بررسی هیستومورفومتریک جزایر لوزالمعده اردک بالغ بومی غرب ایران

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 2، دوره 1، 4 (4) زمستان، اسفند 1386، صفحه 235-238   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

بهزاد مبینی^*

گروه علوم پایه، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد، شهرکرد، ایران

چکیده

هدف از این مطالعه، تعیین قطر و تعداد جزایر لوزالمعده در اردک می‌باشد. لوزالمعده اردک‌های نر و ماده بالغ بومی نواحی غربی ایران با میانگین سنی 26 تا 30 هفته با استفاده از رنگ‌آمیزی‌های هماتوکسیلین-ائوزین و اختصاصی، تحت میکروسکوپ نوری و میکرومتر مدرج خطی چشمی مورد مطالعه هیستومورفومتریک قرار گرفتند. قطر جزایر لوزالمعده بین 7/65 تا 2/115 میکرون به‌دست آمد به‌طوری‌که اردک‌های ماده دارای جزایر کمتر (74/2 ^± 87/42) و با قطر بیشتر (9/95 میکرون) ولی اردک‌های نر دارای جزایر بیشتر (21/3 ^± 13/57) و با قطر کمتر(5/83 میکرون) می‌باشند. کمترین تعداد جزایر با بیشترین قطر در لوب شکمی لوزالمعده اردک‌های ماده و بیشترین تعداد جزایر با کمترین قطر در لوب شکمی لوزالمعده اردک‌های نر مشاهده گردید. در مجموع می‌توان نتیجه گرفت که قطر و تعداد جزایر لوزالمعده اردک در قسمت‌های مختلف غده در هر دو جنس متفاوت است و بین آن‌ها حالت عکس وجود دارد.
مجله علوم تخصصی دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، 1386، دوره 1، شماره 4، 238-235.

کلیدواژه‌ها

هیستومورفومتریک؛ لوزالمعده؛ اردک‌های غرب ایران

اصل مقاله

 

مقدمه

     اهمّیت لوزالمعده در بدن از سال‌ها قبل مشخص شده است (12). این غده علاوه بر ترشّح خارجی که شیره لوزالمعده را تشکیل می‌دهد و در هضم چربی، پروتئین و قندها نقش اساسی دارد، دارای توده‌های سلولی نامنظمی به‌نام جزایر لانگرهانس می‌باشد. این توده ها در بین ساختارهای ترشّحی لوزالمعده پراکنده و به قطر 1/0 تا 5/0 میلی‌متر می‌باشند (1). جزایر نقش کلیدی در تنظیم متابولیسم مواد مغذی بر عهده دارند (17). آن‌ها در انسان در حدود 1% غده را اشغال و تعدادشان به بیش از یک میلیون می‌رسد (18). با توجه به متفاوت بودن شکل غده از لحاظ آناتومیکی، نام‌گذاری قسمت‌های مختلف غده و تفاوت‌های فیزیولوژیک و هورمونی موجود بین بدن پرنده و پستاندار ازجمله این‌که گلوکاگون نقش اصلی تنظیم قندخون را در بدن پرندگان اعمال می‌کند (2) و از آن‌جا که مطالعات مورفومتریک صورت گرفته بر روی قطر و تعداد جزایر درون‌ریز لوزالمعده محدود به انسان (11)، اسب (9)، گوسفند (5)، گاو (10)، سگ (15) و موش صحرایی (8) بوده است و در پرندگان به‌ویژه اردک مطالعه مشابهی در این زمینه صورت نپذیرفته بود، لذا این بررسی به منظور تعیین قطر و تعداد جزایر درون ریز در قسمت‌های مختلف غده در اردک‌های بالغ بومی غرب ایران انجام گرفته است.

مواد و روش‌کار  

   برای این تحقیق 6 جفت اردک نر و ماده بومی نواحی غربی ایران (3) با میانگین سنی 26 تا 30 هفته انتخاب شدند. پس از کشتن حیوانات به‌روش انسانی، بدون آسیب رساندن به لوزالمعده و ارگان‌های مجاور آن، غدد از بدن خارج و بلافاصله با فرمالین بافری 10 درصد تثبیت شدند. مطابق روش‌های متداول بافتی، از نمونه‌ها برش‌های متوالی 5 میکرونی تهیّه و بر روی آن‌ها رنگ‌آمیزی‌های هماتوکسیلین- ائوزین و مالدونادو(13) انجام گرفت. مطالعات مورفومتریک شامل تعیین قطر جزایر درون ریز غده با استفاده از میکرومتر مدرج خطی چشمی به‌روش استاندارد میکرومتری (پس از کالیبره کردن میکرومتر مدرج 10 خطی در میکروسکوپ، فاصله بین هر 2 خط در استفاده از عدسی 4، 10، 40 و 100 میکروسکوپ به‌ترتیب 25، 10، 5/2 و 1 میکرون محاسبه شده است به‌طوری‌که طول کل میکرومتر در عدسی شیئی 4 میکروسکوپ 250 میکرون، در عدسی شیئی 10 میکروسکوپ 100 میکرون، در عدسی شیئی 40 میکروسکوپ 25 میکرون و در عدسی شیئی 100 میکروسکوپ 10 میکرون می باشد) و نیز تعداد آن‌ها در کل یک لام، در تمام برش‌ها و مربوط به همه قسمت‌های مختلف غده (لوب‌های شکمی و لوب‌های پشتی) شمارش سپس بین نرها، ماده‌ها و نیز لوب‌های پشتی و شکمی غده درصد فراوانی جزایر محاسبه گردید. نتایج به‌دست آمده توسط آزمون آنالیز واریانس یکطرفه One-way ANOVA و مقایسه میانگین‌های دانکن Duncan’s multiple range و با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 12 تحت ویندوز XP مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

