بررسی تاثیر تزریق فنیل‌بوتازون بر روی سطح سرمی هورمون‌های تیروئیدی در اسب

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 6، دوره 1، 2 (2) تابستان، شهریور 1386، صفحه 109-116   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

علی حسن پور^{* 1}؛ وحید فرشچی اندیسی²؛ مجید ابراهیمی حامد³؛ فرهاد فرهنگ پژوه⁴

¹گروه علوم درمانگاهی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی تبریز، تبریز، ایران

²دانش آموخته دامپزشکی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی تبریز، تبریز، ایران

³گروه علوم درمانگاهی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی اورمیه، اورمیه، ایران

⁴گروه علوم درمانگاهی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه اورمیه، اورمیه، ایران

چکیده

این مطالعه به منظور ارزیابی اثرات تزریق فنیل‌بوتازون بر سطح سرمی هورمون‌های تیروئیدی در اسب عرب انجام گرفت. 12 رأس اسب عرب در دو گروه 6 رأسی شاهد و تیمار قرار گرفتند. در گروه تیمار 3mg/kg فنیل‌بوتازون و در گروه شاهد سرم فیزیولوژی هم حجم با فنیل بوتازون روزانه یک نوبت به مدت 6 روز به‌صورت داخل وریدی تزریق شد. نمونه خون در روزهای صفر (قبل از تزریق)، 1، 2، 3، 4، 5 و 6 از ورید وداج در تمام اسب‌ها اخذ و پس از سانتریفوژ، سرم آن‌ها جدا و مقادیر سرمی T3 و T4 با روش الایزا اندازه‌گیری گردید. اختلاف میانگین مقادیر سرمی T3 در روزهای مختلف خونگیری در بین دو گروه شاهد و تیمار بر اساس آزمون Tمستقل در روزهای (3، 4 و 6) معنی دار بود (05/0P< ). میانگین مقادیر سرمی T3 از روز سوم و T4 از روز چهارم تزریق فنیل بوتازون در گروه تیمار سیر نزولی نشان داد، ولی در گروه شاهد چنین نبود. میانگین سطح سرمی T3 در گروه تیمار در بین روزهای (0و5)، (0و6)، (2و6) و (3و6) معنی‌دار بود (05/0P

