ارزیابی هیستومتری و هیستوپاتولوژی تأثیر داروی سرترالین بعد از ترومای جراحی پوست در موش صحرایی

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 4، دوره 3، 2 (10) تابستان، شهریور 1388، صفحه 465-477   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

سیامک ریحانی راد^{* 1}؛ داریوش مهاجری²؛ غفور موسوی³؛ جواد محمودی⁴؛ علی رضایی³؛ سعید یزدچی¹

¹دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرند، مرند، ایران

²گروه پاتوبیولوژی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران

³گروه علوم درمانگاهی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران

⁴گروه فارماکولوژی، دانشکده علوم تخصصی دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، تهران، ایران

چکیده

     داروهای گروه مهارکننده بازجذب سروتونین (SSRIs) به منظور درمان اختلالات رفتاری از جمله اضطراب و افسردگی تجویز می­شوند. این داروها می­توانند از گسترش التهاب جلوگیری کرده و باعث تولید اینترلوکین و اینترفرون شوند. از این نکات چنین بر می­آید که استفاده از داروهای SSRIs     می­تواند در ترمیم و التیام زخم نقش قابل توجهی داشته باشد. هدف از انجام این مطالعه تجربی، ارزیابی تأثیر داروی سرترالین در التیام زخم جلدی در مدل حیوانی می­باشد. در پوست ناحیه پشت 60 سر موش صحرایی نژاد ویستار، 2 زخم دایره­ای شکل توسط پانچ بیوپسی ایجاد سپس موش­ها به 5 گروه 12 سَری تقسیم شدند که شامل گروه شاهد، گروه پایه پماد و گروه­های تیمار با پماد سرترالین با دزهای پایین، متوسط و بالا بودند. 4 سر موش از هر گروه، در روز­های 3، 7 و 15 پس از ترسیم شکل زخم­ها بر روی ورقه شفاف و اسکن آنها و محاسبه و مقایسه اندازه زخم­ها توسط نرم­افزار Scion image،    آسان­کشی شده، زخم­ها جدا گردیده و جهت مطالعات آسیب شناسی از آنها برش­های بافتی با رنگ­آمیزی هماتوکسیلین- ائوزین تهیه گردید­ . از لحاظ هیستومتری تفاوت معنی­داری مابین گروه شاهد، پایه پماد و گروه­های تیمار وجود داشت و نتایج هیستوپاتولوژی نشان دهنده معنی­دار بودن تغییرات مابین گروه شاهد، پایه پماد و گروه­های تیمار در پایان دوره مطالعه بود. استفاده از داروی سرترالین به صورت پماد جلدی به طور معنی­داری در التیام زخم پوستی در موش صحرایی مؤثر است. 

کلیدواژه‌ها

سرترالین؛ التیام زخم؛ موش صحرایی

اصل مقاله

مقدمه

 

