جمع­آوری گردید.

در هنگام برداشت نمونه، برای جلوگیری از تماس دست با  پوست ماهی و آسیب احتمالی ناشی از انگل­های سطح ماهی­ها  برداشت نمونه­ها به صورت تک­تک و با استفاده از سطل مخصوص از استخرها انجام شده و ماهی­ها به صورت زنده و در داخل آب به کنار استخر انتقال و صید می­گردید.

برای جمع­آوری تک­یاخته­های انگل ماهی، با استفاده از لامل از سطح پوست ماهی نمونه­برداری انجام شده و بر روی یک لام قرار داده می­شد. بررسی میکروسکوپی نمونه­های زنده این گروه انگل­ها، بسیار مهم و دشوار می­باشد زیرا به سرعت چروک می­خورند بنابراین عکسبرداری از نمونه­ها نیز به تشخیص قطعی انگل کمک زیادی می­کند.

لام­های تهیه شده با بزرگنمایی 400 و 1000 و 4000  از نظر آلودگی به انگل­های پوست مورد بررسی قرار گرفتند.

لازم به ذکر است چون انگل­های مورد بررسی در خارج از محیط آبی چروکیده شده و ساختمان مورفولوژیک خود را از دست می­دهند، بنابراین باید بلافاصله بعد از صید ماهی مورد بررسی قرار گیرند. بدین منظور تجهیزات آزمایشگاهی مورد نیاز از جمله میکروسکوپ نوری، لام، لامل و ... را به مزرعه منتقل نموده و در همان محل بلافاصله بعد از صید ماهی و انجام مراحل اولیه و آماده سازی لام­ها، اقدام به مطالعه و بررسی انگل­ها طبق مشخصات مورفولوژیک شد.

نتایج

     بعد از انجام مراحل نمونه­برداری و بررسی آنها از نظر آلودگی در هر 5 مزرعه نتایج به­دست آمده در جدول 1 خلاصه گردیده است. تصاویر انگل­های مشاهده شده نیز در نگاره­های 1 تا 4 نشان داده شده است.

جدول 1- فراوانی آلودگی انگل­های مورد بررسی در سطح 5 مزرعه صنعتی پرورش قزل­آلای رنگین کمان استان آذربایجانشرقی

نام انگل   شماره مزرعه	ایکتیوفیتریوس	تریکودینا	داکتیلوژیروس	ژیروداکتیلوس
مزرعه 1	3	187	7	29
مزرعه 2	4	195	15	35
مزرعه 2	-	154	4	16
مزرعه 4	3	181	9	19
مزرعه 5	2	174	6	22

براساس نتایج این بررسی درصد و فراوانی انگل­های موجود در پوست ماهی قزل­آلای رنگین­کمان در سطح 5 مزرعه به­شرح زیر مشاهده گردید. از مجموع 1930 نمونه مورد بررسی در کل 5 مزرعه، 14 نمونه آلوده به ایکتیوفتیریوس (7/0%)، 890 نمونه آلوده به تریکودینا (1/46%)، 41 نمونه آلوده به داکتیلوژیروس (1/2% )، 111 نمونه آلوده به ژیروداکتیلوس (8/5%) و 874 نمونه هم عاری از انگل (3/45%) بودند.

 

 

 

نمودار1- درصد آلودگی انگل­های مورد بررسی در سطح مزارع صنعتی پرورش قزل­آلای رنگین کمان استان آذربایجانشرقی

 

 

 

نگاره 1- ایکتیوفتیریوس (1000×)

 

نگاره 2- تریکودینا (4000 ×)

 

 

نگاره 3- ژیروداکتیلوس (4000 ×)

 

نگاره 4- داکتیلوژیروس (4000 ×)

بحث و نتیجه‌گیری

     ایکتیوفتیریازیس با توسعه صنعت پرورش ماهی و افزایش تراکم در واحد سطح گسترش یافته است و علت آن شانس ملاقات اشکال آزاد انگل با میزبانان جدید در شرایط پرورش متراکم ماهی است. مخیر (1359)، جلالی(1372)، روحانی(1374)، مغینمی(1374)، Molnar (1993) بروز آلودگی با ایکتیوفتیریوس را، در اغلب ماهیان آب شیرین بخش اعظم کشور گزارش کرده­اند (2، 3، 4، 5 و 6).

در این تحقیق نیز از بین 1930 نمونه برداشتی از 5 مزرعه پرورش ماهی قزل­آلای رنگین­کمان موجود در سطح استان 14 نمونه آلوده به انگل ایکتیوفتیریوس بود که آلودگی در سطح استان در حدود 7/0 درصد به­دست آمد.