کلیدواژه‌ها

فنیل‌بوتازون؛ هورمون‌های تیروئیدی؛ اسب

اصل مقاله

مقدمه تیروئید غده‌ای درون‌ریز است که اعمال بسیار مهم خود را به کمک هورمون‌های خود انجام می‌دهد. هورمون‌های تیروئیدی تنظیم کننده متابولیسم در بافت‌های مختلف بدن می‌باشند. این هورمون‌ها باعث افزایش متابولیسم کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و پروتئین‌ها می‌شوند. هورمون‌های تیروئیدی همچنین در باروری نیز نقش دارند. همچنین بر رشد و توسعه سلولی نیز موثرند (1، 4، 5، 7 و 15). فنیل‌بوتازون یک داروی ضد التهاب غیراستروئیدی است که بیشترین مصرف را در بین اسبداران جهت تسکین درد اسب‌ها دارد که گاهاً به‌طور بی‌رویه و گاهی جهت دوپینگ اسب قبل از مسابقات به صورت داخل وریدی تزریق می‌شود. تزریق این دارو به‌صورت بی‌رویه باعث مشکلاتی مثل زخم معده، مشکلات کلیوی و ... می‌گردد و همچنین مشخص گردیده است که می‌تواند باعث کاهش سطح سرمی هورمون‌های تیروئیدی شده و باعث پایین آمدن متابولیسم پایه بدن ‌شود که در طولانی مدت ممکن است در کاهش توانایی حیوان نقش داشته باشد (9، 11 و 14). این تحقیق به منظور بررسی تاثیر فنیل‌بوتازون بر سطح سرمی هورمون‌های تیروئیدی (T3 , T4) در اسب عرب انجام می‌پذیرد تا بعد از اخذ نتایج با ارائه راهکارهای لازم از مشکلات مربوطه جلوگیری به‌عمل آید. مواد و روش‌کار 12رأس اسب عرب نر 6-4 ساله انتخاب و در دو گروه 6 رأسی تیمار و شاهد قرار گرفتند. در گروه تیمار روزانه 3 میلی‌گرم به‌ازای هر کیلوگرم وزن زنده بدن دام فنیل‌بوتازون به‌صورت داخل وریدی به مدت شش روز تزریق شد و در گروه شاهد هم‌زمان و به‌ همان حجم، سرم فیزیولوژیک به‌صورت داخل وریدی تزریق گردید. در روزهای صفر، 1، 2، 3، 4، 5 و 6 از تمامی دام‌ها (قبل از تزریق روزانه) نمونه خون از ورید وداج اخذ و پس از لخته شدن، هر چه سریع‌تر به آزمایشگاه منتقل و پس از سانتریوفیوژ و جداسازی سرم‌ها در 20- درجه سانتی‌گراد منجمد گردیدند. شایان ذکر است تمام تزریقات در هر روز ساعت 8 صبح انجام گرفت تا از تأثیر زمان بر سطوح سرمی این هورمون‌ها جلوگیری به‌عمل آید. پس از جمع‌آوری کل نمونه‌ها، سطح سرمی هورمون‌های تیروئیدی در دو گروه، با روش الایزا مشخص گردید. میانگین سطح سرمی این هورمون‌ها در اسب‌های دو گروه، برای هر روز مشخص و با هم مقایسه گردید تا تأثیر تزریق فنیل‌بوتازون بر سطح سرمی هورمون‌های تیروئیدی مشخص شود. همچنین میانگین مقادیر سرمی روزها هم مشخص گردید تا تأثیر مدت زمان تزریق هم مشخص شود. جهت مقایسه میانگین‌ها از نرم افزار آماری SPSS و آزمون پارامتری T (T- test) استفاده گردید. نتایج در این مطالعه که بر روی 12 رأس اسب در دو گروه 6 تایی شاهد و تیمار انجام گرفت، مقادیر سرمی T4 و T3در دو گروه شاهد و تیمار در روزهای صفر، 1، 2، 3، 4، 5 و 6 مشخص و میانگین این مقادیر در هر روز به تفکیک در جداول ونمودارهای ذیل مشخص گردیده است. در جداول 1 و2 میانگین مقادیر سرمی T3 در گروه شاهد در روزهای فوق به ترتیب 570/0 ±21/ 2، 273/0±33/ 2، 173/0±11/ 2، 116/0±27/2، 324/0±32/2، 231/0±11/2، 213/0±21/ 2 و میانگین مقادیر سرمی T4 