     زخم، نسج از هم گسیخته‌ای است که به سبب عوامل مختلف پیوستگی طبیعی خود را از دست داده است. ترمیم زخم یک پدیده پیچیده بیولوژیک است که تسریع آن می‌تواند عامل باز‌دارنده بسیاری از بیماری‌های متعاقب زخم باشد. بنابراین شناخت عوامل مؤثر بر ترمیم زخم از قدم‌های ضروری در تسریع ترمیم زخم شناخته می‌شود. در روند ترمیم، مجموعه‌ای از وقایع شامل پاسخ‌های التهابی، نوزایش اپیدرم، جمع شدن زخم و در نهایت تشکیل بافت همبند و شکل‌گیری مجدد در یک توالی که در زمان‌های مشخصی با هم­همپوشانی دارند، صورت می‌گیرد (3). نتیجه تشخیص اختصاصی زخم، مشخص نمودن مراحل بیولوژیک آن و مکانیسم‌های مؤثر بر ترمیم زخم می‌تواند راهگشای مناسبی برای مداوای هر چه بهتر زخم‌ها و جراحت‌های گوناگون باشد. سروتونین (5-HT) از اتاکوئیدهایی است که جدیداً پیشنهاد شده است که تأثیر مثبت در ترمیم زخم دارد. سروتونین از اسید آمینه تریپتوفان به­وجود می‌آید و بیشترین مقدار آن در سلول‌های روده وجود دارد که موجب افزایش حرکات روده و افزایش ترشحات مخاطی آن می­شود (9 و13). در پلاکت‌ها نیز سروتونین وجود دارد و همچنین در CNS سروتونین به عنوان یک نوروترانسمیتر عمل می­کند و در تنظیم درجه حرارت بدن، خواب و روحیه تهاجمی نقش دارد (9). از آگونیست‌های سروتونین می‌توان به مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) اشاره کرد که از این دسته می‌توان فلوکستین، سرترالین، سیتالوپرام و پاروکستین را نام برد (13). این داروها با مهار برداشت سروتونین، موجب افزایش مقدار آن در محل مورد نظر از جمله سیناپس‌‌های دستگاه مرکزی اعصاب (CNS) شده و از این طریق اثر ضد افسردگی خود را اعمال می‌کنند (7 و 8). در فرایند ترمیم زخم پیشنهاد شده است که سروتونین تولید کلاژن تیپ IV را به­وسیله سلول‌های مزانشیمال افزایش داده و به دنبال آن موجب افزایش فعالیت β-TGF می­شود (7 و 8). همچنین سروتونین به طور چشمگیری موجب افزایش تکثیر فیبروبلاست‌ها می­شود (16). داروهای ضد افسردگی گروه SSRIs با مهار بازجذب سروتونین موجب افزایش میزان آن در موضع مورد نظر می­شوند و با این مکانیسم هم در درمان افسردگی و هم در تسریع روند التیام زخم می­توانند مؤثر باشند (5، 7 و 8). علاوه بر آن داروهای مهار کننده بازجذب سروتونین می­توانند از گسترش التهاب جلوگیری کرده و باعث تولید اینترلوکین و اینترفرون شوند (11). Kubera و همکاران (2001) نشان دادند که داروهای گروه مهار کننده بازجذب سروتونین (SSRI) می­توانند باعث کاهش التهاب شوند، در این مطالعه فلوکستین و ایمیپرامین به طور معنی­داری باعث افزایش تولید اینترلوکین-10 (10-IL) شدند (10). سرترالین یک داروی ضد افسردگی از گروه مهار کننده­های بازجذب سروتونین است که استفاده از آن برای درمان افسردگی، اختلال وسواسی جبری، اختلال هواس، فوبیای اجتماعی و استرس پس از سانحه پذیرفته شده است. سرترالین در سال 2007 با تجویز در نزدیک به 30 میلیون نسخه پر مصرف­­ترین داروی ضد افسردگی و نهمین داروی پر مصرف در ایالات متحده بوده است. مکانیسم اثر سرترالین از طریق جلوگیری از جذب مجدد سروتونین توسط گیرنده­های عصبی پس­سیناپسی و بالا بردن غلظت سروتونین در دستگاه عصبی مرکزی است (23). با توجه به مباحث ذکر شده چنین به نظر می­رسد که استفاده از داروی سرترالین به عنوان یک مهار کننده انتخابی بازجذب سروتونین، در ترمیم و التیام زخم نقش قابل توجهی داشته باشد. هدف از انجام این مطالعه بررسی تأثیر داروی سرترالین هیدروکلراید تهیه شده به صورت پماد جلدی در التیام زخم حاد ایجاد شده بر پوست موش صحرایی می­باشد که به صورت هیستومتری و هیستوپاتولوژی مورد ارزیابی قرار گرفته است.

مواد و روش‌کار

     این مطالعه تجربی آزمایشگاهی روی 60 سر موش صحرایی ویستار نر بالغ، با وزن تقریبی 230-200 گرم انجام شد.
موش­ها از مرکز پرورش حیوانات آزمایشگاهی دانشگاه علوم پزشکی تبریز تهیه گردیدند و پس از انتقال به بخش جراحی به منظور پرهیز از استرس و سازگار شدن با محیط هیچ­گونه آزمایشی به مدت یک هفته روی آنها صورت نگرفت. موش‌ها در درجه حرارت 24 درجه سانتی­گراد و رطوبت نسبی هفتاد درصد و چرخه روشنایی/تاریکی 12 ساعت و در قفس‌های جداگانه نگه­داری شدند. تغذیه موش­ها با استفاده از پلت آماده صورت گرفته و آب نیز به طور دائم در اختیار حیوانات قرار گرفت. پروتکل این مطالعه مطابق اصول اخلاقی مورد تأیید کمیته‌های بین‌المللی حمایت از حقوق حیوانات آزمایشگاهی طراحی شده است.

