بررسی سطوح سرمی کراتینین، اوره و اسید اوریک در ماهیان قزل‌آلای رنگین‌کمان (Oncorhyncus mykiss) مبتلا به نفروکلسینوز

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 10، دوره 1، 3 (3) پاییز، آذر 1386، صفحه 209-216   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

جاوید مرتضوی تبریزی^{* 1}؛ فرهنگ ساسانی²؛ بهیار جلالی جعفری³

¹گروه بیماری‌های آبزیان، دانشکدة دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی تبریز، تبریز، ایران

²گروه پاتولوژی، دانشکدة دامپزشکی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

³گروه بیماری‌های آبزیان، دانشکدة علوم تخصصی دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران ، تهران، ایران

چکیده

به‌منظور بررسی تغیییرات سطوح سرمی کراتینین، اوره و اسید اوریک در ماهیان قزل‌آلای رنگین‌کمان مبتلا به نفروکلسینوز در طول زمستان 1385 اقدام به نمونه‌برداری از سه مزرعه با منابع آبی متفاوت رودخانه، چشمه و سیستم مدار بسته با استفاده از منبع آب چاه گردید. در طی این بررسی 5 نمونه از  8 گروه وزنی و در کل 120 نمونه از ماهیان مزارع فوق به‌صورت تصادفی برداشت گردید. سپس اقدام به خون‌گیری و نمونه‌برداری از بافت کلیة ماهیان گردید، که نمونه‌های بافتی در فرمالین بافری 10 درصد پایدار و نیز نمونه‌های خون بعد از جداسازی سرم در دمای20- درجة سانتی‌گراد فریز گردید. نمونه‌های بافتی کلیه به آزمایشگاه آسیب‌شناسی دانشکده دامپزشکی منتقل و اقدام به تهیة مقاطع آسیب‌شناسی با رنگ‌آمیزی هماتوکسیلین و ائوزین گردید. از 120 نمونه فوق، 6 مورد از لحاظ آسیب‌شناسی بافتی مبتلا به نفروکلسینوز بودند. علایم ریزبینی شامل اتساع شدید لوله‌های ادراری، وجود رسوبات بازوفیلی متراکم در داخل لوله‌های متسع و وجود مواد هیالینی در داخل برخی از لوله‌ها بود. از 6 مورد مبتلا به نفروکلسینوز، 3 مورد (5/2 درصد) مربوط به سیستم پرورشی مدار بسته، 2 مورد (66/1 درصد) متعلّق به منبع آب رودخانه‌ای و 1 مورد (83/0 درصد) نیز مربوط به  منبع آب چشمه بود. در بررسی مقادیر مختلف اوره، کراتینین و اسید اوریک در بین گروه‌های وزنی مختلف مشخص گردید که تفاوت بین میانگین کراتینین در گروه‌های وزنی مختلف معنی‌دار می‌باشد (05/0P<). با توجه به نتایج به‌دست آمده از این بررسی نتیجه‌گیری می‌شود که در بین ماهیان سالم و مبتلا به نفروکلسینوز فقط از لحاظ میزان کراتینین اختلاف آماری معنی‌داری  در هر مزرعه وجود دارد(05/0P<). 

کلیدواژه‌ها

نفروکلسینوز؛ قزل‌آلای رنگین‌کمان؛ کراتینین؛ اوره؛ اسید اوریک

اصل مقاله

مقدمه

     رسوب مواد معدنی که در داخل توبول‌ها، مجاری جمع‌کننده ادراری و میزنای ماهی‌های پرورشی و وحشی اتفاق می‌افتد، تحت عنوان نفروکلسینوز نامیده می‌شود (1 و 16). بروز نفروکلسینوز در آزاد ماهیان در اثر تماس با سطوح بالای CO₂ ایجاد می‌گردد و بسیاری از مواد معدنی موجود در این ذخایر شامل کلسیم، فسفر و منیزیم می‌باشد (17 و 18). نفروکلسینوز ممکن است در اثر مسمومیت با سلنیوم یا کمبود منیزیم و سایر مواد معدنی نیز رخ دهد. در این بین، قزل‌آلای رنگین‌کمان در مقابل این بیماری بسیار حساس‌تر از سایر آزاد ماهیان می‌باشد. اغلب این حالت در ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان و جویباری پرورشی  با ایجاد مواد پنیری سفید گچی شکل که می‌تواند ظاهر کلیه را به‌هم بزند، دیده می‌شود. تلفات معمولاً کم بوده، ولی تبدیل مواد غذایی در ماهیان فوق دچار نقصان می‌شود. البته توجه اصلی دربارة این پدیده، کاهش در کیفیت گوشت آن‌ها می‌باشد (1).