در گروه شاهد به ترتیب 644/0 ±80/ 2، 340/0±50/ 3، 733/ 0±83/ 3، 331/0±31/3، 982/0±81/3، 306/0±38/3، 974/0±88/ 3 g/dl بود. میانگین مقادیر سرمی T3 در گروه تیمار در روزهای فوق به ترتیب 999/0 ±06/ 2، 301/0±05/ 2، 213/ 0±98/ 1، 126/0±00/2، 260/0±90/1، 258/0±85/1، 209/0±70/1 و میانگین مقادیر سرمی هورمون T4 در گروه تیمار به‌ترتیب815/0 ±71/ 3، 974/0±41/ 3، 264/ 1±63/ 2، 650/0±93/2، 188/1±10/3، 719/0±91/2، 480/0±56/ 2 g/dl بود. همچنان‌که در نمودار 1 مشخص شده است، با تزریق دارو سطح سرمی هورمون T3 در گروه تیمار به‌صورت نزولی کاهش نشان داده است ولی در گروه شاهد چنین مسیری را طی نمی‌کند. طبق نمودار 2 با تزریق دارو سطح سرمی هورمون T4 نیز به‌صورت نزولی در گروه تیمار کاهش یافت ولی در گروه شاهد این سیر محسوس نیست. جدول 1- مقایسه میانگین مقادیر سرمی 3T در روزهای مختلف خونگیری در دو گروه شاهد و تیمار پارامتر اندازه گیری شده گروه‌ها تعداد میانگین SD SEM اختلاف میانگین‌ها t Sig T3(g/dl) روز صفر شاهد 6 22/3 57/0 23/0 153/0 648/0 ns تیمار 6 06/2 09/0 04/0 T3روز 1 شاهد 6 23/2 27/0 11/0 283/0 705/1 ns تیمار 6 05/2 30/0 12/0 T3روز 2 شاهد 6 11/2 17/0 07/0 127/0 26/1 ns تیمار 6 98/1 21/0 09/0 T3روز 3 شاهد 6 28/2 12/0 05/0 277/0 935/3 * تیمار 6 00/2 13/0 05/0 T3روز 4 شاهد 6 32/2 32/0 13/0 422/0 479/2 * تیمار 6 90/1 26/0 11/0 T3روز 5 شاهد 6 12/2 23/0 09/0 267/0 880/1 ns تیمار 6 85/1 26/0 10/0 T3روز 6 شاهد 6 22/2 21/0 09/0 517/0 226/4 * تیمار 6 70/1 21/0 08/0 ns: غیر معنی دار *: معنی دار سطح 05/0P< SD: انحراف استاندارد SEM: انحراف استاندارد میانگین نمودار1- نمودار خطی میانگین مقادیر سر2می3T در روزهای مختلف خونگیری در دو گروه شاهد و تیمار جدول 2 -مقایسه میانگین مقادیر سرمی 4T در روزهای مختلف خونگیری در دو گروه شاهد و تیمار پارامتر اندازه گیری شده گروه‌ها تعداد میانگین SD SEM اختلاف میانگین‌ها پارامترها t Sig T4(g/dl) روز صفر شاهد 6 80/2 64/0 26/0 916/0 159/2 ns تیمار 6 72/3 82/0 33/0 T4روز 1 شاهد 6 50/3 34/0 14/0 083/0 198/0 ns تیمار 6 42/3 97/0 39/0 T4روز 2 شاهد 6 83/3 73/0 30/0 200/1 011/2 ns تیمار 6 63/2 26/1 52/0 T4روز 3 شاهد 6 32/3 33/0 14/0 383/0 287/1 ns تیمار 6 93/2 60/0 26/0 T4روز 4 شاهد 6 82/3 98/0 40/0 713/0 330/1 ns تیمار 6 10/3 18/1 48/0 T4روز 5 شاهد 6 39/3 31/0 12/0 467/0 462/1 ns تیمار 6 92/2 72/0 29/0 T4روز 6 شاهد 6 88/3 97/0 40/0 443/0 969/2 * تیمار 6 57/2 48/0 20/0 ns: غیر معنی دار *: معنی دار سطح 05/0P< SD: انحراف استاندارد SEM: انحراف استاندارد میانگین نمودار2- نمودار خطی میانگین مقادیر سرمی4T در روزهای مختلف خونگیری در دو گروه شاهد وتیمار بحث و نتیجه‌گیری هورمون‌های تیروئیدی در متابولیسم پایه بدن نقش اساسی دارند و کاهش سطح سرمی این هورمون‌ها می‌تواند روی کارآیی اسب تأثیر منفی داشته باشد. عوامل مختلفی در کاهش سطح سرمی این هورمون‌ها ممکن است دخیل باشند. یکی از این عوامل می‌تواند تزریق طولانی مدت و بی‌رویه