مطالعه اثر3 و4 متیلن‌دی‌اکسی‌مت‌آمفتامین(اکستازی) روی پارامترهای اوره، کراتینین، پروتئین تام وآلبومین در سرم سگ

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 6، دوره 2، 1 (5) بهار، خرداد 1387، صفحه 43-48   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

بهرام عمواوغلی تبریزی^{* 1}؛ هادی خیاط نوری¹؛ کمال اسدزاده²؛ امین زرگرزاده²؛ غفور موسوی¹؛ علی رضاپور کارگری³؛ مهرداد نشاط¹

¹گروه علوم درمانگاهی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران

²دانش آموخته دامپزشکی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران

³گروه علوم دامی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران

چکیده

     به‌منظور ارزیابی اثرات داروی اکستازی بر عملکرد کلیه، 5  قلاده سگ نر 4-5/3 ساله نژاد مخلوط انتخاب شد. قبل از تجویز دارو نمونه خون و ادرار اخذ و به‌عنوان زمان صفر یا شاهد ثبت گردید. سپس به هر کدام از سگ‌ها  قرص اکستازی با دوز  mg/kg 150 و به‌صورت تک دوز خورانده شد و در مراحل زمانی 30 دقیقه، 1، 2، 4، 8، 24 و 48 ساعت، 7 و20 روز خونگیری از ورید سفالیک به‌عمل آمد و نمونه سرم جدا شد. همزمان آزمایش ادرار توسط نوار ادراری انجام شد. مقادیر سرمی فاکتورهای اوره، کراتینین، پروتئین تام و آلبومین به‌روش رنگ سنجی و با استفاده از دستگاه اسپکتروفتومتر (Biowave  مدل S2100 ساخت کشور انگلستان) و کیت‌های تشخیصی (زیست شیمی- ایران) اندازه‌گیری گردید. نتایج حاصله از این مطالعه، افزایش ‌آماری معنی‌داری (05/0p<) را در مقادیر سرمی اوره، کراتینین، پروتئین تام و آلبومین و وزن مخصوص ادرار گروه تیمار در مقایسه با گروه شاهد تا 8 ساعت بعد از تجویز دارو نشان داد، که می‌تواند ناشی از تأثیر دارو در میزان آب بدن و ایجاد دهیدراتاسیون باشد. این در حالی‌ است که، بعد از آن کاهش معنی‌داری در مقادیر سرمی پروتئین تام و آلبومین وهمچنین افزایش معنی‌داری در مقادیر سرمی اوره و  کراتینین و ظهور پروتئین و آلبومین در ادرار مشاهده گردید که می‌تواند ناشی از تاثیر دارو و یا متابولیت آن در کلیه ‌باشد. بنابراین حتی یک بار مصرف دارو می‌تواند در عملکرد طبیعی کلیه و هومئوستاز بدن تاثیر سوئی داشته ‌باشد.

کلیدواژه‌ها

اکستازی؛ اوره؛ کراتینین؛ پروتئین تام؛ آلبومین و سگ

اصل مقاله

 