به منظور آماده نمودن پماد جلدی سرترالین، پودر خالص سرترالین هیدروکلراید از کارخانه داروسازی سها تهیه گردید. بیهوشی عمومی توسط تزریق داخل صفاقی مخلوط کتامین (Ketamine 10%, Alfasan, Woerden-Holland) به میزان 50 میلی­گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و زایلازین (Xylazin 2%, Alfasan, Worden-Holland) به میزان 5 میلی­گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن انجام شد. پوست ناحیه پشت در حد فاصل انتهای خلفی استخوان کتف تا برجستگی عجزی به صورت معمول آماده جراحی گردید. یک زخم دایره­ای شکل تمام ضخامت به قطر 6 میلی­متر در ناحیه پاراورتبرال در هر طرف خط وسط پشت با استفاده از پانچ استریل بیوپسی پوست (Aesculap OL 670, Germany) ایجاد شد. زخم­ها 25/1 سانتی­متر از خط وسط پشت فاصله داشته و تمامی زخم­ها توسط یک جراح ایجاد شدند. زخم­های ایجاد شده توسط سالین نرمال شستشو داده شد و به کلیه موش­ها ماده آنتی­سپتیک (جنتامایسین با دز 5 میلی­گرم به ازای هر کیلوگرم) تزریق گردید. موش­ها به صورت کاملاً تصادفی به 5 گروه (A، B، C، D و E) با 12 سر موش در هر گروه تقسیم شدند: در گروه E (گروه شاهد)، زخم­های ایجاد شده روزانه توسط سالین نرمال شستشو داده شد. در گروه D (گروه دارونما) یا گروه پایه پماد، روزانه 25 میلی­گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن اوسرین روی هر زخم ناحیه پشت مالیده شد. گروه­های C، B و A به عنوان گروه­های تیمار با دزهای پایین، متوسط و بالا در نظر گرفته شدند که پماد سرترالین تهیه شده به ترتیب با غلظت­های 5/0%، 1 % و 2% را دریافت کردند. برای تهیه پماد جلدی سرترالین مورد نیاز هر گروه با دزهای پایین، متوسط و بالا به ترتیب 125/0، 25/0 و 50/0 میلی­گرم سرترالین در 25 میلی­گرم اوسرین (پایه پماد) به روش mixing مخلوط شد، پمادهای مورد نیاز روزانه تا پایان دوره آزمایش به صورت یک­جا محاسبه و تهیه گردید. زخم­های پوستی در کلیه گروه­ها روزانه و در یک ساعت معین توسط 3 میلی­لیتر سالین نرمال شستشو داده شده و توسط تامپون استریل خشک می­گردید و سپس توسط یک سواپ استریل، در گروه D، اوسرین (پایه پماد) و در گروه­های C، B و A پماد سرترالین به ترتیب با غلظت­های پایین، متوسط و بالا روی زخم­ها مالیده می­شد به­طوری­که تمام زخم را بپوشاند.

ارزیابی هیستومتری

     به منظور ارزیابی هیستومورفومتری بلافاصله بعد از ایجاد زخم و همچنین در روزهای 3، 7 و 15 پس از ایجاد بیهوشی با اتر، یک ورق شفاف بر روی زخم قرار داده شد و شکل زخم به طور دقیق توسط یک ماژیک ظریف مخصوص کشیده شد. بعد از اتمام دوره مطالعه، تصاویر ترسیم شده اسکن گردید و مساحت زخم توسط نرم افزار گرافیکی سایون ایمیج (Scion Image Beta 4.0.2 software, Scion, Frederick, MD, USA) مشخص گردید و درصد انقباض زخم در روزهای مختلف طبق فرمول زیر محاسبه گردید (3).