فنیل‌بوتازون به عنوان یک داروی ضد التهاب غیر استروئیدی باشد (2، 6، 12، 14 و 17). امروزه در باشگاه‌های سوارکاری به‌صورت بی‌رویه و گاه بدون تجویز دامپزشک این دارو جهت رفع درد اندام‌های حرکتی در اسب‌های مسابقه‌ای و غیر مسابقه‌ای توسط سوارکاران مصرف می‌شود. مصرف این دارو علاوه بر عوارض دیگری که دارد، می‌تواند در کاهش عملکرد تیروئید هم نقش داشته باشد (10 و11). این مطالعه به‌منظور ارزیابی اثرات منفی تزریق طولانی مدت فنیل‌بوتازون بر سطوح سرمی هورمون‌های تیروئیدی در اسب انجام گرفت. اختلاف میانگین مقادیر سرمی T3 در بین روزهای مختلف خونگیری در دو گروه شاهد و تیمار براساس آزمون T مستقل و سطح اطمینان 95 درصد در روزهای 3، 4 و6 تزریق دارو بین دو گروه معنی‌دار (05/0P< ) ولی در بین روزهای دیگر غیر معنی‌دار بود. همچنانکه در نمودار 1 به‌صورت خطی مشخص گردیده است، میانگین مقادیر سرمی T3 از روز سوم تزریق فنیل‌بوتازون در گروه تیمار سیر نزولی را نشان می‌دهد، ولی در گروه شاهد چنین حالتی دیده نمی‌شود، که بعد از روز چهارم این کاهش آشکارتر بود. این موضوع می‌تواند نشان دهنده این باشد که تزریق فنیل‌بوتازون بیش از 3 روز باعث افت شدید میزان هورمون T3 در سرم خواهد شد. با توجه به جدول 1، که میانگین مقادیر سرمی T3 در روزهای مختلف خون‌گیری در گروه شاهد همراه با انحراف معیار ارائه گردیده، مشخص می‌گردد که هیچ اختلاف معنی‌داری در بین روزهای مختلف خونگیری در این گروه وجود ندارد. مقادیر سرمی T3 در روزهای مختلف خونگیری در گروه تیمار مشخص و بر اساس آزمون T مشخص شد که اختلاف میانگین این هورمون در بین روزهای (0و5)، (0و6)، (2و6) و (3و6) معنی‌دار می‌باشد (05/0P< ). این نشان می‌دهد که بعد از تزریق سوم، فنیل‌بوتازون (در تزریق‌های چهارم و پنجم) باعث افت سطح سرمی T3 می‌شود. در مطالعه صورت گرفته توسطRamirez و همکاران (1997) نیز این نتیجه حاصل شد که با تزریق فنیل بوتازون بمدت 5 روز سطح سرمی هورمون T3 از روز چهارم کاهش معنی‌داری (05/0P< ) را نشان می‌دهد (14). در مطالعه صورت گرفته توسط Morris و همکاران (1985) نیز تأثیر تزریق داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی از جمله فنیل‌بوتازون بر روی عملکرد غدد آدرنال و تیروئید بررسی شده است، که تأثیر آن بر روی غده آدرنال معنی‌دار نبود و کاهش یا افزایش معنی‌داری در کورتیزول سرم وجود نداشت ولی در مورد غده تیروئید با کاهش سطح سرمی هورمون‌های تیروئیدی تأثیر معنی‌داری (05/0P<) را نشان داد (11). توسط همین محققین تأثیر منفی فنیل بوتازون بر روی سطح سرمی هورمون‌های تیروئیدی تأیید گردیده است، به‌طوری که در اسب‌ها با تزریق TSH سطح سرمی هورمون‌های تیروئیدی بلافاصله افزایش یافت (11). به‌نظر می‌رسد تزریق فنیل‌بوتازون باعث اختلال در عملکرد غده تیروئید اسب گشته و سنتز این هورمون‌ها را دچار اختلال می‌نماید. در بررسی حاضر، میانگین مقادیر سرمی T4 در روزهای مختلف خون‌گیری در بین دو گروه شاهد و تیمار بر اساس آزمونT مستقل فقط در روز 6 بین دو گروه معنی‌دار بود(05/0P<) و در روزهای صفر تا پنج اختلاف معنی‌داری بین میانگین