مقدمه

     اکستازی با نام علمی 3 و 4 متیلن‌دی‌اکسی‌مت‌آمفتامین (3,4-Methylenedioxymethamphetamine) و یا به اختصارMDMA   بوده که فرمول شیمیایی آن به‌صورت C11H15NO2 می‌باشد (8)، که نخستین بار در سال 1912 توسط یک شرکت داروسازی آلمانی به‌نام مرک، با هدف ساخت ترکیباتی برای کنترل و مهار اشتها در افراد چاق تولید شد (3 و 8). در سال­های پس از جنگ جهانی اول نیز برای درمان افسردگی سربازان امریکایی و آلمانی به‌کار می‌رفت. اما استفاده گسترده از آن تا اواخر دهه 1970 به تعویق افتاد. در این زمان، روان‌شناسان و روان‌پزشکان، MDMA را داروی مناسبی برای درمان اختلالات روانی و عاطفی معرفی کردند(3). در سال 1985، دولت امریکا مصرف این ترکیب را به‌ سبب اثرات سوء آن ممنوع اعلام کرد. دارو بعد از مصرف خوراکی از طریق روده جذب شده و غلظت پلاسمائی آن ظرف 2 ساعت به اوج خود می‌رسد (9). محل متابولیزه شدن دارو کبد است که توسط سیتوکرومP450  گونة CYP2D6 متابولیزه شده و متابولیت حاصل از آن از طریق کبد (صفرا) دفع می‌شود، اما بعضی از متابولیت‌های MDMA به صورت فارماکولوژیکی فعال باقی می­مانند، به ویژه اولین متابولیت (MDA) که طول مدت فعالیت آن ممکن است از طول مدت خود MDMA در بدن بیشتر باشد و در ارگانهای مختلف منجمله کبد و کلیه اثر سوئی داشته باشد (5 و 8). مکانیسم اثر دارو طبق شواهد فراوان تجربی و بالینی به‌وسیلة افزایش ترشح خالص میانجی­های عصبی مونوآمینی شامل سروتونین، آدرنالین، نورآدرنالین و مقدار اندکی دوپامین از انتهاهای اکسونی اختصاصی­شان می‌باشد(7 و 8). از آن‌جائی‌که تا به‌حال هیچ تحقیقی در خصوص اثرات این دارو در بدن حیوانات و به‌خصوص در کلیه انجام نشده است، بر آن شدیم تا اثرات این دارو را در عملکرد کلیه سگ بررسی کنیم.

 

مواد و روش کار

      در این تحقیق 5 قلاده سگ نر نژاد مخلوط تقریباً هم وزن و هم سن (حدود 4-5/3 ساله) انتخاب شد. سپس داروهای ضد انگل بر علیه انگل‌های داخلی و خارجی استفاده شد. بعد از سپری شدن یک هفته از اتمام برنامه ضد انگلی، قبل از تجویز داروی اکستازی، نمونه خون و ادرار اخذ و به‌عنوان زمان صفر یا شاهد ثبت گردید. سپس قرص اکستازی به‌میزانmg/kg  150 و به‌صورت تک دوز به هر سگ خورانده شد (8) و در زمان‌های 30 دقیقه، 1، 2، 4، 8، 24 و 48 ساعت، 7 و 20 روز بعد از خوراندن دارو خون‌گیری وآزمایش ادرار توسط نوار ادراری انجام شد. نمونه‌های خونی به لوله‌های استریل منتقل و سرم نمونه‌ها جدا گردید. سرم به‌دست آمده تا زمان انجام آزمایشات فریزر ‌شد.  بعد از اخذ و آماده‌سازی تمامی نمونه‌های سرمی، فاکتورهای اوره، کراتینین، پروتئین تام و آلبومین  به‌روش رنگ سنجی و با استفاده از دستگاه اسپکتروفتومتر (Biowave مدل S2100 ساخت کشور انگلستان) و کیت‌های تشخیصی (شرکت زیست - شیمی ساخت کشور ایران) اندازه‌گیری شدند. نتایج به‌دست آمده با استفاده از آزمون آماری ANOVA و t-test و بر اساس مقایسة میانگین با نمونة شاهد (روز صفر) و نرم افزار‌آماری SPSS ویرایش 13 تحت ویندوز XP آنالیز گردید.

نتایج

      بعد از خوراندن دارو به سگ‌ها، علائم بالینی شامل سفتی عضلانی30 دقیقه بعد از مصرف دارو شروع شد و اوج این حالت 45 دقیقه بعد از مصرف دارو مشاهده گردید که در این حالت سگ کاملاً منظرة خشک و چوبی به خود گرفته بود. سفتی عضلانی حدود 60 دقیقه بعد از مصرف ادامه داشت ولی رفته رفته جای خود را به لرزش عضلانی داد، به‌طوری‌که 90 دقیقه بعد از مصرف دارو اوج این لرزش‌ها مشاهده گردید که همراه با حرکات متناوب سر و خصوصاً دم حیوان بود. گشادی مردمک (میدریاز) 30 دقیقه بعد از مصرف دارو کاملاً واضح بود و در 45 دقیقه بعد از مصرف دارو به حد نهایت خود رسید. این حالت حدود 2 ساعت ادامه داشت سپس رفته رفته کاهش یافت. حرکات تنفسی به‌تدریج نامنظم گردید و در حدود 45 دقیقه بعد از مصرف دارو حالت شکمی به خود گرفت. یک ساعت بعد از مصرف دارو افزایش تعداد تنفس (تاکی‌پنه) شروع شد و اوج  این حالت در 2 ساعت بعد از مصرف مشاهده گردید. همچنین یک ساعت بعد از مصرف دارو ریزش بزاق مشهود بود که توأم با له له زدن حیوان نیز بود. این حالات تقریباًٌ در هر 5 سگ مشابه هم بود.