در موارد شدید نفروکلسینوز، عضلات پشت کلیه نیز متأثر می‌شوند. از نظر بافت‌شناسی، رسوب مواد معدنی در داخل پارانشیم، تغییرات گرانولوماتوز واضحی را در توبول‌ها و فضای بینابینی آشکار می‌سازد و به فیبروز همراه با تورم توبول‌ها و مجاری جمع‌کننده منجر می‌شود (1 و 16).

 Roberts(2001) از نظر آسیب‌شناسی عنوان نموده که در اثر نفروکلسینوز، گلومرول‌ها چروکیده و کوچک شده و به‌شدت رنگ پذیر می‌شوند، اما کپسول‌ آن‌ها به شکل غیرطبیعی در‌آمده و گشاد می‌شوند. همچنین در این حالت توبول‌های کلیوی نیز گشاد شده و سلول‌های اپی‌تلیوم، پهن و به رنگ تیره مشاهده می‌شوند. مجاری توبول‌ها به طور معمول واجد رسوبات بازوفیلی نامنظم و عناصر سلولی می‌باشد (16).

Bruno و Pope ( 1996) عنوان نمودند که بهبود وضعیت شیمیایی آب به‌ویژه از نظر میزان گاز کربنیک، رفع اسیدوز متابولیک و اصلاح جیره باعث بهبود ماهیانی خواهد شد که عوارض بیماری در آن‌ها هنوز پیشرفت زیادی نکرده است. اگرچه تلفات این بیماری به‌طور معمول کم است، اما به‌دلیل صدمه وارده به ضریب تبدیل غذایی، آسیب‌های اقتصادی آن قابل توجه می‌باشد. تشخیص نفروکلسینوز به‌وسیلة آسیب‌شناسی بافتی نمونه‌های کلیوی مقدور است (4). با توجه به اهمیت بیماری نفروکلسینوز و مشکلات ناشی از این بیماری، هدف از این تحقیق بررسی میزان شیوع نفروکلسینوز در ماهیان قزل‌آلای رنگین کمان و تغییرات سرمی متعاقب آن می‌باشد.

مواد و روش‌کار

     نمونه‌برداری از  ماهیان در فصل زمستان 1385 و از سه مزرعه به ترتیب زیر انجام گردید:

1- مزرعه‌ای که ماهیان در آن با آب چشمه پرورش می‌یابند و CO₂ آب در طول سال به‌ویژه در اواخر زمستان و اوایل بهار بالا می‌باشد (مزرعة پرورش ماهی واقع در روستای ایوند). 2- مزرعه‌ای که ماهیان در آن با آب رودخانه پرورش می‌یابند (مزرعة نیاک واقع در جاده هراز). 3- مزرعه ای که ماهیان در آن با استفاده از سیستم مدار بسته پرورش می‌یابند (مزرعة پرورش ماهی سپیدان واقع در روستای اسپیران). از هر گروه وزنی 5 عدد ( 8 گروه وزنی) و از هر مزرعه به تعداد 40 عدد و در کل تعداد 120 نمونه جمع آوری گردید. نمونه‌برداری از هر مزرعه در سنین مختلف بعد از تقسیم‌بندی ماهیان بر اساس وزن  به‌صورت زیر انجام گرفت: بچه ماهیان 11 تا 40 گرمی، بچه ماهیان 40 تا 90 گرمی، ماهیان 90 تا 200 گرمی، ماهیان 200 تا 350 گرمی، ماهیان 350 تا 500 گرمی، ماهیان 500 تا 1000 گرمی، ماهیان 1000 تا 2000 گرمی، ماهیان 2000 تا 4000 گرمی. هم‌زمان با نمونه‌برداری، میزان اکسیژن، CO₂، pH و دمای آب نیز اندازه‌گیری شد. برای جمع‌آوری نمونه‌ها، ابتدا تمامی ماهیان هر مزرعه مورد مشاهده قرار می‌گرفت (ماهیان درحال شنا) و در صورت رؤیت هر گونه علایم غیرطبیعی، موارد مشکوک ثبت و ماهی مورد نظر صید شده و مورد معاینة بالینی و کالبد گشایی قرار می‌گرفت. سپس نمونه‌های مورد نظر در اوزان مشخص به‌صورت نمونه‌برداری تصادفی صید گردیده، سپس وزن ماهیان با استفاده از ترازوی دیجیتالی ساخت شرکت پند با حساسیت 1 گرم و طول آن‌ها با استفاده از کولیس با دقت 02/0 میلی‌متر اندازه‌گیری و همزمان ثبت می‌گردید. سپس اقدام به کالبد‌گشایی و نمونه‌برداری از بافت کلیة ماهیان شد که در ماهیان بزرگتر از 200 گرم، از هر کلیه دو نمونه یکی از قسمت قدامی و یکی نیز از قسمت خلفی برداشت گردید و در ظروف پلاستیکی حاوی 40 میلی‌لیتر فرمالین بافری 10 درصد  قرار داده شد و پس از 24 ساعت فرمالین آن‌ها تعویض گردید. سپس نمونه‌ها برای  تهیة مقاطع آسیب‌شناسی به آزمایشگاه انتقال و بعد از تهیه برش‌های بافتی و رنگ‌آمیزی با هماتوکسیلین و ائوزین از لحاظ ریزبینی مورد بررسی قرار گرفت.

