بررسی تأثیر تزریق سفپیم روی تظاهرات بالینی، کالبدگشائی و برخی فراسنجه‌های بیوشیمیایی در طوطی نژاد Rose Ringed Parakeet

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 3، دوره 3، 2 (10) تابستان، شهریور 1388، صفحه 459-464   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

عادل فیضی^{* 1}؛ حمید اتکالی²؛ بهرام عمواوغلی تبریزی¹؛ میرهادی خیاط نوری³

¹گروه علوم درمانگاهی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران

²دانش‌آموخته دامپزشکی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران

³گروه علوم پایه، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران

چکیده

این مطالعه به منظور ارزیابی اثرات تزریق سفپیم، داروی نسل چهارم سفالوسپورین‌ها روی تظاهرات بالینی، کالبدگشائی و فراسنجه­های بیوشیمیایی در طوطی سبز دم دراز  نژاد Rose Ringed Parakeet  با توجه به استفاده روز افزون از آنتی­بیوتیک‌های پزشکی در طب پرندگان صورت گرفت. 10 قطعه طوطی نژاد Rose Ringed Parakeet به طور تصادفی در دو گروه 5 تایی شاهد و تیمار با شرایط سنی، محیطی و تغذیه‌ای یکسان قرار گرفتند. در گروه تیمار mg/kg 100 سفپیم و در گروه شاهد، سرم فیزیولوژی هم حجم با سفپیم هر 12 ساعت به مدت 3 روز به صورت عضلانی تزریق شد. در طول دوره تزریق، پرندگان مورد مطالعه بالینی قرار گرفتند. نمونه خونی از پرندگان هر دو گروه 24 ساعت پس از تزریق آخرین دز دارو از ورید وداج اخذ و پس از سانتریفیوژ، سرم آن‌ها جدا و میزان سرمی هر یک از فراسنجه­های بیوشیمیایی شامل: آلکالین فسفاتاز (ALP)، آلانین آمینوترانسفراز(ALT) ، آسپارتات آمینوترانسفراز(AST) ، گلوکز، اسیداوریک، کراتینین، سدیم، پتاسیم، فسفر و کلسیم با استفاده از دستگاه اسپکتروفتومتر و فلیم فتومتر اندازه­گیری شد. همچنین پس از اخذ خون، کالبدگشائی صورت گرفت و علایم کالبدگشائی مورد مطالعه قرار گرفت. مقایسه نتایج پارامترهای سرمی بین دو گروه شاهد و تیمار افزایش معنی‌داری در میزان سرمی  AST وALT  (05/0p<) و کاهش معنی‌داری در مقادیر سرمی ALP، سدیم و پتاسیم نشان داد (05/0p<). در بقیه پارامترها تغییرات معنی‌داری مشاهده نشد. نتیجه نهایی اینکه تزریق سفپیم در پرنده مورد مطالعه، عوارض بالینی و کالبدگشائی خاصی ایجاد ننمود ولی سبب افزایش و کاهش معنی‌دار برخی آنزیم‌های شاخص عملکرد کبد نسبت به گروه شاهد گردید، هر چند این تغییرات در محدوده مقادیر دامنه مرجع می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

سفپیم؛ تظاهرات بالینی؛ ضایعات کالبدگشائی؛ فراسنجه‌های بیوشیمیایی؛ طوطی Rose Ringed Parakeet