مخیر (1359) گونه تریکودینا دومرگئی را از پوست و آبشش ماهیان خاویاری، کپور و علفخوار به­ویژه مؤسسات پرورش ماهی حوزه سفید رود گزارش کرده است. نیاک و همکاران (1349) نیز گونه­ای از این جنس را از پوست بچه ماهیان خاویاری جدا و گزارش کرده­اند. در تحقیقات انجام شده به وسیله مغینمی (1374)، ماهیان بنی، بیاه،‌ شلج، کپور و شیربت به­وسیله گونه­هایی از جنس تریکودینا آلوده بوده­اند (5 و 6). Molnar (1990) آلودگی سیاه ماهیان،‌ کپور معمولی، کپور نقره­ای و عروس ماهی دریاچه زریوار را به گونه­هایی از جنس تریکودینا، گزارش کرده است (3 و 7).

به­نظر می­رسد تفاوت­های نتایج به­دست آمده می­تواند مربوط به عوامل متفاوتی از قبیل شرایط آب و هوایی و زیست محیطی و تغذیه­ای ماهی­ها باشد.

طبق بررسی­های انجام گرفته در این تحقیق، از1930 نمونه، تعداد 890  مورد آلوده به انگل تریکودینا ثبت شد که درصد آلودگی در سطح استان برابر 1/46 درصد به­دست آمد. این­ انگل خاص آبشش ماهیان کپور و کپور طلایی و قزل­آلا بوده و از تمام نقاط جهان که ماهی کپور زیست می­کند، گزارش شده است. مطالعات انجام شده در شوروی و لهستان نشان
می­دهد که انگل دارای مقاومت نسبی در برابر شوری و حساسیت نسبت به کمبود اکسیژن می­باشد (‌5 و 7).

گونه داکتیلوژیروس اکستنسوس از آبشش ماهیان کپور وحشی و ماهیان آب شیرین پرورشی در اکثر نقاط ایران در درجات حرارتی مختلف آب جدا شده است. انگل همچنین از ماهیان کپور دریای خزر نیز گزارش شده است (3). بخش اعظم آلودگی ماهیان کپور در استخرهای پرورش ماهی خوزستان ناشی از این گونه است (3 و 10). در ماهیان کپور تالاب هامون نیز آلودگی با این انگل گزارش شده است (7). بر اساس نظر Bauer (1987) درجه حرارت مطلوب برای تکثیر این انگل 17 و حرارت بین 20-25 درجه سانتی­گراد به علت کاهش میزان اکسیژن محلول و کاهش تفریخ تخم­ها یک فاکتور محدود کننده انتشار آن است. در واقع یکی از دلایل انتشار وسیع انگل فوق، توانایی نسبی آن در تحمل شراط نامساعد است و درجه شوری و درجه حرارت پایین جزء عوامل محدود کننده انتشار آن نیست (2، 3 و 10).

به نظر می­رسد که گونه­های داکتیلوژیروس دارای توانایی سازش­پذیری به بعضی فاکتورهای بوم­شناختی مانند شوری، حرارت و اکسیژن آب است. گونه­های بومی شده در ایران و فلسطین به­خوبی با شرایط اقلیمی ما خو گرفته­اند (10).

در این بررسی مشخص شد که از میان 1930 نمونه برداشتی از کل 5 مزرعه پرورش ماهی قزل­آلا فقط 41 نمونه آلوده به انگل داکتیلوژیروس بوده­اند که با توجه به نتایج آماری درصد آلودگی به این انگل در سطح منطقه برابر 1/2 درصد به­دست آمد.

گونه ژیروداکتیلوس درژاوینی از لحاظ بیماری­زایی تهدیدی جدی برای ماهیان آزاد و قزل­آلا به شمار می­آید. تاکنون روش درمانی موفقی برای کنترل آن، تعیین نشده است. اگرچه استفاده از ضد کرم­ها با موفقیت به­کار رفته است (6).

طبق یافته­های این تحقیق میزان فراوانی آلودگی به انگل ژیروداکتیلیوس از میان 1930 نمونه برداشتی تعداد 111 نمونه به­دست آمد که با توجه به نتایج آماری به­دست آمده درصد آلودگی به این انگل در سطح منطقه برابر 8/5 درصد
به­دست آمد.

همانطورکه نتایج این بررسی نشان می­دهد، بیشترین میزان آلودگی ماهی­ها مربوط به انگل تریکودینا بوده و همچنین کمترین میزان آلودگی مربوط به انگل ایکتیوفتیریوس مشاهده شد و بنابراین لزوم توجه به این انگل­ها و عوامل مؤثر در کاهش یا افزایش میزان آنها احساس می­شود.