جدول 1 میانگین میزان سرمی اوره در زمان‌های مختلف تجویز دارو برحسب میلی‌گرم در دسی لیتر را نشان می‌دهد. مقایسه آماری میانگین میزان سرمی اوره بین زمان‌های مختلف تجویز دارو با گروه شاهد (روز صفر)، اختلاف آماری معنی‌داری بین زمان‌های 1، 2، 4، 8، 24 و 48 ساعت با گروه شاهد را نشان می‌دهد (05/0 p<). جدول 2 میانگین میزان سرمی کراتینین را در زمان‌های مختلف تجویز دارو بر حسب میلی‌گرم در دسی‌لیتر نشان می‌دهد. مقایسه آماری میانگین سرمی کراتینین در زمان‌های مختلف بعد از تجویز دارو با گروه شاهد (روز صفر) اختلاف آماری معنی‌داری را نشان می‌دهد (05/0 p<).

جدول 3 میانگین میزان سرمی پروتئین تام را بعد از تجویز دارو در زمان‌های مختلف بر حسب گرم در دسی لیتر نشان می‌دهد. مقایسه آماری میانگین پروتئین تام در زمان‌های مختلف بعد از تجویز دارو با گروه شاهد (روز صفر)، اختلاف آماری معنی‌داری را نشان می‌دهد (05/0 p<).

جدول 4 میانگین سرمی میزان آلبومین را بر حسب گرم  در دسی‌لیتر در زمان‌های مختلف بعد از تجویز دارو نشان می‌دهد. بیشترین میزان آلبومین در زمان‌های 1 و 2 ساعت بعد و کمترین آن در 24 و 48 ساعت بعد از تجویز دارو بود. مقایسه آماری میانگین آلبومین بین ساعت‌های مختلف تجویز با گروه شاهد (روز صفر) اختلاف آماری معنی‌داری را نشان داد (05/0p<).

جدول 5 وجود آلبومین و پروتئین در ادرار و همچنین میزان وزن مخصوص ادرار را نشان می‌دهد. وجود آلبومین در ادرار در زمان‌های 24 و 48 ساعت بعد از تجویز دارو و وجود پروتئین در زمان‌های 8 الی 168 ساعت بعد از تجویز دارو مشخص شد. مقایسه آماری میانگین وزن مخصوص ادرار  بین ساعت‌های مختلف تجویز با گروه شاهد (روز صفر) اختلاف آماری معنی‌داری را نشان داد (05/0 p<).

 

 

جدول 1-  میانگین سرمی میزان اوره (mg/dl)در زمان‌های 0، 5/0، 1، 2، 4، 8، 24، 48، 168 و480 ساعت بعد از تجویز دارو

mean ± SEM

	0	5/0	1	2	4	8	24	48	168	480
اوره mg/dl	51/0± 33/49 a	05/3± 80/50 a	19/5 ± 66/56 b	69/6± 06/54 b	57/5± 30/53 b	03/6± 26/43 b	65/2± 13/57 b	75/4± 96/56 b	46/1± 70/44 a	34/3± 33/39 a

حروف غیرمشابه در هر ردیف نشان دهنده وجود اختلاف آماری معنی‌دار با گروه شاهد (زمان صفر) می‌باشد (05/0 p<).

