بررسی میان فصلی عیار سرمی سدیم و پتاسیم در گاوهای شیری منطقه تبریز

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 3، دوره 1، 4 (4) زمستان، اسفند 1386، صفحه 239-243   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

امیرپرویز رضایی‌صابر^{* 1}؛ علی حسن‌پور¹؛ علیرضا ابراهیم‌نژاد²

¹گروه علوم درمانگاهی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران

²دانش آموخته دامپزشکی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران

چکیده

    در این بررسی، در هر فصل از 100 رأس گاو شیری دو رگ هلشتاین ماده (در مجموع از 400 رأس گاو) در منطقه تبریز خونگیری به‌عمل آمد. خونگیری از ورید وداجی توسط لوله‌های ونوجکت‌ انجام گرفت.  متعاقباً سرم نمونه‌ها جدا شده و مقادیر سرمی سدیم و پتاسیم توسط دستگاه شعله سنجی اندازه‌گیری شدند. داده‌های به‌دست آمده با استفاده از نرم‌افزار آماری SPSS  ویرایش 13 مورد آنالیز آماری قرار گرفته و برای مقایسه میانگین مقادیر سرمی پتاسیم و سدیم بین فصول از آزمون آماری ANOVA استفاده گردید. از بین موارد اندازه‌گیری شده میانگین عیار سرمی پتاسیم mmol/lit 86/08/5 و میانگین عیار سرمی سدیم mmol/lit 3/77/146 به‌دست آمد. حداقل و حداکثر مقادیر سرمی پتاسیم به‌ترتیب mmol/lit 3 و mmol/lit 7 و در خصوص مقادیر سرمی سدیم به‌ترتیب mmol/lit 125 و mmol/lit 167، گزارش گردید. بین میانگین عیار سرمی پتاسیم تمام فصول، تفاوت معنی‌داری وجود نداشت. همچنین بین میانگین سرمی سدیم فصل بهار و پاییز تفاوت معنی‌داری مشاهده نگردید. فقط بین میانگین سرمی سدیم گروه تابستان و زمستان بر اساس آزمون آماری تعقیبی Tukey تفاوت معنی‌داری وجود داشت (01/0 p<) به‌طوری‌که میانگین سدیم در فصل زمستان نسبت به فصل تابستان بیشتر بود. 

کلیدواژه‌ها

گاو شیری؛ سدیم و پتاسیم؛ سرم؛ تبریز

اصل مقاله

مقدمه

     اهمّیت روزافزون منابع حیوانی در تغذیه جوامع بشری با در نظر گرفتن مشکلات عدیده‌ای که به‌واسطه افزایش جمعیت، ایجاد شده، آن‌چنان مورد توجه قرار گرفته که علوم و صنایع مربوطه را می‌توان یکی از ارکان اساسی اقتصادی و سیاسی هر کشوری، قلمداد نمود (2 و 6). در این راستا شیر و پروتئین و اهمّیت آن‌ها در برطرف نمودن سوء تغذیه‌های جوامع بشری، توجه سازمان‌هایی چون FAO و WHO را به خود جلب نموده و هشدارهای این مجامع، آینده نامطلوبی را برای کشورهای فقیر پیش‌بینی می‌کند. در این راستا کشورهای در حال توسعه، بایستی قدم‌های نخستین را جهت رهائی از این بحران بردارند و بدیهی است شناخت و ارزیابی مواد غذایی و برطرف نمودن احتیاجات دام در جهت ارتقاء کیفیت دامپروری و کاهش میزان آسیب‌های ناشی از کمبودها، جای خود را دارد (10، 11 و 13). با وجود افزایش یافته‌های آزمایشگاهی مبنی بر اینکه عدم تأمین مناسب مواد مغذی در جیرة غذایی حیوانات، باعث اثرات سوء بر میزان رشد، عملکرد تولید مثل و فعالیّت سیستم ایمنی حیوانات اهلی می‌گردد، اطلاعات اندکی در ارتباط با وقوع و اهمیّت اقتصادی کمبود این مواد مغذی موجود است (7، 8، 12 و 13). با وجود این اطلاعات ناچیز، سازمان‌های بین‌المللی FAO وWHO در کتاب سال بهداشت حیوانات اعلام نمودند که، 80% گزارشات مربوط به بیماری‌های دام از کشورهای مختلف، در ارتباط با بیماری‌های تغذیه‌ای و به‌ویژه کمبود عناصر مغذی بوده است (12 و 14) که در این میان دو عنصر سدیم و پتاسیم که جزء فراوان‌ترین عناصر موجود در پوستة زمین، آب و هوا می‌باشند و دارای عملکردهای مهمی از قبیل حفظ اسمولاریته مایعات بدن، تأمین هومئوستاز جریان الکتریکی در سطح سلول و یا به‌عنوان کوفاکتور آنزیم‌های مهم داخل سلولی و خارج سلولی که در متابولیسم کربوهیدرات‌ها صاحب نقش هستند، دارای اهمّیت بوده و مطالعات عدیده‌ای را می‌طلبند (4، 5، 15 و 16).