 

 

 

 

ارزیابی هیستوپاتولوژی

 در روزهای 3، 7 و 15 دوره آزمایش،  زخم­های ایجاد شده در پشت 4 سر موش صحرایی به شکل مربع همراه با اندکی از پوست سالم در هر طرف، برش داده و جدا گردید. نمونه‌های بافتی برداشته شده پس از پایدارسازی در فرمالین بافری 10 درصد، به آزمایشگاه آسیب‌شناسی دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی تبریز ارسال گردید. از بافت‌های قالب‌گیری شده در پارافین، مقاطع پی‌در‌پی با ضخامت 5 میکرون و رنگ­آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین تهیه و جهت بررسی مراحل مختلف ترمیم شامل هموستاز (Hemostasis)، آماس حادّ، تشکیل جوانه گوشتی (Granulation tissue) و بلوغ آن یا ایجاد نسج اسکار (Scar tissue)، انقباض زخم (Wound contraction) و تشکیل مجدد بافت پوششی
(Re-epithelialization)، تحت میکروسکوپ نوری مدل نیکون (ECLIPSE E200، ساخت کشور ژاپن) با عدسی‌های 4× ،‌10× و ‌40× مورد مطالعه قرار گرفتند. در این راستا، از موضع ترمیم فتومیکروگراف‌هایی با وضوح 5 مگاپیکسل تهیه گردید. وضعیت ترمیم در مورد هر یک از پارامتر‌های یاد شده بر اساس جدول 1 رتبه‌بندی و در نهایت برآیند ترمیم در مورد هر یک از نمونه‌ها مشخص گردید
(1 و 2).

 

 

جدول 1- درجه‌بندی هیستوپاتولوژیک

دسته بندی الف) نوسازی بافت پوششی عدم مشاهده بازسازی بافت پوششی آغاز بازسازی بافت پوششی پوشش کمتر از نصف زخم پوشش بیشتر از نصف زخم پوشش سراسر زخم به‌طور سازمان نیافته و با ضخامت نامنظم پوشش سراسر زخم به طور طبیعی ب) ارزیابی هموستاز متعاقب جراحی خونریزی در زخم بیش از یک‌دوم میدان میکروسکوپی با بزرگنمایی پایین(10×) خونریزی در زخم مابین یک‌چهارم تا یک‌دوم میدان میکروسکوپی با بزرگنمایی پایین(10×) خونریزی در زخم کمتر از یک‌چهارم میدان میکروسکوپی با بزرگنمایی پایین(10×) خونریزی محدود به لبه‌های برش جراحی خونریزی جزئی فقط در بخشی از برش عدم مشاهده خونریزی ج) روند فیبروپلازی در موضع ترمیم عدم ظهور بافت جوانه گوشتی ظهور اولیه بافت جوانه گوشتی در محل زخم گسترش بافت جوانه گوشتی پر عروق و پر سلول ظهور اولیه الیاف کلاژن گسترش الیاف کلاژن تجمع، تراکم و ایجاد نظم در رشته‌های کلاژن (اسکار) ظهور ضمائم پوستی در جوانب نسج اسکار د) ارزیابی شدت آماس حادّ گسترش سلول‌های آماسی حاد از لبه‌های برش به سمت داخل لخته و در سطح زخم، ارتشاح دور رگی و مشاهده این سلول‌ها تا بیش از یک‌دوم میدان دید میکروسکوپی با بزرگنمایی پایین (10×) در نسج ترمیمی توام با نکروز بافتی گسترش سلول‌های آماسی حاد از لبه‌های برش به سمت داخل لخته و در سطح زخم، ارتشاح دور رگی و مشاهده این سلول‌ها بین یک‌چهارم تا یک‌دوم میدان دید میکروسکوپی با بزرگنمایی پایین (10×) در نسج ترمیمی بدون نکروز بافتی گسترش سلول‌های آماسی حاد از لبه‌های برش به سمت داخل لخته و در سطح زخم، ارتشاح دور رگی و مشاهده این سلول‌ها تا کمتر از یک‌چهارم میدان دید میکروسکوپی با بزرگنمایی پایین (10×) در نسج ترمیمی گسترش سلول‌های آماسی حاد از لبه‌های برش به سمت داخل لخته و در سطح زخم، مشاهده ارتشاح دور رگی و گسترش سلول‌های آماسی در داخل بافت همبند ترمیمی اطراف رگ گسترش سلول‌های آماسی حاد از لبه‌های برش به سمت داخل لخته و در سطح زخم و مشاهده ارتشاح دور رگی محدود شدن سلول‌های آماسی حاد در لبه‌های برش، سطح زخم و داخل لخته حضور جزئی و محدود سلول‌های آماسی حاد در لبه‌های برش عدم وجود آماس هـ) ارزیابی میزان انقباض زخم عدم کاهش اندازه زخم کاهش اندازه زخم تا 10% اندازه اولیه زخم کاهش اندازه زخم تا 20% کاهش اندازه زخم تا 40% کاهش اندازه زخم تا 60% کاهش اندازه زخم تا 80%