سطح سرمی T4 در بین اسب‌های دو گروه وجود نداشت . نمودار خطی میانگین مقادیر سرمیT4 در روزهای مختلف در دو گروه شاهد و تیمار در نمودار2 مشخص شده است که در گروه تیمار سطح سرمی این هورمون‌ها نیز همانند T3 بعد از روز 4 سیر نزولی واضحی را نشان می‌دهد. در مقایسه میانگین مقادیر سرمی T4 در روزهای مختلف خون‌گیری در هر دو گروه شاهد و تیمار در بین روزهای (0و6)، (0و2)، (0و3)، (0و4) معنی‌دار بود (05/0P<). با توجه به نتیجه حاصله نمی‌توان به‌طور یقین مشخص نمود که تأثیر فنیل‌بوتازون بر روی سطح سرمیT4 معنی‌دار است چون تقریبأ نتیجه مشابهی در هر دو گروه حاصل شده است. ولی همچنان که قبلاً ذکر گردید تأثیر این دارو بر روی سطح سرمی T3 بعد از روز سوم به‌طور معنی‌داری افت این هورمون را در سرم تأیید نمود. در مطالعات صورت گرفته توسط توسطRamirez و همکاران (1997) نیز تأثیر این دارو بر روی سطح سرمیT3 معنی‌دار بود، ولی تأثیر معنی‌داری رویT4 نداشت (14). در مطالعه صورت گرفته توسط Messer و همکاران(1995) اثر منفی دگزامتازون بر روی سطح سرمی هر دو هورمون T3وT4 بطور معنی‌دار بعد از روز چهارم مشخص گردیده است (10)، ولی در مطالعات صورت گرفته توسط Morris و همکاران (1985) مشخص شده است که دگزامتازون تأثیری بر روی عملکرد غده تیروئید ندارد (11). غلظت T3 وT4 به صورت آزاد در پلاسما کم است و بیشتر به صورت وابسته به ) TBG Thyroxine Binding Globulin) است (5، 15 و 16). روند فیزیولوژیک تنظیم متابولیسم پایه بر عهده T3 وT4 آزاد پلاسما است. هر گونه تغییرات در میزان گلوبولین حامل و یا سنتز T3وT4 باعث کاهش یا افزایش مقدار هورمون آزاد می‌شود. از آنجائیکه میزان نیمه عمر T3 کمتر از T4 است (نیمه عمر T4 5-4 برابر T3 است)، بنابراین مصرف طولانی مدت فنیل‌بوتازون در مرحله اول T3 و در مرحله بعدی T4 را تحت تاٴثیر قرار خواهد داد. چون فنیل‌بوتازون نیز مثل سالیسیلات می‌تواند مانع از اتصال هورمون‌های تیروئیدی به گلوبولین حامل گردد، لذا شکل آزاد این هورمون‌ها را هم کاهش خواهد داد (2، 3، 8، 13 و 15). در این مطالعه مصرف 6 روز فنیل‌بوتازون باعث افت سطح سرمی T3 گردید، ولی تغییر معنی‌داری در T4 ایجاد نکرد. تصور می‌شود مصرف طولانی مدت این دارو می‌تواند کاهش معنی‌داری را در سطح سرمی T4 هم ایجاد نماید. با عنایت به اینکه در صنعت اسب‌داری چه با دستور دامپزشک و چه به‌صورت خودسرانه فنیل‌بوتازون به‌مدت 6-3 روز استفاده می‌شود، لذا در این مطالعه 6 روز تزریق انجام گرفت که اگر ادامه یابد می‌تواند تغییراتی را در سطح سرمی T4 هم ایجاد نماید. نتیجه نهایی اینکه، تزریق فنیل‌بوتازون جهت رفع دردهای عضلانی و اسکلتی در اسب در 3 نوبت با دز تعیین شده می‌تواند مفید واقع شود و تأثیر منفی بر روی سطح سرمی هورمون‌های تیروئیدی ندارد ولی بعد از تزریق سوم اگر تزریق‌های بعدی انجام گیرد، باید با احتیاط برخورد نمود چون علاوه بر سایر عوارض جانبی که روی دستگاه گوارش مثل زخم معده و سایر دستگاه‌های بدن اسب دارد، می‌تواند باعث اختلال در عملکرد غده تیروئید گشته و با کاهش سطح سرمی T3 منجر به کاهش متابولیسم پایه اسب گردد.