 

 

 

نتایج

     در مطالعات آسیب‌شناسی بافتی، از 120 نمونة کلیه مورد مطالعه در 6 مورد  (5 درصد) نفروکلسینوز دیده شد (نگاره1). ضایعات پاتولوژیک مشاهده شده عبارت بودند از اتساع شدید لوله‌های ادراری، وجود رسوبات بازوفیلی متراکم در داخل لوله‌های متسع شده و وجود مواد هیالینی در داخل برخی لوله‌ها که مشخص‌کنندة نفروکلسینوز می‌باشد (نگاره‌های 2، 3 و 4). لازم به‌ذکر است که از 6 مورد نفروکلسینوز مشاهده شده، سه مورد مربوط به سیستم پرورشی مدار بسته و دو مورد متعلق به مزرعه با منبع تأمین آب رودخانه و یک مورد نیز مربوط به منبع تأمین آب چشمه بود. از نظر وزنی، از سه مورد مبتلا به نفروکلسینوز در سیستم مدار بسته، یک مورد متعلق به گروه وزنی 90 تا 200 گرم و از جنس نر و دو مورد  متعلق به گروه وزنی 1000 تا 2000 گرم و از جنس ماده بود. از دو مورد نفروکلسینوز، در مزرعه‌ای که در آن از آب رودخانه استفاده می‌شد، یک  مورد آن متعلق به گروه وزنی 350 تا 500 گرم و از جنس نر و مورد  دیگر متعلق به گروه وزنی 1000-2000 گرم و از جنس ماده بود. یک مورد نفروکلسینوز  مشاهده شده در مزرعه‌ای  که در آن از آب چشمه استفاده می‌شد، مربوط به گروه وزنی500-1000 گرمی و از جنس نر بود. مقادیر اکسیژن، دما و pH  آب در هر سه مزرعه در دامنه مناسب برای پرورش قزل‌آلا بوده و فقط میزان   CO₂ آب در استخرهای موجود در سیستم مدار بسته در میزانی خیلی بالاتر (25 میلی گرم در لیتر) از سایر استخرها قرار داشت (جدول 1).

 

 

جدول1- مقادیر مختلف دما، O₂،  pHو CO₂ اندازه‌گیری شده در هر سه مزرعه پرورش ماهی قزل‌آلا

مزرعه	تعداد ماهیان بررسی شده	دمای آب (درجة سانتی‌گراد)	O2آب ( میلی‌گرم در لیتر)	pH آب	CO2 آب (میلی‌گرم در لیتر)	تعداد مبتلایان به نفروکلسینوزیس	درصد مبتلایان در هر مزرعه	درصد مبتلایان در هر مزرعه نسبت به کل نمونه‌ها
مزرعة پرورش ماهی با منبع آب چشمه (ایوند)	40	11	8	5/6	12	1	5/2	83/0
مزرعة پرورش ماهی با منبع آب رودخانه (نیاک)	40	12	8	7	10	2	5	66/1
مزرعة پرورش ماهی با استفاده از سیستم مداربسته (سفیدان)	40	11	9	7	25	3	5/7	5/2

 

 

 

بررسی میزان اوره سرم در هر سه مزرعه در گروه‌های وزنی مختلف، تغییرات آماری معنی‌داری نشان نداد (05/0P>) به عبارتی افزایش وزن تغییراتی در افزایش اوره ایجاد نکرده بود.