 

جدول 2-  میانگین سرمی میزان کراتینین (mg/dl) در زما‌ن‌های 0، 5/0، 2، 4، 8، 24، 48، 168و480 ساعت بعد از تجویز دارو

mean ± SEM

	0	5/0	1	2	4	8	24	48	168	480
کراتینین mg/dl	02/0± 15/1 a	25/0± 26/1 a	29/0± 83/1 b	33/0± 63/1 b	29/0± 63/1 b	26/0± 62/1 b	04/0± 61/1 b	21/0± 36/1 b	18/0± 32/1 b	23/0± 05/1 a

حروف غیرمشابه در هر ردیف نشان دهنده وجود اختلاف آماری معنی‌دار با گروه شاهد (زمان صفر) می‌باشد (05/0 p<).

 

 

 

جدول 3-  میانگین سرمی میزان پروتئین تام (gr/dl) در زمان‌های0، 5/0، 1، 2، 4 ، 8 ، 24 ، 48 ، 168  و480 ساعت بعد از تجویز دارو

mean ± SEM

	0	5/0	1	2	4	8	24	48	168	480
پروتئین تام gr/dl	20/0± 40/6 a	07/0± 80/6 a	22/0± 13/7 b	38/0± 70/6 b	07/0± 50/6 a	50/0± 50/6 a	20/0± 20/6 b	38/0± 20/6 b	13/0± 20/6 b	20/0± 80/5 b

حروف غیرمشابه در هر ردیف نشان دهنده وجود اختلاف آماری معنی‌دار با گروه شاهد (زمان صفر) می‌باشد (05/0 p<).

 

جدول 4-  میانگین سرمی میزان آلبومین (gr/dl) در زمان‌های0، 5/0، 1، 2، 4 ، 8 ، 24 ، 48 ، 168  و480 ساعت بعد از تجویز دارو

mean ± SEM

	0	5/0	1	2	4	8	24	48	168	480
آلبومین gr/dl	33/0± 16/3 a	44/0± 10/3 a	44/0± 50/4 b	10/0± 63/3 b	49/0± 42/3 b	53/0± 43/3 b	11/0± 76/2 b	16/0± 60/2 b	37/0± 10/3 a	11/0± 10/3 a

حروف غیرمشابه در هر ردیف نشان دهنده وجود اختلاف آماری معنی‌دار با گروه شاهد (زمان صفر) می‌باشد (05/0 p<).

 

 

جدول 5- آزمایش ادرار شامل میزان آلبومین، پروتئین و وزن مخصوص ادرار در زمان‌های0، 5/0، 1، 2، 4 ، 8 ، 24 ، 48 ، 168 و 480 ساعت بعد از تجویز دارو

	0	5/0	1	2	4	8	24	48	168	480
آلبومین	-	-	-	-	-	-	+	+	-	-
پروتئین	-	-	-	-	-	+	+	+	+	-
وزن مخصوص	1015 a	1016 a	1019 b	1020 b	1022 b	1021 b	1017 a	1018 a	1016 a	1017 a

 

حروف غیرمشابه در هر ردیف نشان دهنده وجود اختلاف آماری معنی‌دار با گروه شاهد (زمان صفر) می‌باشد (05/0 p<).

 

 

 