نتایج

    تعداد و ابعاد جزایر درون ریز در قسمت‌های مختلف غده و نیز جنس‌های مختلف، متفاوت بود. قطر جزایر در کل لوب‌های پشتی لوزالمعده اردک‌های تحت‌ مطالعه 83/11±7/97 میکرون ولی در لوب‌های شکمی 79/6±1/75 میکرون به‌دست آمد ولی این اختلاف معنی‌دار نمی‌باشد. اگرچه قطر جزایر در اردک‌های ماده 24/9±9/95 میکرون ولی در اردک‌های نر 31/9±5/83 میکرون بوده ولی بین این دو اختلاف معنی‌داری مشاهده نگردید (نمودار 1).

 

نمودار1- میانگین قطر جزایر درون‌ریز غده در قسمت‌ها و نیز جنس‌های مختلف اردک‌های تحت مطالعه

 

اختلاف معنی‌داری بین قطر جزایر موجود در لوب‌های شکمی لوزالمعده اردک‌های ماده (11/21±2/115 میکرون) و نر (75/5±7/65 میکرون) و نیز قطر آن‌ها در لوب‌های پشتی ماده‌ها (3/9±4/87 میکرون) با نرها (29/18±1/104 میکرون) مشاهده نگردید (نمودار 2).

 

 

نمودار2-  میانگین قطر جزایر درون‌ریز در لوب‌های مختلف لوزالمعده اردک‌های تحت مطالعه

از نظر آماری اختلاف معنی‌داری بین درصد تعداد جزایر لوزالمعده اردک‌های نر (21/3±13/57) با ماده (74/2±87/42) و نیز بین جزایر موجود در کل لوب‌های شکمی (13/3±17/54) با کل لوب‌های پشتی (93/2±83/45) مشاهده نگردید (نمودار3).

 

 

نمودار3- میانگین تعداد جزایر درون‌ریز غده در قسمت‌ها و نیز جنس‌های مختلف اردک‌های تحت مطالعه

 

بین درصد تعداد جزایر موجود در لوب‌های شکمی (17/3±92/33) و پشتی (7/2±2/23) لوزالمعده نرها در مقایسه با لوب‌های شکمی (11/2±76/18) و پشتی (86/2±12/24) ماده ها اختلاف معنی‌داری مشاهده نگردید (نمودار 4).

 

نمودار4- میانگین تعداد جزایر درون‌ریز در لوب‌های مختلف لوزالمعده اردک‌های تحت مطالعه

 

بحث و نتیجه‌گیری

  در این تحقیق، بیشترین قطر جزایر در لوب‌های پشتی لوزالمعده اردک‌های تحت مطالعه مشاهده گردید. با توجه این‌که در اردک طول لوب پشتی غده (81/8 سانتی‌متر) بیشتر از طول لوب شکمی (46/5 سانتی‌متر) بوده و از طرفی نسبت طول لوب پشتی به کل غده (8/61) بالاتر از نسبت طول لوب شکمی به کل غده (2/38) می‌باشد (4)، لذا به‌نظر می‌رسد اندازه بزرگ‌تر جزایر درون‌ریز در لوب‌های پشتی لوزالمعده اردک، به‌علت طول بیشتر این لوب نسبت به لوب شکمی بوده، از طرفی اندازه کوچک‌تر جزایر با تعداد بالاتر در لوب شکمی غده، مربوط به کمتر بودن طول این لوب باشد.

قطر جزایر در اردک‌های ماده‌ بیشتر از نرهاست در حالی‌که تعداد جزایر در اردک‌های نر بیشتر از ماده‌هاست. ازطرفی با مقایسه نتایج تعداد و قطر جزایر درون ریز بین لوب‌های شکمی و پشتی غده، به رابطه عکسی که بین تعداد و قطر جزایر در لوب‌های شکمی و پشتی غده و نیز بین اردک‌های نر و ماده وجود دارد می‌توان پی برد.