بررسی میزان اسید اوریک سرم در هر سه مزرعه در گروه‌های وزنی مختلف اختلاف معنی‌داری با افزایش وزن نشان نداد. همچنین بررسی کراتینین در اوزان مختلف نشان داد که با افزایش میزان وزن تا 500 گرم، میزان کراتینین سرم افزایش پیدا کرده و سپس کاهش‌می‌یابد که این افزایش نسبت به گروه‌های ما قبل تفاوت معنی‌داری ( 05/0P< ) نشان می‌دهد. در مزرعه ایوند، کم‌ترین میزان کراتینین در گروه وزنی 40 تا 90 گرم به مقدار 03/0± 06/0 (میلی‌گرم در دسی‌لیتر) و بیشترین مقدار آن در گروه وزنی 200-350 گرم به میزان 52/0 ± 99/2 (میلی‌گرم در دسی‌لیتر) است (جدول 2).

در مزرعة نیاک، کمترین میزان کراتینین در گروه وزنی 11 تا 40 گرم به‌مقدار 26/0 ± 50/0 (میلی‌گرم در دسی‌لیتر) و بیشترین مقدار آن در گروه وزنی 200-350 (میلی‌گرم در دسی‌لیتر) گرم به‌میزان 53/0 ± 97/2 (میلی‌گرم در دسی‌لیتر) است (جدول 3).

در مزرعة سپیدان، کمترین میزان کراتینین سرم در گروه وزنی 11 تا 40 گرم به‌مقدار 26/0 ± 50/0 (میلی‌گرم در دسی‌لیتر) و بیشترین مقدار آن در گـــروه وزنی  200-350  گرم به‌میزان   50/0 ± 88/2 (میلی‌گرم در دسی‌لیتر) است (جدول 4).

 میانگین اوره در گروه بیمار مزرعة ایوند 9 (میلی‌گرم در دسی‌لیتر) و در گروه سالم همان مزرعه 43/4 ± 19/17 (میلی‌گرم در دسی‌لیتر)  است.

میانگین اسید اوریک در گروه بیمار مزرعة ایوند 20/0 (میلی‌گرم در دسی‌لیتر)  و در گروه سالم همان مزرعه 14/0 ± 69/0 (میلی‌گرم در دسی‌لیتر)  است.

میانگین کراتینین در گروه بیمار مزرعة ایوند 02/0  (میلی‌گرم در دسی‌لیتر)  و در گروه سالم همان مزرعه 21/0 ± 49/1 (میلی‌گرم در دسی‌لیتر)  است.

در مزرعه نیـــاک، میانگیــن اوره ســرم در ماهیــان بیمار 00/2 ± 00/10 (میلی‌گرم در دسی‌لیتر) و در گـــروه سالم همان مزرعه 52/4 ± 25/17 (میلی‌گرم در دسی‌لیتر)  است.

میانگین اسید اوریک در ماهیان بیمار 15/1 ± 75/1 (میلی‌گرم در دسی‌لیتر) و در گروه سالم همان مزرعه 13/0 ± 58/0 (میلی‌گرم در دسی‌لیتر)  است.

میانگین کراتینین در ماهیان بیمار 01/0 ± 52/2 (میلی‌گرم در دسی‌لیتر) و در گروه سالم همان مزرعه 18/0 ± 46/1 (میلی‌گرم در دسی‌لیتر)  است.

در مزرعه سپیدان، میانگین اوره در ماهیان بیمار 84/3 ± 33/9 (میلی‌گرم در دسی‌لیتــر) و در گــــروه سالم همان مزرعه 08/2 ± 81/14 (میلی‌گرم در دسی‌لیتر) است.

میانگین اسید اوریک در ماهیان بیمار 56/0 ± 66/0 (میلی‌گرم در دسی‌لیتر) و در گروه سالم همان مزرعه 08/2 ± 81/14 (میلی‌گرم در دسی‌لیتر) است.

میانگین کراتینین در ماهیان بیمار 21/0 ± 61/1 (میلی‌گرم در دسی‌لیتر) و در گروه سالم همان مزرعه 19/0 ± 49/1 (میلی‌گرم در دسی‌لیتر) به دست آمد که اختلاف آماری معنی‌داری بین گروه سالم و بیمار در هر مزرعه دیده می‌شود (05/0P<). همچنین رابطة معنی‌داری در رابطه با بروز نفروکلسینوز و جنس ماهیـــــــــــان مشــــــــاهده نگـــــــــردید (05/0P>).