اصل مقاله

مقدمه

     طوطی Rose Ringed Parakeet یکی از گونه‌های شناخته شده در جهان می‌باشد که در مناطق وسیعی از آفریقا و آسیا یافت می‌شوند (5 و 13). همچنین جمعیت وحشی زیادی از این گونه در مناطق مختلف جهان از جمله اروپا و آمریکای شمالی پراکنده‌اند. این طوطی سبز رنگ، اکثراً بیشه‌زارها و جنگل‌ها را برای سکونت برمی‌گزیند. تجویز آنتی­بیوتیک‌ها در همه موجودات با عوارضی همراه است و شدت و ضعف این مسئله بسته به نوع آنتی‌بیوتیک و نوع موجود زنده متفاوت خواهد بود. از آنتی‌بیوتیک‌های رایج که در پزشکی و دامپزشکی مصرف فراوان دارند، آنتی‌بیوتیک بتالاکتام و سایر مهار کننده‌های ساخت دیوار سلولی می‌باشد (1 و 4). از قدیمی‌ترین آنتی‌بیوتیک‌های بتالاکتام، پنی‌سیلین‌ها هستند. سفالوسپورین‌ها و سفامایسین‌ها مشابه پنی‌سیلین‌ها هستند اما در برابر بسیاری از بتالاکتامازهای باکتریایی مقاوم‌تر می‌باشند و لذا طیف وسیع‌تری دارند. سفالوسپورین‌ها در گروه‌های نسل اول، نسل دوم، نسل سوم و نسل چهارم قرار می‌گیرند که سفالوسپورین‌های نسل‌های مذکور با هم تفاوت‌هایی دارند. از جدید‌ترین سفالوسپورین‌های مربوط به نسل چهارم، آنتی‌بیوتیک سفپیم را می‌توان نام برد (1، 4 و 7). این دارو فعالیت خوبی در برابر سودوموناس آئروژنیوزا، آنتروباکتریاسه، استافیلوکوک طلایی و استرپتوکوکوس پنومونیه دارد (1 و 4). باکتری فوق به‌ویژه آنتروباکتریاسه و استافیلوکوک در طوطی‌سانان بیماری‌های مهم باکتریایی ایجاد می‌کند (10، 13 و 14). در حیوانات مبتلا به مننژیت این آنتی‌بیوتیک به خوبی به مایع مغزی– نخاعی نفوذ می‌کند. کلیرانس این دارو توسط کلیه‌ها انجام می‌گیرد و نیمه عمر آن 2 ساعت است. در کل، داروی سفپیم فعالیت خوبی علیه اغلب سویه‌های مقاوم به پنی‌سیلین  دارد. نقش بالینی این دارو مشابه سفالوسپورین‌های نسل سوم می‌باشد که به عنوان داروی انتخابی در این مطالعه می‌باشد. در طب پرندگان، مصرف آنتی‌بیوتیک‌های پزشکی رایج می‌باشد. با توجه به این که سفپیم یک آنتی‌بیوتیک جدید بوده و نسبت به هیدرولیز به وسیله بتالاکتامازها مقاوم می‌باشد، لذا در درمان عفونت آنتروباکتریایی مفید عمل می‌کند (10، 11 و 15).

این تحقیق به منظور بررسی تأثیر سفپیم روی تظاهرات بالینی، کالبدگشائی و فراسنجه­های بیوشیمیایی در طوطی نژاد Rose Ringed Parakeet انجام می‌پذیرد، تا بعد از اخذ نتایج امکان استفاده از سفپیم در طب پرندگان مورد ارزیابی قرار گیرد.

مواد و روش‌کار

     10قطعهطوطی نژاد Rose Ringed Parakeet نر بالغ انتخاب و در دو گروه 5 تایی شاهد و تیمار با شرایط سنی، محیطی و تغذیه‌ای یکسان قرار گرفتند. در گروه تیمار هر 12 ساعت 100 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن زنده بدن پرنده، سفپیم (اکسی‌پیم، کارخانه سازنده اکسیر، ایران) به صورت عضلانی به مدت 3 روز تزریق شد و در گروه شاهد همزمان و به همان حجم، سرم فیزیولوژیک به صورت عضلانی تزریق گردید. 24 ساعت پس از تزریق آخرین دز دارو از پرندگان هر دو گروه، نمونه خونی از ورید وداج اخذ و به آزمایشگاه منتقل و نیم ساعت بعد در دمای 37 درجه سانتی‌گراد سانتریفوژ گردید. سپس به مدت 5 روز در دمای 20- درجه سانتی‌گراد در فریزر نگه­داری شده و پس از گذشت این 5 روز همه سرم‌ها یک‌جا آزمایش شدند. میزان سرمی هر یک از پارامترهای بیوشیمیایی شامل آلکالین فسفاتاز، آلانین آمینوترانسفراز، آسپارتات آمینوترانسفراز، گلوکز، اسید اوریک، فسفر، کلسیم و کراتینین با استفاده از کیت‌های تجاری ساخت کارخانه زیست شیمی در طول موج‌های پیشنهاد شده توسط شرکت سازنده، به وسیله دستگاه اسپکتروفتومتر  BIOWAVE مدل F2100 ساخت کشور انگلستان اندازه‌گیری شدند. ضمناً مقادیر سدیم و پتاسیم به روش شعله‌سنجی (فلیم فتومتری) توسط دستگاه فلیم فتومتر ساخت کشور انگلستان با مارک جنووا مدل PFP7 اندازه‌گیری شدند. همچنین پس از خون‌گیری از هر دو گروه، پرندگان کالبدگشائی شده و علایم کالبدگشائی آن‌ها مورد مطالعه قرار گرفت. در نهایت بعد از به‌دست آوردن نتایج، مقایسه میانگین پارامترهای سرمی توسط آزمون  t(t-Test) صورت گرفت.