مواد و روش‌کار

       الف- مواد مصرفی: لوله و سرسوزن ونوجکت، محلول‌های استوک سدیم و پتاسیم، میکروتیوب‌های نگه‌داری سرم، آب مقطر، اپلیکاتور پلاستیکی.

ب- تجهیزات مورد استفاده: دستگاه سانتریفوژ، دستگاه شعله‌سنجی، فریزر 20- درجه ‌سانتی‌گراد، پیپت سمپلر در اندازه‌های مختلف.

ج – روش کار : در این تحقیق اقدام به خونگیری از ورید دمی 400 رأس (هر فصل یک‌صد رأس) گاو دو رگ شیروار هلشتاین ماده به‌ظاهر سالم از روستاهای اطراف تبریز به‌صورت کاملاً تصادفی، اقدام گردید. نمونه‌‌های اخذ شده به آزمایشگاه کلینیکال پاتولوژی دانشکده دامپزشکی انتقال و توسط دستگاه سانتریفوژ، نمونه سرمی تهیّه و نمونه‌های بدون همولیز در میکروتیوب‌ها وارد و به فریزر 20- درجه سانتی‌گراد منتقل گردیدند و در انتهای هر فصل نمونه‌های مربوطه از فریزر خارج و توسط دستگاه فلیم ‌فوتومتری، مقادیر سرمی سدیم و پتاسیم در نمونه‌های مذکور مورد اندازه‌گیری قرار گرفت (1 و 3). داده‌های به‌دست آمده با استفاده از نرم افزار آماری SPSS ویرایش 13 مورد آنالیز قرار گرفتند. برای مقایسه میانگین میزان سرمی پتاسیم و سدیم بین فصول، از آزمون آماری ANOVA استفاده گردید.

نتایج

      نتایج حاصل از اندازه‌گیری میانگین مقادیر سرمی سدیم و پتاسیم در فصول مختلف بر اساس جدول 1 تنظیم گردیده است.

 

 

جدول 1-  نتایج حاصل از اندازه‌گیری مقادیر سرمی سدیم و پتاسیم در فصول مختلف سال به صورت SEM  Mean

زمستان	پائیز	تابستان	بهار	فصل                                                  پارامتر سرمی
83/08/5 mmol/lit	83/084/5 mmol/lit	94/0 7/5 mmol/lit	85/0  8/5 mmol/lit	پتاسیم
1/9 5/148 mmol/lit	8/7  9/146 mmol/lit	1/4 1/145 mmol/lit	6/6 146 mmol/lit	سدیم

 

 

 

 

 

 

 

از یک‌صد مورد اندازه‌گیری شده در فصل بهار میانگین عیار سرمی پتاسیم mmol/lit 85/08/5 و میانگین عیار سرمی سدیم  mmol/lit 6/6146 به‌دست آمد و از بین موارد اندازه‌گیری شده (6/37%) mmol/lit 6= K و (7/9%)
 mmol/lit 145 = Na  بیشترین فراوانی را داشته و مقدار عیار سرمی پتاسیم بین mmol/lit 7 < K < mmol/lit 4 و عیار سرمی سدیم بین mmol/lit167<Na<  mmol/lit133 در حال تغییر بوده و 2/74% از موارد اندازه‌گیری شده دارای عیار پتاسیم mmol/lit 6  K و 7/52% از موارد اندازه‌گیری شــــــده دارای عیــــــار سرمـــــــی سدیـــــم
mmol/lit 145 Na  بودند.

از موارد اندازه‌گیری شده در فصل تابستان میانگین عیار سرمی پتاسیم mmol/lit 94/07/5 و میانگین عیار سرمی سدیم mmol/lit  1/41/145 به‌دست آمد و از بین موارد اندازه‌گیری شده (8/34%) mmol/lit 6= K و (12%) mmol/lit 145= Na بیشترین فراوانی را داشته و مقدار عیار سرمی پتاسیم mmol/lit 7< K <  mmol/lit3 و عیار سرمی سدیم بین mmol/lit 163 < Na < mmol/lit 138 در حال تغییر بوده و 9/73% از موارد اندازه‌گیری شده دارای عیار سرمی پتاسیم mmol/lit 6 K و 12% از موارد اندازه‌گیری شده دارای عیار سرمی سدیم 145 Na  بودند.