 

 

 

 

 

 

 

جدول2- مقایسه میانگین کراتینین در مزرعه ایوند در گروه‌های وزنی مختلف (با استفاده از آنالیز واریانس یک‌طرفه)

وزن (گرم)	تعداد نمونه	میانگین	انحراف معیار	حداقل (میلی‌گرم در دسی‌لیتر)	حداکثر(میلی‌گرم در دسی‌لیتر)
11-40 40-90 90-200 200-350 350-500 500-1000 1000-2000 2000-4000 کل	5 5 5 5 5 5 5 5 40	6600/0 0600/0 6580/0 9900/2 7880/2 0280/1 7820/1 6720/1 4548/1	30008/1 07906/0 60952/0 17465/1 05255/1 20990/1 57103/0 97891/0 31684/1	00/0 01/0 02/0 16/2 93/1 01/0 17/1 30/0 00/0	98/2 20/0 63/1 00/5 50/4 72/2 51/2 00/3 00/5

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول3- مقایسه میانگین کراتینین در مزرعه نیاک در گروه‌های وزنی مختلف (با استفاده از آنالیز واریانس یک‌طرفه)

وزن (گرم)	تعداد نمونه	میانگین	انحراف معیار	حداقل (میلی‌گرم در دسی‌لیتر)	حداکثر(میلی‌گرم در دسی‌لیتر)
11-40 40-90 90-200 200-350 350-500 500-1000 1000-2000 2000-4000 کل	5 5 5 5 5 5 5 5 40	5080/0 8880/0 6700/0 9740/2 7380/2 0760/1 8260/1 4360/1 5145/1	59621/0 56278/0 58112/0 18772/1 94014/0 16931/1 50550/0 67471/0 15177/1	00/0 14/0 10/0 16/2 93/1 00/0 16/1 30/0 00/0	33/1 70/1 63/1 00/5 23/4 72/2 51/2 02/2 00/5

 

جدول4- مقایسه میانگین کراتینین در مزرعه سپیدان در گروه‌های وزنی مختلف (با استفاده از آنالیز واریانس یک‌طرفه)

وزن (گرم)	تعداد نمونه	میانگین	انحراف معیار	حداقل (میلی‌گرم در دسی‌لیتر)	حداکثر (میلی‌گرم در دسی‌لیتر)
11-40 40-90 90-200 200-350 350-500 500-1000 1000-2000 2000-4000 کل	5 5 5 5 5 5 5 5 40	2060/0 6000/0 2100/0 1660/0 8400/0 4400/0 5300/0 4800/1 5590/0	19282/0 86891/0 33196/0 21396/0 04785/1 46152/0 72422/0 59280/1 84741/0	03/0 00/0 02/0 00/0 20/0 00/0 05/0 10/0 00/0	50/0 10/2 80/0 40/0 70/2 20/1 80/1 00/4 00/4

 

    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نگاره1- کلیة ماهی مبتلا به نفروکلسینوز. رسوب مواد معدنی به‌شکل  مواد پنیری و یا گچی سفید در میزنای ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان

 دیده می‌شود.

 

 

 

 

نگاره2-  نکروز اپیتلیوم لولة ادراری(A) و وجود مواد بازوفیلی کلسیمی در داخل آن‌ها (B) (رنگ‌آمیزی هماتوکسیلین-  ائوزین،  بزرگنمایی 400 ×).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نگاره3- نکروز اپیتلیوم لولة ادراری (A)، وجود مواد بازوفیلی کلسیمی در داخل لوله‌های ادراری (B)، کست‌های پروتئینی در داخل لوله‌ها (C)، به‌همراه تجمع ملانین در فضای بینابینی (D) (رنگ‌آمیزی هماتوکسیلین- ائوزین، بزرگنمایی 400 ×).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نگاره4- نکروز و اتساع دهانة لوله‌های ادراری (A)، و وجود مواد بازوفیلی کلسیمی در داخل آن‌ها(B). (رنگ‌آمیزی هماتوکسیلین- ائوزین،

بزرگنمایی 40 ×).