نتایج

     در این مطالعه که بر روی 10 طوطی در دو گروه 5 تایی شاهد و تیمار انجام گرفت، هیچ­گونه علایم بالینی به غیر از استرس ناشی از تزریق که طبیعی می‌باشد، در مدت زمان تزریق عضلانی سفپیم مشاهده نگردید. همچنین در کالبدگشائی
هیچ­گونه عوارض ماکروسکوپی به غیر از پرخونی ناحیه تزریق که طبیعی می‌باشد، مشاهده نشد. میانگین پارامترهای سرمی اندازه‌گیری شده در جدول 1 مشخص گردیده است. نتایج به‌دست آمده با استفاده از آزمون t مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. مقایسه نتایج پارامترهای سرمی بین دو گروه شاهد و تیمار نشان داد که میزان سرمی AST و ALT افزایش معنی‌دار (05/0p<) و مقادیر سرمی ALP، سدیم و پتاسیم کاهش معنی‌دار (05/0p<) دارد. درصورتی­که میزان سرمی گلوکز، اسیداوریک، کراتینین، فسفر و کلسیم تغییر معنی‌دار نشان نمی‌دهد (جدول 1).

بحث و نتیجه‌گیری

     در درمان بیماری‌های عفونی، به‌ویژه بیماری‌های باکتریایی پرندگان زینتی از آنتی‌بیوتیک‌های انسانی استفاده می‌گردد. با توجه به عوارض احتمالی این داروها در پرندگان زینتی ضرورت دارد که آنتی‌بیوتیک‌های مصرف شده به شکل تجربی مورد ارزیابی قرار گیرند، تا در صورت داشتن عوارض شدید مشخص گردد. با توجه به این‌که داروی سفپیم تا به حال در طوطی‌سانان مصرف نشده و هیچ نوع منبعی در این خصوص وجود ندارد، لذا تعیین دز دارو در این مطالعه بر پایه دز انسانی (نوزادان) بوده است (100 میلی­گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن  هر 12 ساعت به شکل عضلانی به‌ مدت 3 روز). هم‌چنان که داده‌های جدول 1 نشان می‌دهد، فاکتورهای بیوشیمیایی مربوطه یعنی گلوکز، اوره، اسید اوریک، کراتینین، فسفر و کلسیم در گروه تیمار و شاهد تفاوت معنی‌دار نشان نمی‌دهد (05/0p<). ولی برخی فاکتورهای دیگر از جمله AST (آسپارتات آمینوترانسفراز)، ALT (آلانین آمینوترانسفراز) در گروه تیمار نسبت به گروه شاهد افزایش معنی‌دار (05/0p<) ولی میزان سرمی ALP (آلکالین فسفاتاز)، سدیم و پتاسیم در گروه تیمار نسبت به گروه شاهد کاهش معنی‌داری نشان داد (05/0p<). عوارض ثبت شده در خصوص سفپیم، یکی بحث آلرژن بودن آنهاست که در این مطالعه