مراجع

1. جلالی، ب. و وطن پرست، ف. (1370): برخی انگل­های ماهیان دریای خزر، انتشارات معاونت تکثیر و پرورش آبزیان شیلات ایران، صفحات: 100-25.
2. جلالی، ب. (1372): بیماری­های شایع ماهیان پرورشی ایران، انتشارات معاونت تکثیر و پرورش آبزیان شیلات ایران، صفحات: 97-11.
3. جلالی، ب. (1370): منوژن­های ماهیان آب شیرین ایران، انتشارات معاونت تکثیر و پرورش آبزیان شیلات ایران، صفحات: 77-24.
4. دروموند سدویک و عبداله مشائی، م. (1379): راهنمای پرورش و تکثیر ماهی قزل­آلا، انتشارات نوربخش، صفحات: 142-133.
5. رابرتس، ا. و جلال جعفری، ب. (1378): بیماری­های ماهیان قزل­آلا و آزاد، انتشارات نوربخش، صفحات: 39-30.
6. روحانی، م. (1373): بررسی آلودگی­های و بیماری­های انگلی آبزبان منطقه سیستان، خلاصه مقالات دومین گردهمایی دامپزشکان علوم بالینی ایران، 30-28 آبان ماه، تهران، صفحات: 81-26.
7. روحانی، م. (1374): بررسی آلودگی­های انگلی ماهیان تالاب هامون، مهندسین مشاور آبزی گستر، تهران، صفحات: 71-14.
8. روحانی، م. (1374): تشخیص، پیشگیری و درمان بیماری­ها و مسمومیت­های ماهی، انتشارات معاونت تکثیر و پرورش آبزیان شیلات ایران، صفحات: 64-22.
9. ستاری، م. (1381): ماهی­شناسی (تشریح و فیزیولوژی)، انتشارات نقش مهر، صفحات: 50 -1.
10. شمسی، ش. (1379): چک لیست انگل­های ماهیان آب شیرین ایران، موسسه تحقیقات و آموزش شیلات ایران، صفحات: 47-17.
11. شفرد، کریستوفر جاناتانستاری، م. (1378): پرورش متراکم ماهی، انتشارات دانشگاه گیلان، صفحات: 31-15.
12. صادقی، ن. (1380): پرورش قزل­آلای رنگین­کمان، انتشارات نقش مهر، صفحات: 26-2.
13. عراقی سوره، ع. (1375): بررسی انگل­های منوژن آبشش ماهیان مهاباد و معرفی گونه­های جدید برای فون انگلی ایران،
    پایاننامه دکترای دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی ارومیه، شماره 133.
14. Bauer, O.N., Musselius, V.A. and Strelkov, Yu. A. (1981): Diseases of Pond Fishes. Palestine program for scientific translation, Jerusalem. pp: 23-119.
15. Buchmann, K. (1988): Feeding of Pesududactylogyrus bini (Monogenea) from Anguilla anguilla. Bull. of EAFP, B(4): 79-81.
16. Cone, D.K. and Odense, P.H. (1983): Pathology of five species of Gyrodactylus Nordman, 1832 (Monogenea). CAN.J. zool, 62: 1084-1088.
17. Dogiel, V.A. (1961): Ecology of the parasites of freshwater fishes. In: Dogiel, V.A., Petrushevski G.K and Polianski, Yu. I. (editors): Parasitology of Fishes, Body Edinburgh and London, pp:1-47
18. Molnar, K. (2001): Studies on gill Parasitosis of the Grass carp (Ctenopharyngodon idella) caused by D.lamellatus Achmerov, 1998 II. Epizootiology. Acta. Vet. Acad. Sci. Hung., 21(4): 361-375.
19. Shamsi, Sh. and Jalali, B. (2000): First record of some freshwater fish parasites (Monogenea) in Iran. 3rd international symposium on monogenea. Aug 25-30, Brno, Czech Republic, pp: 76-90.
20. Tojo, J., Santamarina, M.T., Ubeira, F.M., Estevez, J., Leiro, J. and Sanmartin, M.L. (2002): Efficacy of anthelmintic drugs against Gyrodactylosis in Rainbow trout (Oncorhynchus mykiss). Bull. Eur. Asso. Fish Pathologists, 13(2): 45-49.
21. Woo, P.T.K. (2001): Fish Diseases and Disorders, Protozoan and Metazoan infections-CAB International. U.K. pp: 21-62.