 

بحث ونتیجه‌گیری

     در سال‌های اخیر، همراه با رشد سریع صنعت آبزی‌پروری، احتیاج به تعداد زیاد بچّه ماهیان،  منجر به افزایش آشکاری در تراکم ماهیان، طی نگه‌داری در مخازن آب شیرین شده است. دست‌یابی به این هدف با اضافه نمودن اکسیژن (O₂) به آب میسر بوده که این عمل منجر به افزایش آشکار در غلظت دی‌اکسید کربن (CO₂) می‌شود (4). زمانی که جریان آب کاهش می‌یابد، باعث افزایش هر دو عامل دی‌اکسید کربن و آمونیاک تام نیز می‌گردد (6). اثرات طولانی مدت تماس ماهیان قزل‌آلای رنگین‌کمان (7) و اسمولت‌های(Smolt) ماهی آزاد اقیانوس اطلس (8) با CO₂ بالا در آب شیرین می‌تواند باعث کاهش ضریب تبدیل غذایی و کاهش رشد شود. هم‌چنین هنگامی که ماهیان با سطوح بالای CO₂ برای مدت طولانی تماس می‌یابند، CO₂ خون آن‌ها افزایش یافته (هیپرکپنیا) و pH خون نیز می‌تواند در نتیجة اسیدوز تنفسی کاهش یابد (16) و تلاش ماهی برای جبران اسیدوز با افزایش سطوح بیکربنات پلاسما و ترشح فسفات از راه کلیه (نفروکلسینوز) همراه می‌باشد (15). در بررسی حاضر میزان  CO₂آب در سیستم مدار بسته 25 میلی‌گرم در لیتر بوده که در مقایسه با آب رودخانه (10 میلی‌گرم در لیتر) و آب چشمه (12 میلی‌گرم در لیتر) بیشتر بوده است و نیز توجّه به این نکته مهم است که در سیستم مدار بسته، پرورش ماهیان در تراکم بسیار زیادی در مقایسه با سایر مزارع انجام می‌گیرد، شاید همین عوامل باعث شده است که میزان نفروکلسینوز در سیستم مدار بسته بیش از مزارع فوق یعنی 50%  موارد بوده است (جدول 1).  درجة حرارت آب در هر سه مزرعه در حدود 11-12 درجة سانتی‌گراد بوده و تفاوت چندانی نداشته است و همچنین میزان اکسیژن آب نیز بین  9-8 میلی‌گرم در لیتر بوده که این مقادیر نیز در هر سه مزرعه نزدیک به هم بوده است و تفاوت چندانی نداشته و حتی pH آب نیز بین 7-5/6 بوده و در هر مزرعه تفاوت چندانی نشان نمی‌دهد و به‌نظر می‌رسد که در این بین میزان CO₂ اهمیّت بیشتری داشته باشد.

در بررسی انجام شده توسط  Chun-Yao(2001) بر روی ماهی تیلاپیای (Oreochromis niloticus)  مبتلا به بیماری که به‌منظور تشخیص علت مرگ و میر در سطح پایین و به‌صورت مزمن در یک سیستم پرورشی مدار بسته به آزمایشگاه تشخیصی ارجاع داده شده بود، بر اساس آزمایشات میکروسکوپی در کلیة ماهی مذکور، نفروکلسینوز شدیدی مشاهده شد که آسیب‌ها شامل اتساع میزنای، رسوب مواد معدنی در داخل لوله‌های کلیوی، تشکیل کست در لوله‌های کلیوی و دژنرسانس در اپیتلیوم میزنای بود که اشکال گرانولوما نیز مشاهده گردید (4)، که این یافته‌ها مشابه آسیب‌شناسی بافتی نفروکلسینوز موجود در لاروهای هالیبوت آتلانتیک (Hippoglossus hipoglossus) می‌باشد (13)، که این موارد با یافته‌های بررسی حاضر هم‌خوانی دارد.

در بررسی انجام شده توسط Smart (1979) بر روی نفروکلسینوز در ماهیان قزل‌آلای رنگین‌کمان برای مطالعة اثرات غلظت CO₂  افزایش یافته، ماهیان قزل‌آلا در غلظت‌های آزاد CO₂ در مقادیر مختلف 12 میلی‌گرم در لیتر الی 60 میلی‌گرم در لیتر به مدت 275 روز قرار گرفتند که در طی این مدت ماهیان علایم نفروکلسینوز را نشان دادند و بررسی‌های بافت‌شناسی و شیمیایی نشان داد که شیوع و شدت نفروکلسینوز با افزایش غلظت CO₂ بیشتر می‌گردد (18). وابستگی احتمالی بین سطوح افزایش یافتة طولانی مدت CO₂ در آب شیرین و  وقوع افزایش یافتة نفروکلسینوز در ماهی آزاد اقیانوس اطلس توسط Fivelstad و همکاران (1999) نشان داده شده است (19). این موارد نیز با یافته‌های بررسی حاضر هم‌خوانی دارد.