علائم ازدیاد حساسیت (تب، بثورات جلدی، راکسیون تنفسی) نسبت به داروی سفپیم در تزریق به طوطی Rose Ringed Parakeet مشاهده نگردید. از عوارض دیگر داروی سفپیم در انسان افزایش ALT/SGPT و AST/SGOT می‌باشد که با مطالعه ما همخوانی داشته است، چرا که میزان ALT و AST در گروه شاهد به ترتیب 75/13 و 5/97 بوده، در حالی‌که در گروه تیمار، 3 روز بعد از تجویز دارو میزان ALT  و AST افزایش یافته و به مقادیر 25/17 و 25/186 رسیده است. در سال 2005 Capparelli و همکاران داروی سفپیم را روی نوزادان مطالعه نمودند و بعد از 3 روز مصرف دارو، میزان آنزیم ALT افزایش یافت (7) که یافته‌های نامبرده با نتیجه مطالعه ما در طوطی Rose Ringed Parakeet همخوانی دارد.  Campbell و همکاران در سال 1986 افزایش فعالیت AST سرم در آسیب‌های وارده به سلول‌های کبد ماکیان، بوقلمون، طوطی و اردک را نشان دادند (6). همچنین اظهار نمودند که مهم‌ترین و عمده‌ترین علت افزایش فعالیت سرم AST در پرندگان قفس (عمدتاً طوطی)، بیماری‌های کبدی است. در این مطالعه میزان AST سرمی در گروه شاهد IU/L 5/97 و در گروه تیمار IU/L 5/186 بوده است، که نشان می‌دهد تزریق عضلانی داروی سفپیم باعث افزایش AST سرمی در گروه تیمار شده است. ولی این افزایش مطابق نظر Campbell و همکاران غیر‌طبیعی نبوده است و این موضوع کم عارضه بودن داروی فوق را با دز استفاده شده (mg/Kg 100) نشان می‌دهد. افزایش فعالیت AST سرم، در یک طوطی دم بلند پس از مصرف کلرتتراسایکلین، داکسی سایکلین، و در یک طوطی کاکل سفید پس از تجویز توبرامایسین و تیکارسیلین ثابت شده است (3). 

 Deinو همکاران در سال 1986 افزایش فعالیت ALT سرم را در اختلال‌های کبدی پرندگان شکاری، ماکیان، اردک و طوطی گزارش کردند (8). در بررسی حاضر، متعاقب تزریق عضلانی داروی سفپیم در گروه تیمار، افزایش معنی‌دار ALT نسبت به گروه شاهد مشاهده گردید (05/0p<) که می‌تواند ناشی از آسیب کبدی در نتیجه اثرات سفپیم بر روی سلول‌های کبدی باشد که با یافته‌های Dein و همکاران همخوانی دارد. البته برخی از پژوهشگران بر این باورند که سطح ALT سرم، در همه موارد بیماری‌های کبدی پرندگان، افزایش نمی‌یابد (2 و 3).  