در این تحقیق قطر جزایر لوزالمعده در قسمت‌های مختلف غده متفاوت بود که با یافته‌های حاصل از مطالعه لوزالمعده گوسفند (5) و شتر(16) مطابقت دارد.در این تحقیق قطر جزایر لوزالمعده در اردک بین  7/65 تا 2/115 میکرون به‌دست آمد. این در حالی است که قطر جزایر در بوقلمون بین 96/94 تا 84/154 (6) و در غاز 2/74 تا 7/129 (14) بوده است. با مقایسه نتایج فوق مشاهده می‌شود که اردک دارای کوچک‌ترین قطر جزایر لوزالمعده در بین سایرین می‌باشد. با در نظر گرفتن وزن بدن (1438 گرم) و نیز وزن غده (58/2 گرم) در اردک (4) و مقایسه آن با سایرین، احتمال می‌رود کمتر بودن وزن بدن و به‌دنبال آن وزن غده، علت اصلی کمتر بودن قطر جزایر درون‌ریز در اردک‌ها باشد. قطر جزایر در گوسفند بین 01/51 تا 09/96 (5)، در سگ 50 تا 370 (15)، در گاو 25 تا 200 (7 و 10)، در اسب 60 تا 120 (9) و در انسان بین 121 تا 5/242 میکرون (11) گزارش شده است. 

مراجع

1. امری، ع. (1346): بافت‌شناسی دامپزشکی، جلد دوم، انتشارات دانشگاه تهران، صفحات: 152-149.
2. پناهی دهقان، م.ر.، رسول نژاد فریدونی، س.، زنده روح کرمانی، ر.، مدیر صانعی، م.، معافی، م.، میرسلیمی، س.م. و نیک‌نفس، ف. (1374): فیزیولوژی پرندگان، چاپ اول، انتشارات سازمان اقتصادی کوثر، صفحه: 423.
3. سعادت نوری، م. (1362): شناسایی و طبقه‌بندی اردک‌های ایران. مجله مزرعه، شماره 2، صفحات: 15-11.
4. مبینی، ب. (1385): مطالعه ماکروسکوپیک لوزالمعده در بوقلمون و مقایسه آن با اردک و غاز. طرح تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد.
5. مبینی، ب. و تجلی، م. مطالعه هیستومورفولوژیک و مورفومتریک لوزالمعده گوسفند نر نژاد مهربان. مجله دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، پذیرش شده جهت چاپ در سال1387.
6. مبینی، ب. و گیلان‌پور، ح. (1385): ارزیابی کمی غده لوزالمعده بوقلمون. مجله علوم دامپزشکی ایران، سال 3، شماره 2، صفحات: 498-493.
   1. Bloom, W. and Fawcett, D.W. (1975): A Text Book of Histology. 10^th ed., W. B. Saunders Co. Philadelphia, pp: 726-742.
   2. Bonner- Weir, S. and Orci, L. (1982): New perspectives on the microvasculature of the islets of Langerhans in the rat. Diabetes, 31: 883-339.
   3. Furuoka, H., Ito, H., Hamada, M., Suwa, T., Satoh, H. and Itakura, C. (1988): Immunocytochemical component of endocrine cells in pancreatic islets of horses. Jpn. J. Vet. Sci., 51(1): 35-43.

10. Galabova, R. and Petkov, P. (1975): Electron microscopy of the endocrine pancreas of cattle (Bos taurus L.). Acta. Anat., 92: 560-569.

11. Grube, D. and Weimann, J. (1985): Cellular organization of human pancreatic islets. Acta Endocrinol. 267 [Suppl]: 45

12. Langerhans, P. (1937): Contributions to the microscopic anatomy of the pancreas. Bull. Inst. History med., 5: 1-39.

13. Luna, L.G. (1968): Manual of Histologic Staining Methods of the Armed Forces Institute of Pathology. 3^rd ed., Mc Graw- Hill Book. New York, pp: 87, 88, 94, 106, 107.

14. Mobini, B. and Khaksar, Z. (2007): Histomorphometrical study on pancreas of goose. Indian Veterinary Journal, 84: 1335- 1336.

15. Redecker, P., Seipelt, A., Jorns, A., Bargsten, G. and Guube, D. (1992): The microanatomy of canine islets of Langerhans: implication for intraislet regulation. Anat. Embryol., 185: 131-141.

16. Tadjalli, M. and Meamary, A. (1998): Histological and histochemical studies on pancreas of camels (Camelus dromedarius). J. Camel Practice and Research, 5(1): 61-66.

17. Trimble, E.R. and Renold, A.E. (1981): Ventral and dorsal areas of rat pancreas: islet hormone content and secretion, Amer. J. Physiol., 240: E 422-E 427.

18. Weir, G.C. and Bonner-Weir, S. (1990): Islets of Langerhans: the puzzle of intraislet interactions and their relevance to diabetes. J. Clin. Invest., 85: 983-987.