 بحث و نتیجه‌گیری

     داروی 3 و 4 متیلن دی‌اکسی‌مت‌آمفتامین (اکستازی) بعد از مصرف خوراکی از طریق روده جذب شده و غلظت پلاسمائی آن ظرف 2 ساعت به اوج خود می‌رسد. محل متابولیزه شدن دارو کبد است که توسط آنزیمP450  گونة CYP2D6 متابولیزه شده و متابولیت حاصل از آن از طریق کبد (صفرا) دفع می‌شود. پایداری این دارو در بدن 1 الی 2 روز است (5 و 8). در این مطالعه میزان کراتینین و اوره 1 ساعت بعد از تجویز دارو افزایش آماری معنی‌داری را نشان می‌دهد که این افزایش در کراتینین تا زمان 168 ساعت بعد از تجویز دارو می‌باشد و در مورد اوره تا زمان 48 ساعت ادامه دارد. کراتینین ناشی از متابولیزه شدن غیر آنزیمی کراتین است که یک منبع ذخیره انرژی در عضلات است و روزانه 1 الی 2 درصد به‌صورت کراتینین از طریق کلیه دفع می‌شود (1). افزایش کراتینین یا ناشی از دهیدراتاسیون است و یا ناشی از بیماری کلیوی و آسیب گلومرولی است (2 و 4). در این تحقیق می‌توان دهیدراتاسیون را تا زمان 8 ساعت بعد از تجویز دارو، دلیل افزایش کراتینین دانست، اما در بررسی حاضر بعد از این مدت دام‌ها دهیدراته نبودند. شاید دارو و یا متابولیت حاصل از آن توانسته آسیب کلیوی از نوع گلومرولی را ایجاد کند. افزایش اوره می‌تواند یا ناشی از متابولیسم پروتئین و یا ناشی از آسیب کلیوی باشد (2 و 4). شاید یکی از اثرات دارو نیز افزایش متابولیسم پایه باشد و میزان متابولیسم چربی و پروتئین را افزایش دهد. افزایش متابولیسم پروتئین می‌تواند افزایش اوره را سبب شود که نیاز به بررسی بیشتر دارد. از طرف دیگر اوره از طریق کلیه، پوست و بزاق دفع می‌شود. دهیدراتاسیون و یا آسیب کلیوی می‌تواند باعث افزایش اوره و کراتینین در سرم شود. این افزایش همچنین می‌تواند ناشی از تاثیر دارو در کلیه باشد (2 و 4). افزایش وزن مخصوص ادرار تا زمان 8 ساعت بعد از تجویز دارو نیز تائید کننده دهیدراتاسیون در حیوانات مورد آزمایش می باشد که می‌تواند ناشی از افزایش له ‌له زدن و همچنین  اجتناب دام‌ها از نوشیدن آب باشد. تغییرات ایجاد شده در مقادیر سرمی اوره و کراتینین در این مطالعه، با مطالعات Sprague و همکاران در سال  2004 و O'Boyle و همکاران در سال 2005 همخوانی دارد (11 و12). Sprague و همکاران در سال 2004 بیشترین مقدار را در 4 ساعت بعد از تجویز دارو گزارش نموده‌اند (12)، در حالی که Frith و همکاران در سال 2004 کاهش مقادیر سرمی اوره و کراتینین را گزارش کرده‌اند که با یافته‌های این تحقیق همخوانی ندارد (6).

مقادیر سرمی آلبومین بعد از 5/0 ساعت از تجویز دارو افزایش داشته و این افزایش تا زمان 8 ساعت ادامه دارد اما بعد از زمان 8 ساعت سیر نزولی گرفته و در زمان‌های 24 و 48 ساعت بعد از تجویز دارو، این سیر نزولی ادامه دارد و کم‌ترین میزان را نشان می‌دهد و سپس به‌حالت نرمال بر می‌گردد. میزان پروتئین تام نیز مشابه آلبومین بوده، ابتدا سیر صعودی نشان می‌دهد که در زمان‌های 1 و 2 ساعت بعد از تجویز دارو افزایش داشته، سپس طبیعی شده و بعد در زمان‌های 24 و 48 ساعت سیر نزولی به خود می‌گیرد. مصرف این دارو سبب افزایش برون‌ده قلب، افزایش ضربان قلب و به تبعیت از آن افزایش درجه حرارت بدن، له له زدن و خروج یون سدیم از بدن می‌شود که در انسان اثبات شده است (9 و10). افزایش آلبومین فقط در زمان دهیدراتاسیون اتفاق می‌افتد، اما افزایش پروتئین تام می‌تواند علاوه از دهیدراتاسیون ناشی از عوامل مختلف از جمله افزایش میزان گلوبولین، افزایش سنتز پروتئین و ... باشد (1). اما در این تحقیق افزایش هر دو در مراحل اول تجویز ناشی از دفع آب و دهیدراتاسیون است. در حالی‌که کاهش آلبومین و پروتئین تام در زمان‌های 24 ساعت به بعد  ناشی از خوردن آب زیاد و رقیق شدن خون و همچنین آسیب کلیوی ناشی از مصرف دارو است که سبب دفع پروتئین و آلبومین از بدن می‌شود (6 و 8). بنابراین کاهش هر دو در نتیجه اختلال در عملکرد کلیه می‌تواند باشد. از طرف دیگر وجود آلبومین و پروتئین در ادرار و عدم وجود تغییرات آماری معنی‌دار در وزن مخصوص ادرار بعد از 8 ساعت از تجویز دارو تائید کننده این موضوع می‌باشد. در مورد تأثیر این دارو بر سطح سرمی آلبومین و پروتئین تحقیقی صورت نگرفته است اما با مطالب ذکر شده توسط نظیفی در سال 1380 و مجابی در سال 1384 که تاثیر دهیدراتاسیون و هیدراتاسیون و همچنین نارسایی‌های کلیوی بر سطح سرمی آلبومین و پروتئین است همخوانی دارد (2 و 4). بنابراین مصرف یک‌بار از این دارو می‌تواند باعث اختلال در عملکرد کلیه شود. پیشنهاد می‌شود که با توجه به اثرات بسیار مضر دارو مصرف آن اکیداً  منع شده و لازم است مسئولان مربوطه اطلاعات کافی را در اختیار مصرف کنندگان احتمالی قرار دهند.