Campbell و همکاران در سال 1986 اظهار نمودند که فسفاتاز قلیائی (ALP) یکی از آنزیم‌های غیر اختصاصی پرندگان به شمار می‌آید و فعالیت آن در کبد نیز بسیار نا‌چیز است. سنجش فسفاتاز قلیایی سرم، آزمون مفیدی برای تشخیص بیماری‌های کبد پرندگان غیر گوشتخوار به شمار نمی‌آید. فعالیت این آنزیم بیشتر روده‌ای و استخوانی می‌باشد. بسیاری از پژوهشگران بر این باورند که سنجش فسفاتاز قلیائی سرم، برای نشان دادن افزایش فعالیت استئوبلاستیک در پرندگان، بسیار مفید است (3 و 6). در طوطیان آلوده به ویروس بیماری پاشکو، با وجود نکروز شدید کبدی، سطح ALP سرم افزایش نمی‌یابد (3). در اردک‌های مبتلا به مسمومیت با سرب، فعالیت ALP سرم کاهش می‌یابد. زیرا سرب، فعالیت ALP را مهار می‌کند. در این مطالعه پس از تزریق سفپیم میزان ALP نه تنها افزایش نیافت، بلکه کاهش معنی‌داری نسبت به گروه شاهد نشان داده است (05/0p<). میزان طبیعی ALP سرمی در پرندگان IU/L 357-79 می‌باشد (2، 3، 11 و 15). در مطالعه حاضر، در گروه شاهد میزان ALP، IU/L 200 و در گروه تیمار IU/L 60 بوده است، که با وجود کاهش آماری معنی‌دار در محدوده نرمال ذکر شده در منابع می‌باشد. نتیجه این‌که تجویز داروی سفپیم به شکل تزریقی سبب تغییرات غیر معمول در مقدار ALP سرمی نمی‌شود. در خصوص مقادیر اوره، اسید اوریک و کراتینین در این مطالعه بین گروه‌های شاهد و تیمار تفاوت معنی‌دار مشاهده نگردید. پرندگان اوریکولیتیک هستند و اسید اوریک، به‌عنوان محصول نهایی سوخت و ساز ترکیب‌های ازته در آن‌ها، به شمار می‌آید. لذا سنجش اوره خون، آزمایش مفیدی برای بررسی فعالیت کلیه پرندگان محسوب نمی‌شود (3 و 12). با این حال در این مطالعه تجویز سفپیم در طوطی سبب تغییر معنی‌دار مقادیر سرمی اوره نشده است. اسید اوریک محصول اولیه کاتابولیسم پروتئین‌ها، ازت غیرپروتئین‌ها و پورین‌ها در پرندگان است. مقدار طبیعی اسید اوریک خون بسیاری از پرندگان، 2 تا 15 میلی‌گرم در دسی‌لیتر است (3). Coles (1986) معتقد است که مقدار اسید اوریک بیشتر از 20 میلی‌گرم در دسی‌لیتر را باید به‌عنوان غیر‌طبیعی قلمداد کرد (3 و 6). افزایش اسید اوریک خون پرندگان در گرسنگی شدید، نقرس احشایی و مفصلی، تخریب شدید بافتی و بیماری کلیوی دیده می‌شود. داروهای نفروتوکسیک، هم‌چون آنتی‌بیوتیک‌های آمینوگلیکوزیدی سبب نکروز توبولی و افزایش میزان اسید اوریک سرم می‌شوند. در این مطالعه داروی سفپیم در گروه تیمار نسبت به گروه شاهد تغییرات آماری معنی‌دار نشان نداد. داروی سفپیم سبب نکروز کلیوی نشده و سمیت آن برای کلیه محسوس نیست. چرا که در مطالعه حاضر مقادیر اسید اوریک خارج از محدوده نرمال نمی‌باشد. کراتینین، به‌عنوان ترکیب ازته غیرپروتئینی مهمی در خون پرندگان، به‌شمار نمی‌آید. ارزش کراتینی سرم در ارزیابی فعالیت کلیه‌ها در پرندگان، هنوز مورد سئوال است. در تحقیقات در مورد شاهین‌های دم قرمز نشان داده است که در نکروز شدید توبول‌های کلیوی، کراتینین سرم افزایش نمی‌یابد (6 و 10). Harison (1986)، مقدار طبیعی کراتینین سرم را در بیشتر پرندگان، کمتر از 2/0 میلی‌گرم در دسی‌لیتر گزارش کرده است. ایشان مقدار طبیعی کراتینین سرم را در طوطیان دم بلند آبی و طلایی، 3/0 تا 5/0 میلی‌گرم در دسی‌لیتر گزارش کرده­اند (9). برخی از پژوهشگران اظهار کرده‌اند که کراتینین سرم، در نارسایی‌ها و اختلالات کلیوی، اندکی افزایش می‌یابد (2، 11 و 12). در این مطالعه مصرف داروی سفپیم در طوطی Rose Ringed Parakeet سبب افزایش کراتینین نشده است. مقادیر سرمی فسفر و کلسیم در این مطالعه در گروه‌های شاهد و تیمار در محدوده طبیعی بوده است. به عبارتی با تجویز داروی سفپیم تغییراتی در کلیه صورت نمی‌گیرد. مقادیر سرمی سدیم و پتاسیم در گروه تیمار کمتر از گروه شاهد بوده، هر چند دامنه کاهش خارج از محدوده طبیعی نبوده است. مطالعات مشابهی دیگر در این خصوص وجود ندارد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می‌دهد که داروی سفپیم می‌تواند به عنوان یک داروی مفید در بسیاری از بیماری‌های پرندگان زینتی استفاده گردد. اما بایستی از سالم بودن کبد اطمینان حاصل کرد و تأثیر احتمالی این دارو را بر آنزیم‌های کبدی مدّ نظر قرار داد. 