مراجع

1. Alberts, M.K., McCann, J.P. and Woods, P.R (2000): Hemithyroidectomy in a horse with confirmed hyperthyroidism, J. Am. Vet. Med. Assoc. 217: 1051-1054. 2. Bayly, W., Andrea, R., Smith, B. and Tiged, P. (1996): Thyroid hormone concentrations in racing thoroughbreds, Pferdeheilkunde 4: 534-538. 3. Breuhaus, B.A (2002): Thyroid stimulating hormone in adult euthyroid and hypothyroid horses, J. Vet. Int. Med. 16: 109-115. 4. Flier, J.S., Harris, M. and Hollenberg, A.N. (2000): Leptin, nutrition and the thyroid: the why, the wherefore, and the wiring, J. Clin. Invest. 105: 859-961. 5. Forhead, A.J., Li, J. and Gillmour, R. (2002): Thyroid hormones and the mRNA of the GH receptor and IGFs in skeletal muscle of fetal sheep, Am. J. Physiol. Endocrinol. Metab. 282: E80-E86. 6. Gentry, L.R., Thompson, D.L. and strelzer, A.M., (2002): Responses of seasonally unovulatory mares to daily administration of thyrotropin releasing hormone and (or) gonadotropin – releasing hormone analog, J. Anim. Sci. 80: 208-213. 7. Johnson, P.J.Y., (2002): The equine metabolic syndrome: peripheral Cushing's Syndrome, Vet. Clin. North. Am. 18: 271-294. 8. Kantrowitz, L.B., Peterson, M.E. and Melian, C. (2001): Serum total thyroxine, total triiodothronine, free thyroxine, and thyrotropin concentrations in dogs with nonthyroidal disease, J. Am. Vet. Med. Assoc. 219: 765-769. 9. McManus, C.J. and Fitzerald, B.P., (2000): Effects of a single day of feed restriction on changes in serum leptin, gonadotropins, prolactin, and metabolites in aged and young mares, Domest. Anim. Endocrinol. 19: 1-13. 10. Messer, N.T., Ganjam, V.K., Nachreiner, R.F. and Krause, G.F. (1995): Effect of dexamethasone administration on serum thyroid hormone concentrations in clinically normal horses, J. Am. Vet. Med. Assoc. 206(1):63-6. 11. Morris, D.D. and Garcia, M.C., (1985): Effects of phenylbutazone and anabolic steroids on adrenal and thyroid gland function tests in healthy horses, Am. J. Vet. Res. 46(2):359-64. 12. Patel, Y.C (2001): Neurotransmitters and hypothalamic control of anterior pituitary function. 1st ed. Saunders, Philadelphia, pp: 136-147. 13. Pezzi, C., Accorsi, P.A., Vigo, D., Govoni, N, and Gaiani. R (2003): -deiodinase activity and circulating thyronines in lactating cows, J. Dairy Sci. 86: 152-158. 14. Ramirez, S., Wolfsheimer, K.J. and Moore, R.M. (1997): Duration of effects of phenylbutazone on serum total thyroxine and free thyroxine concentrations in horses. J. Vet. Int. Med. 11: 371-374. 15. Reichln, S. Neuroendocrinology. In: Wilson, J.D., Foster, D.W. and Kronenberg, H.M. (1998): William's textbook of endocrinology. 2nd ed. Saunders, Philadelphia, pp: 241-263. 16. Suwannachot, P., Verkleij, C.B. and Kocsis, S. (2000): Prolonged food restriction and mild exercise in Shetland ponies: effects on weight gain, thyroid hormone concentrations and muscle Na (+), K(+)- ATPase, J. Endocrinol. 167: 321-329. 17. Wehr, U., Englschalk, B. and Kienzle, E. (2002) Iodine balance in relation to iodine intake in ponies, J.Nutr. 132: 1767S-1768S.