مراجع

1. اطیابی، ن. (1384): کلینیکال پاتولوژی دامپزشکی، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، جلد اول، چاپ اول، صفحات: 245-201.
2. مجابی، ع. (1384): بیوشیمی درمانگاهی دامپزشکی ، انتشارات نوربخش، صفحات 162-39.
3. مفیدی ، آ. (1385): اکستازی چیست؟، WWW.Prisons.ir .
4. نظیفی، س. (1380): علوم آزمایشگاهی دامپزشکی (آسیب‌شناسی بالینی)، انتشارات دانشگاه شیراز، صفحات: 441-243.
   1. Delaforge, M., Jaouen, M. and Bouille, G. (1999): Inhibitory metabolite complex formation of methylenedioxymethamphetamine with rat and human cytochrome P450. Particular involvement of CYP 2D. Environ. Toxicol. Pharmacol., 7: 153-158.
   2. Frith, C.H., Chang, L.W., Lattin, D.L., Walls, R.C., Hamm, J. and Doblin, R. (2004): Toxicity of methylenedioxymethamphetamine (MDMA) in the dog and the rat. Fundamental and Applied Toxicology, 9(1): 110-119.
   3. Green, A.R., Mechan, A.O., Ellott, M., O'shea, E. and Colando, I. (2003): The pharmacology and clinical pharmacology of 3,4-Methlenedioxymethamphetanine (MDMA, "Ecstasy"). Pharmacol. Rev., 55: 463-508.
   4. Kalant, H. (2001): The pharmacology and toxicology of "ecstasy" (MDMA) and related drugs. CMAJ:  165(7): 917-28.
   5. Mas, M., Farre, M., de la Tore, R., Roset, P.N., Ortuo, J. and Segura, J. (1999): Cardiovascular and neuroendocrine effects and pharmacokinetics of 3,4-ethylenedioxymethamphetamine in humans. J. Pharmacol. Exp. Ther., 290: 136-45.
   6. Milroy, C.M., Clark, J.C. and Forrest, A.R.W. (1996):  Pathology of deaths associated with  “ecstasy” and “eve” misuse. J. Clin. Pathol., 49: 149-53.
   7. O'Boyle, K.M., Murphy, K. and Callanan, J.J. (2005): MDMA and caffeine: a lethal combination. E- Journal of the British pahramcological society.
   8. Sprague, J.E., Brutcher, R.E., Mills, E.M., Caden, D. and Rusyniak, D.E. (2004): Attenuation of 3,4-methylenediosxym ethamphetamine (MDMA, Ecstasy)- induced rhabdomyolysis with -Plus -adrenoreceptor antagonists. British Journal of Pharmacology, 142: 667-670.