جدول1- اثر سفپیم بر فاکتور‌های بیوشیمیایی در طوطی Rose Ringed Parakeet

 

فاکتور   گروه	گلوکز mg/dl	AST IU/L	ALT IU/L	ALP IU/L	اسیداوریک mg/dl	کراتینین mg /dl	سدیم meq/l	پتاسیم meq/l	کلسیم mg/dl	فسفر mg/dl
شاهد	4/34±5/274	33/4±5/97	47/0±75/13	07/53±200	52/0±42/6	01/0±34/0	25/0±2/151	16/0±3/7	63/0±43/8	4/0±51/6
تیمار	76/15±25/249	*39/2±25/186	*1/1±25/17	*12/9±60	47/0±9/7	05/0±4/0	*28/0±5/145	*09/0±6/4	3/0±55/8	7/0±61/6

*: نشان‌دهنده اختلاف آماری معنی‌دار نسبت به گروه شاهد می‌باشد (05/0p<).

 

مراجع

1. جهانگیری، ب. (1386): فارماکولوژی پایه و بالینی، (ترجمه)، تألیف: کاتزونگ، جی. بی، جلد دوم، چاپ دوم، انتشارات ارجمند، تهران، صفحات: 941-922.
2. نظیفی، س. (1385): علوم آزمایشگاهی دامپزشکی، (ترجمه)، تألیف: دانکن، آر.جی. و پراس، دبلیو.ک. و ماهافی، ا.ای. چاپ دوم، انتشارات دانشگاه شیراز، صفحات: 161-100.
3. نظیفی، س. (1376): هماتولوژی و بیوشیمی بالینی پرندگان، چاپ اول، انتشارات دانشگاه شیراز، صفحات: 220-200. 
   1. Asbel, L.E. and Levison, M.E. (2000): Cephalosporins, carbapenems, and monobactams. Infect. Dis. North. Am., 14(2): 435-470.  
   2. Burnie, D.  (2007): Bird the Definitive Visual Guide.  1st ed., Dorling Kindersley, London, pp: 252-271.
   3. Campbell, T.W. and Coles, E.H. Avian Clinical Pathology. In: Coles, E.H. (1986): Veterinary Clinical Pathology. 4^th ed., Saunders, Philadelphia, pp: 68-80.
   4. Cappraelli, E., Hochwad, C., Rasmussen, M. and Parham, A. (2005): Population pharmacokinetis of Cefepime in the neonate, Animicrob. Agents Chemother., 49(7): 2760-2766.
   5. Dein, F.J. Hematology. In: Harrison, L.R. (1986): Clinical Avian Medicine and Surgery. 1^st ed., Saunders, Philadelphia, pp: 174-191.
   6. Harison, G.J. and Harison, L.R. (1986): Clinical Avian Medicine and Surgery. Saunders, Philadelphia, pp: 25-45.
   7. Harison, G.J. and Lightfoot, T.L. (2006): Clinical Avian Medicine. Spix Publishing, Palm Beach, F.L., pp: 120-187.
   8. Henry, J.B. (1991): Clinical and Management by Laboratory Methods. Vol., 1-2. 18^th ed., Saunders, Philadelphia, pp: 15-37.
   9. Latimer, K.L., Mahaffey, A.E. and Prasse, W.K. (2003): Clinical Pathology, Black Well, pp: 3-46.
   10. Low, R.M. (2006): The Parrot Companion. 1^st ed., New Holland Publishers, London, pp: 18-58.
   11. Rupley, A.G. (2005): Avian Pet Medicine. 1^st ed., Elsevier, Saunders, U.S.A., pp: 94-117.
   12. Samour, J. (2008): Avian Medicine. 3^rd  ed., Mosby, Philadelphia, pp: 31-136.