رتبه   1 2 3 4 5 6   1 2 3 4 5 6   1 2 3 4 5 6 7   1     2   3     4   5   6 7 8   1 2 3 4 5 6

 

 

آنالیز آماری

به منظور تحلیل داده‌های به­دست آمده، از بسته نرم‌افزاری spss ویرایش 13 تحت ویندوز XP استفاده شد. برای مقایسه درصد بهبودی زخم مابین گروه‌های آزمایش در هر دوره، آزمون آنالیز واریانس یک‌طرفه (One-Way Analysis of Variance) و آزمون تعقیبی توکی (Tukey) و جهت مقایسه وضعیت ترمیم مابین گروه‌ها در دوره‌های مختلف آزمایش، آزمون غیرپارامتری کروسکال والیس
(The Kruskal-Wallis) و آزمون U من­ویتنی
 (Mann-Whitney U Test) برای ارزیابی مقایسه‌ای دو به دو بعد از اجرای آزمون کروسکال والیس مورد استفاده قرار گرفت. اختلافات در سطح 05/0p< معنی‌دار تلقی شدند.

 

 

 

نتایج

یافته‌های هیستومتری

     در روز 3 دوره آزمایش، در گروه شاهد 9/7±28/8 درصد و در گروه پایه پماد 03/8±04/12 درصد از اندازه زخم کاهش یافته بود و در گروه تیمار با دز پایین 92/10±45/11 درصد کاهش در اندازه زخم وجود داشت ولی در گروه تیمار با دز متوسط و دز بالا درصد بهبودی زخم با اندکی افزایش نسبت به گروه­های دیگر به ترتیب 85/10±07/15 و 41/12±93/19 بود. در روز 7 دوره آزمایش، در گروه شاهد تنها 70/19±18/31 درصد و در گروه پایه پماد 34/18±33/34 درصد از اندازه زخم کاهش یافته بود این در حالی است که بیش از 50% در گروه­های تیمار با پماد سرترالین کاهش اندازه زخم حاصل شده بود به­طوری­که در گروه تیمار با دز پایین 16/16±14/51 و در گروه تیمار با دز متوسط 31/27±18/51 و در گروه تیمار با دز بالا 50/18±31/54 درصد کاهش در اندازه زخم، وجود داشت. در روز 15 (پایان دوره آزمایش) در گروه شاهد 07/3±72/86 درصد و در گروه پایه پماد 93/5±43/88 درصد از اندازه زخم کاهش یافته بود این در حالی است که بیش از 90% در گروه تیمار با دز پایین (06/5±42/94) انقباض و کاهش اندازه زخم حاصل شده بود و در گروه تیمار با دز متوسط بیش از 95% (89/9±05/95) در اندازه زخم کاهش ایجاد شده بود و در گروه تیمار با دز بالا 87/1±48/97 درصد در اندازه زخم کاهش ایجاد شده بود که در مقایسه با گروه‌های شاهد و پایه پماد درصد انقباض یا کاهش اندازه زخم بیشتری داشتند. مقایسه آماری دو به دوی گروه­های مورد مطالعه نشان­دهنده آن است که اختلاف بین گروه شاهد و گروه پایه پماد در طول دوره آزمایش معنی­دار نمی­باشد ولی اختلاف بین گروه شاهد و گروه­های تیمار با سرترالین در طول دوره آزمایش معنی­دار است (05/0p<). اختلاف بین گروه پایه پماد با گروه­های تیمار تنها در گروه تیمار با دز بالا در طول دوره آزمایش معنی­دار بود (05/0p<). اختلاف بین گروه­های تیمار با سرترالین در دزهای پایین، متوسط و بالا (علی­رغم اینکه با بالا رفتن دز، درصد بهبودی بیشتر شده است) در طول دوره آزمایش معنی­دار نبود. نمودار 1 چگونگی پیشرفت درصد بهبودی زخم در گروه­های مورد مطالعه را نشان می­دهد.