از موارد اندازه‌گیری شده در فصل پائیز میانگین عیار سرمی پتاسیم mmol/lit 83/084/5 و میانگین عیار سدیم mmol/lit 8/79/146 به‌دست آمد و از بین موارد اندازه‌گیری شده (4/37%) mmol/lit 5= K و (8/8%) mmol/lit 145= Na بیشترین فراوانی را داشته و مقدار عیار سرمی پتاسیم بین mmol/lit7< K <  mmol/lit4 و عیار سرمی سدیم بین mmol/lit 161 < Na < mmol/lit 129 در حال تغییر بوده و 6/39% از موارد اندازه‌گیری شده دارای عیار سرمی پتاسیم mmol/lit 5  K و 1/45% از موارد اندازه‌گیــری شــده دارای عیـــار سرمــی سدیـــم
mmol/lit 145 Na بودند.

 از موارد اندازه‌گیری شده در فصل زمستان میانگین عیار سرمی پتاسیم mmol/lit 83/08/5 و میانگین عیار سدیم mmol/lit 1/95/148 به‌دست آمد و از بین موارد اندازه‌گیری شده (4/38%) mmol/lit 5= K و (8/12%) mmol/lit 151= Na بیشترین فراوانی را داشته و مقدار عیار سرمی پتاسیم بین mmol/lit7< K < mmol/lit 4 و عیار سرمی سدیم بین mmol/lit 165 < Na < mmol/lit 125 در حال تغییر بوده و 7/40% از موارد اندازه‌گیری شده دارای عیار سرمی پتاسیم mmol/lit 5  K و 8/12% از موارد اندازه‌گیری‌شده دارای عیار سرمی سدیم mmol/lit151Na  بودند. میانگین عیار سرمی پتاسیم در تمامی فصول مورد مطالعه mmol/lit 86/08/5 و میانگین عیار سدیم mmol/lit 3/77/146 به‌دست آمد. از بین موارد اندازه‌گیری شده (6/35%) mmol/lit 6=K و (8/8%) mmol/lit 145= Na بیشترین فراوانی را داشته و مقدار عیار سرمی پتاسیم بین mmol/lit 7< K < mmol/lit 3 و عیار سرمی سدیم بین mmol/lit 167 < Na < mmol/lit 125 در حال تغییر بوده و 6/74% از موارد اندازه‌گیری شده دارای عیار سرمی پتاسیم mmol/lit 6  K و 3/48% از موارد اندازه‌گیری شده دارای عیار سرمی سدیم  mmol/lit145 Na بودند.

با توجه به نتایج به‌دست آمده از آزمون تحلیل واریانس (ANOVA) همچنین در مقایسه میانگین عیار سرمی پتاسیم در بین فصول به صورت دو به دو توسط آزمون آماری تعقیبی Tukey، تفاوت معنی‌داری وجود نداشت (187/0=F، 01/0p>). بین میانگین پتاسیم تمامی فصول تفاوت معنی‌داری وجود نداشته است (187/0= F و 01/0p>).

بحث و نتیجه‌گیری

     تأکید کلیه مراجع کلینیکال پاتولوژی برای ایجاد محدودة رفرانس (و نه محدوده نرمال) در هر آزمایشگاه و حداقل در هر منطقه است، محدوده عیار سرمی پتاسیم پیشنهادی توسط (Meyer و Harvey در سال 2004 برای گاو  شیری mmol/lit 6-5 بوده است (9). آنچه از میانگین اعداد اندازه‌گیری شده بررسی حاضر برمی‌آید میانگین عیار سرمی پتاسیم mmol/lit 86/08/5بوده که بیشتر از محدودة پیشنهادی Meyer است، جالب اینکه اختلاف بین فصول مختلف نیز در مورد پتاسیم معنی‌دار نیست، با در نظر گرفتن تعداد فراوانی نمونه‌هائی که مورد بررسی قرار گرفته است و اینکه انتخاب نمونه‌ها نیز به‌طور تصادفی بوده است، می‌توان نتیجه گرفت که این میانگین می‌تواند به‌عنوان محدودة رفرانس منطقة مورد بررسی، اعلام شود. در صورتی‌که میزان پتاسیم علوفه مصرفی گاوهای نمونه‌گیری شده نیز اندازه‌گیری و با اعداد اعلامی NRC مقایسه شود و مقدار پتاسیم علوفه منطقه ما بیش از مقادیر NRC باشد، طبعاً این افزایش مصرف پتاسیم می‌تواند توجیه‌گر محدودة مرجع منطقه ما نسبت به مقادیر اعلامی Meyer و Harvey  باشد که در این حالت باید نوع کود و الگوی کاشت علوفه و سیاست‌های مدیریت پرورشی مورد بررسی قرار گیرد. با این‌که میانگین سدیم سرم به اعتقاد Meyer mmol/lit 144 است ولی Steven و Michael مقدار آن‌را mmol/lit 146 می‌دانند (17). تحقیق حاضر نیز نشان داده است که متوسط میزان سدیم منطقه تبریز mmol/lit 3/7 7/146 می‌باشد که با نتایج این محققان تطابق نسبی دارد.  برای توجیه این‌که در فصل زمستان میزان سدیم نسبت به فصل تابستان بیشتر است، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.