Hicks و همکاران (1984) تأثیر سلنیوم جیره را بر روی وقوع نفروکلسینوز در قزل‌آلای رنگین‌کمان بررسی نمودند که طی آن ماهیان قزل‌آلای رنگین‌کمان با جیرة حاوی 6/.، 6/6 و 114 میکروگرم در گرم سلنیم برای مدت 16 هفته در دمای تقریبی 15 درجة سانتی‌گراد قرار گرفتند. ماهیان پرورشی  در سطوح بالای سلنیوم جیره، کاهش آشکاری در وزن نهایی بدن، تغذیه و افزایش در میزان مرگ و میر را نشان دادند. هماتوکریت، کلسیم پلاسما، گلوکز و سطوح پروتئین تفاوت آشکاری نشان ندادند. 90 درصد از ماهیان تغذیه شده با  جیرة حاوی سلنیوم بالا به نفروکلسینوز مبتلا گردیدند (11).

توجّه به این نکته ضروری است که شیوع نفروکلسینوز در ماهی لزومی ندارد که تنها عامل آن دی‌اکسید کربن بالای آب باشد (10)، زیرا ممکن است با فاکتورهای تغذیه‌ای مانند مسمومیّت با سلنیم (11)، کمبود منیزیم (13) و عدم تعادل محتویات مواد معدنی جیره همراه باشد (12). همچنین درمان با سولفامرازین نیز می‌تواند در ایجاد این بیماری دخیل باشد (5). لازم به‌ذکر است که انجام آزمایشات مربوط به فاکتورهای مذکور امکان‌پذیر نگردید، چرا که در تغذیة ماهیان از جیره‌های غذایی شرکت‌های مختلف با مقادیر متفاوتی از ترکیبات فوق، استفاده می‌گردید و طبعاً نمی‌توان اندازه‌گیری سلنیم، منیزیم و یا مواد معدنی دیگر و حتی مصرف داروهای مختلف را مد نظر قرار داده و از لحاظ آماری بررسی نمود.

با توجه به‌این‌که میزان تلفات در این بیماری معمولاً کم می‌باشد، لکن با در نظر گرفتن اینکه ضریب تبدیل مواد غذایی در ماهیان فوق دچار نقصان شده و باعث کاهش کیفیت گوشت در آن‌ها می‌شود، لذا پیشنهاد می‌گردد که پرورش‌دهندگان با بکارگیری تراکم مناسبی از ماهیان در استخرها و نیز تنظیم شرایط فیزیکی و شیمیایی آب به‌خصوص میزان CO₂ و نیز بهبود و تنظیم مناسب جیره غذایی ماهیان، مانع از بروز این بیماری و در نتیجه افزایش میزان تولید در مزارع پرورشی گردند.

در ماهیان کرآتین بر کرآتینین غالب است. کرآتین از طریق کلیه‌ها دفع می‌شود، نه از طریق آبشش‌ها و بیش از نیمی از نیتروژن موجود در ادرار اغلب ماهیان را تشکیل می‌دهد. کرآتینین نیز در ماهیان یافت می‌شود و در اثر حلقوی شدن غیر‌آنزیمی و خود به‌خود کرآتین به‌وجود می‌آید. به‌نظر می‌رسد که مقدار کرآتینین یافت شده در ماهیچه‌ها با مقدار کرآتین هم‌بستگی داشته باشد و زمانی که کرآتینین تشکیل شد، دیگر متابولیزه نمی‌شود و به‌همان صورت دفع می‌شود. هم‌چنین در قزل‌آلای رنگین‌کمان، میزان کرآتینین در بیماری نفروکلسینوز افزایش می‌یابد (2)، که این موارد نیز با یافته‌های بررسی حاضر هم‌خوانی دارد. چون کراتینین در ماهیان از طریق کلیه‌ها دفع می‌شود، اما اسید اوریک که در ماهیان از نوکلئوتیدهای پورینی درون‌زا و برون‌زا و هم‌چنین کاتابولیسم پروتئین‌ها از طریق پورین‌ها تولید می‌شود، در کبد و به‌مقدار کمتر در کلیه‌ها تبدیل به اوره شده و از طریق آبشش‌ها دفع می‌شود (2). اوره نیز در ماهیان عمدتاً توسط آبشش‌ها ترشح می‌شود. از‌این‌رو، در ماهیان‌ استخوانی، بالا بودن اوره لزوماً شاخص بیماری کلیوی نبوده و به احتمال قوی با بیماری آبشش‌ها یا کبد در ارتباط است (2). بنابراین دلیل کافی برای افزایش کرآتینین در نفروکلسینوز، کاهش میزان دفع آن از طریق ادرار می‌باشد.