E

D

C

B

A

 

 

15

 

 

7

زمان برحسب روز

 

 

3

 

 

نمودار 1- چگونگی پیشرفت درصد بهبودی زخم در گروه­های مورد مطالعهE: گروه شاهد، D: گروه پایه پماد، :C دوز پائین سرترالین، :B دوز متوسط سرترالین، A: دوز بالای سرترالین

 

 

یافته‌های هیستوپاتولوژی

در همه گروه‌های مورد آزمایش، گسترش بافت همبند سست آرئولار هیپودرم از جوانب و قسمت‌های عمقی زخم به فضای خالی آن توأم با خونریزی و ایجاد لخته که باعث پر شدن فضای خالی زخم و درزگیری (Sealing) آن شده بود، پدیده غالب مشاهده شده در روز 3 دوره آزمایش بود. دلمه حاصل از لخته خون محتوی فیبرین، سلول‌های آماسی و واریزه‌ بافت‌های نکروتیک (Debris)، سطح زخم را در تمامی گروه‌ها پوشش داده بود. پرخونی و ادم شدید همراه با نشت فیبرین و حضور فراوان نوترفیل‌ها در موضع زخم حاکی از بروز یک آماس حاد و شدید چرکی در همه گروه‌ها بود. همچنین در تمامی گروه‌ها آغاز نوزایش بافت پوششی با ایجاد جوانه پوششی از لبه‌های زخم و در زیر لخته قابل مشاهده بود. در مجموع، تفاوت قابل ملاحظه‌ای در این روز بین گروه‌های مورد مطالعه وجود نداشت (نگاره 1).

در روز 7 دوره آزمایش، در همه گروه‌ها لخته خون حاوی فیبرین و سلول‌های آماسی کم‌ و بیش سطح زخم را پوشانیده بود. از شدت حضور سلول‌های آماسی در گروه‌های تیمار با سرترالین به‌خصوص در دز بالا کاسته شده بود. مهاجرت فیبروبلاست‌های چاق و گوشتالو (Plumpy) و همچنین تشکیل و گسترش جوانه‌های مویرگی (Capillary buds) از بافت‌های مجاور به سمت بافت همبند آرئولار داخل زخم با نوزایش عروق (Angiogenesis) باعث تشکیل بافت گرانولر جوان پر عروق و پر سلول در فضای زخم شده بود که این تغییر در گروه‌های تیمار با دز متوسط و دز بالای سرترالین مشخص‌تر بود. در گروه پایه پماد قسمت‌های عمقی زخم همچنان با بافت همبند سست و در گروه شاهد نیز قسمت عمده‌ای از فضای زخم کماکان توسط لخته خون فیبرینه اشغال شده بود. از شدت پرخونی و خونریزی نیز، در تمامی گروه‌ها و به‌خصوص در گروه‌های تیمار با دز متوسط و دز بالای سرترالین، کاسته شده بود. از اندازه رخنه و شکاف باقی‌مانده موجود در دهانه زخم (Epithelial gap) نیز در گروه‌های تیمار با دز متوسط و دز بالای سرترالین، به‌طور قابل توجهی کاسته شده بود، به‌‌طوری‌که این کاهش در گروه‌ تیمار با دز بالای سرترالین مشخص‌تر بود (نگاره 2).

در روز 15 دوره آزمایش، سطح زخم در تمامی گروه‌ها توسط بافت پوششی نوساز سنگفرشی پوشیده شده بود. در گروه تیمار با دز بالای سرترالین، بافت پوششی نوساز منظم و سازمان یافته‌تر بود و در سطح آن نیز ماده شاخی مشاهده می‌شد، لیکن این بافت پوششی در سایر گروه‌ها سازمان نیافته‌تر و عمدتاً فاقد ماده شاخی بود. بافت همبند گرانولر پر عروق و پر سلول  تمامی فضای زخم را در گروه‌های مورد آزمایش اشغال کرده بود، با این تفاوت که در گروه‌های تیمار با سرترالین، جوانه گوشتی مستقر در زخم نسبت به مرحله قبل منظم‌تر بود و بلوغ (Maturation) بیشتری را نشان می‌داد. رشته‌های ظریف کلاژن نیز در حال پدیدار شدن در لبه‌های زخم بود. اندازه زخم در گروه‌های تیمار با دز متوسط و دز بالای سرترالین (به‌خصوص دز بالا) به‌دلیل افزایش تعداد و عملکرد میوفیبروبلاست‌ها نسبت به سایر گروه‌ها کاهش بیشتری را نشان می‌داد. از میزان حضور سلول‌های آماسی در تمامی گروه‌ها به‌خصوص گروه‌های تیمار با سرترالین به شدت کاسته شده بود، به­طوری­که در گروه‌ تیمار با دز بالای سرترالین سلول‌های آماسی به‌ندرت به چشم می‌خوردند (نگاره 3). 

