ترفندهاى برجسته‏ سازى فعل در مثنوى معنوى

پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی

مقاله 7، دوره 4، شماره 12، شهریور 1392، صفحه 199-225   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

عبدالله ولى‏ پور^* ؛ رقیه همتى^*

استادیار دانشگاه پیام نور

چکیده

مولوى اکثر قسمت‏هاى مثنوى معنوى را به گفته خودش، در حالت بى‏خودى و در اثر تلقین منِ ملکوتىِ خود سروده است و در این شرایط، که لحظات ناب یک عارف محسوب مى‏شود، اصالت با موسیقى و کلمات است و معانى‏تابع موسیقى و الفاظند و مولوى براى اصالت بخشیدن به کلمات و برجسته‏سازى عناصر زبانى و بالطبع، تأثیرگذارى عاطفىِ مضاعف از شگردها و ترفندهاى مختلف بهره مى‏گیرد. در این میان، مبحثِ فعل و شیوه برجسته‏سازى آن در مثنوى معنوى یکى از جالب توجه‏ترین موارد مى‏باشد که مولوى به شکل‏هاى گوناگون از جمله، تصرفات صرفى و نحوى، حذف، تأثیرپذیرى از گویش و لهجه و... این شگرد را عملى مى‏کند. این شگردهاى هنرى از جنبه‏هاى مختلف، منطبق با نظریات نقد زیبایى‏شناختى صورتگرایان است. از آنجایى که مثنوى معنوى، تاکنون کم‏تر بر پایه نظریه‏هاى جدید نقد ادبى مورد نقد و تحلیل قرار گرفته است و با توجه به این که مکتب فرمالیسم جریان نوپایى است که در اوایل قرن بیستم در روسیه پدیدار شد و در دوره‏هاى گذشته برخى از علماى بلاغت اسلامى نیز به اصول صورتگرایان نظیر لفظ و فرم، بیش از معنى اهمیت مى‏دادند، بنابراین نگارندگان قصد دارند در این مقاله براى تبیین جنبه‏هاى هنرى مثنوى معنوى، "مبحث فعل" را از دیدگاهى فرمالیستى بررسى نمایند.

کلیدواژه‌ها

مولوى؛ مثنوى معنوى؛ نقد فرمالیستى؛ برجسته‏ سازى؛ فعل