مراجع

1. شاهسونی، د. و موثق، ا. (1381): آسیب‌شناسی سیستماتیک ماهی، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، صفحات: 109-138.
2. مجابی، ع.، نظیفی حبیب آبادی، س. و صافی، ش. (1379): بیوشیمی درمانگاهی دامپزشکی، انتشارات نوربخش، تهران، صفحات: 385-393.
3. Chun-Yao, Ch. (2001): Nephrocalcinosis in Nile tilapia from a recirculation aquaculture system, Case Report. Journal of Aquatic Animal Health. Vol. 13, pp: 368-372.
4. Bruno, D. and Pope, T. (1996): A Colour Atlas of Salmonid Disease. Academic press. Harcoart Brace, London, pp: 145.
5. Coffey, I. (2003): Nephrocalcinosis in Tilapia from a recirculation production facility. CornellUniversity Seminar. Available at: http://hdl.handle.net/1813/2562.
6. Colt, J. and Orwics, K. (1991): Modeling production capacity of aquatic culture systems under fresh water conditions. Acuaculture Engneering. 10: 1-29.
7. Eddy, F.B., Lomholt, J.P., Weber, R.E. and Johansen, K. (1977): Blood respiratory properties of rainbow trout kept in water of high CO₂ tension. Journal of Experience Biology. 67: 37-47.
8. Fivelstad, S., Bergheim, A., Holland, P.M. and Fjermedal, A.B. (2004): Water flow requirements in the intessive production of Atlantic salmon parr-smolt at two salinity levels. Aquaculture. 231: 263-277.
9. Fivelstad, S., Olsen, A., Kloften, H., Ski, H. and Steffanson, S. (1999): Effects of carbon dioxide on Atlantic salmons smolts at constant pH in bicarbonate rich freshwater. Aquaculture. 178: 171-187.
10. Foss, A., Rosnes, B.A. and Oiestad, V. (2003): Graded environmental hypercapnia in juvenile spotted wolfish (Anarhincus minor olafsen). Effects on growth, food conversion efficiency and Nephrocalcinosis. Aquaculture. 220: 607-617.
11. Hicks, B.D., Hilton, W. and Ferguson, H.W. (1984): Influence of dietary selenium on the occurrence of nephrocalcinosis in the rainbow trout. Journal of Fish Disease. 7: 379-389.
12. Hilton, J.W. and Hodson, P.V. (1983): Effect of increased dietary carbohydrate on selenium metabolism and toxicity in rainbow trout. Journal of Nutrition. 113: 1241-1248.
13. Jelmert, A., Sethom, R. and Meerent, V. (1995): Nephrocalcinosis associatied with mass mortality in cultured Atlantic halibut, Hpposglossus hippoglossus, larvae. Journal of Fish Disease. 18: 365-369.
14. Knoy, D., Cowey, C.B. and Andron, J.W. (1981): Studies on the nutrition of salmonid fish. The mangnesium requirements of rainbow trout. Journal of Nutrition. 45: 137-148.
15. Lloyd, R. and Swift, W.R. (1967): Effect of high concentration of carbon dioxide on the ionic composition of rainbow trout blood. Nature. 216: 1341-1342.
16. Martens, L.G. and Witten, P.E. (2006): Impact of high water carbon dioxide levels on Atlantic salmon smolts: Effects on fish performance, vertebrate composition and structure.  Aquaculture. 261: 80-88.
17. Roberts, R. (2001): Fish Pathology. Baillieve tindall, London, pp: 256
18. Smart, G.R. (1979): Nephrocalcinosis in rainbow trout; the effect of exposure tolerated CO₂ concentration. Journal of Fish Disease. 2: 279-289.
19. Smart, G.R. (1981): Aspects of water quality producing stress in intensive fish culture. Pickering, A.D. Stress and fish. Academic press, London, pp: 277-289.