1- کنسانتره: در فصل زمستان از کنسانتره نسبت به علوفه، بیشتر استفاده می‌شود که افزایش مقدار کنسانتره در جیره، باعث بالا رفتن سدیم جیره می‌شود.

2- تعریق: در اثر تعریق در فصل تابستان مقداری از سدیم بدن دفع شده و باعث کاهش مقدار سرمی آن نسبت به سایر فصول می‌گردد.

3- یخ زدن ظرف آب : ممکن است در اثر یخ زدن ظرف آب در فصل زمستان حیوان نتواند به آب کافی دسترسی پیدا کند که باعث دهیدراتاسیون و افزایش سدیم بدن بشود.

مراجع

1. چلیپانی، د. (1376): طیف سنجی شعله‌ای توسط دستگاه فلیم‌فوتومتری و جذب اتمی، انتشارات هنرستان فنی صنایع شیمیایی جابرین حیان تبریز، چاپ اول، صفحات : 72-68.
2. AAFCO. (1997): Association of American Feed Control Officials. 5^th ed., Official publication, pp: 60-65.
3. Allen, D.S. and Stewart, E. (1974): Chemical analysis of ecological materials. 2^nd ed., Blackwell Science, pp: 104-179.
4. Anderws, E.D. (1999): Trace element in human and animal nutrition. J, Animal Science, pp: 312-344.
5. Blood, D.C. et al. (2000): Veterinary Medicine, 8^th ed., Billier Tindall Company, pp: 79, 80, 82 and 1515.
6. Bondi, A.M. and Arona, K. (1987): Animal Nutrition. 2^nd ed., Wiley Co, pp: 172-179.
7. Church, D.C. (1988): The ruminant animal digestive physiological nutrient. 6^th ed., Reston Co, pp: 347-457.
8. Howard, j. (1993): Current Veterinary Therapy Food Animal Practice. 3^rd ed., Sunders Co, pp: 296-215-218.
9. Meyer, D.J, Harvey, J.W. (2004): Veterinary Laboratory Medicine. 7^th ed., Saunders, London, pp: 309-311.
10. Mills, C.F. (1987): Biochemical and physiological indicators of mineral status in animals: copper, cobalt and zinc. J. Anim. Sci., 65: 1702-1711.
11. Naylor, J.M. and Ralstion, S.L. (1994): Large Animal Clinical Nutrition. 2^nd ed., Mosby, London, pp: 56-58-85-88.
12. Peters, J.P. and Elliot, J.M. (1983): Effect of vitamin B₁₂ status on performance of the lactating ewe and gluconeogenesis from propionate. J. Dairy Sci., 66:1917-1925.
13. Ruckebusch, Y.S., Phaneuf, L. and Dunlop, P.R. (1991): Physiology of small and large animal. 5^th ed., Decter Co., pp: 462-465-285.
14. Schwan, O., Jacobsen, S.O., Frank, R., Martin, I. and Peterson, L.R. (1987): Cobalt and copper deficiency in Swedish landrace pelt sheep (Application of diagnostic in flock related deficiency disease). J. of Veterinary Medicine A.34 (9): 709-718.
15. Smith, B. (2003): Large Animal Internal Medicine. 6^th ed., Mosby, London, pp: 830, 835.
16. Smith, B. (2002): Hypokalemiasis: A Clinical investigation of dairy herds in northland. Journal of NZ. Vet., 21: 251-252.
17. Steven, L.S. and Michael, A.S. (2002): Fundamental of Veterinary Clinical Pathology. 1st ed., IowaState press, USA., pp: 346-349; 355-257.