مقایسه برآیند کلی ترمیم مابین گروه‌ها از لحاظ هیستوپاتولوژی در نمودار 2 ارائه گردیده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نگاره 1- نمای ریزبینی تمام ضخامت از محل زخم در روز 3 دوره آزمایش. فضای خالی زخم توسط لخته خون حاوی فیبرین، سلول‌های آماسی و واریزه‌های بافت‌های نکروتیک (Debris) و بافت همبند سست در قسمت‌های عمقی‌تر پر شده است.  تفاوت مشخصی در این روز بین گروه‌ها مشاهده نمی‌شود. پیکان­ها از هر دو طرف بافت پوششی سنگفرشی را که شروع به نوزایش کرده است، نشان می‌دهد (هماتوکسیلین-ائوزین، درشت­نمایی 40×). A: گروه تیمار با دز بالای سرترالین، B: گروه تیمار با دز متوسط سرترالین، C: گروه تیمار با دز پائین سرترالین، D: گروه پایه پماد، E: گروه شاهد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نگاره 2- نمای ریزبینی تمام ضخامت از محل زخم در روز 7 دوره آزمایش. پیکان­ها از هر دو طرف بافت پوششی سنگفرشی را که شروع به نوزایش کرده است، نشان می‌دهد (هماتوکسیلین-ائوزین، درشتنمایی 40× ). A: گروه تیمار با دز بالای سرترالین، B: گروه تیمار با دز متوسط سرترالین، C: گروه تیمار با دز پائین سرترالین، D: گروه پایه پماد، E: گروه شاهد.

 

 

 

 

نگاره 3- نمای ریزبینی تمام ضخامت از محل زخم در روز 15 دوره آزمایش. پیکان­ها بافت پوششی سنگفرشی را که سطح زخم را پوشش داده، نشان می‌دهند (هماتوکسیلین-ائوزین، درشتنمایی 40× ). بافت پوششی در گروه تیمار با دز پائین سرترالین (C) نسبت به گروه‌های  تیمار با دز متوسط و دز بالا نامنظم‌تر می‌باشد. در گروه شاهد (E) یک وزیکول تحت اپیدرمی و مقداری خونریزی در ناحیه هیپودرم مشاهده می‌گردد. A: گروه تیمار با دز بالای سرترالین، B: گروه تیمار با دز متوسط سرترالین، C: گروه تیمار با دز پائین سرترالین، D: گروه پایه پماد، E: گروه شاهد.

 

 

E

D

C

B

A

 

 

15

 

 

7

 

 

3

 

 

نمودار 2- برآیند کلی ترمیم از لحاظ هیستوپاتولوژی در گروه­های مورد مطالعه

E: گروه شاهد، D: گروه پایه پماد، :C دوز پائین سرترالین، :B دوز متوسط سرترالین، A: دوز بالای سرترالین

 

ارزیابی آماری نتایج هیستوپاتولوژی نشان می­دهد در روز 3، تفاوت معنی­داری بین هیچ­یک از گروه­ها وجود ندارد. در روز 7 مابین گروه­های تیمار و گروه شاهد و پایه پماد تفاوت
معنی­داری مشاهده می­شود (05/0p<) ولی مابین گروه­های تیمار تفاوت معنی­دار مشاهده نمی­شود. در روز 15 تفاوت معنی­داری مابین گروه­ تیمار با دز بالای سرترالین و گروه شاهد و پایه پماد وجود داشت (05/0p<). ولی مابین گروه­های تیمار تفاوت معنی­داری وجود نداشت. هر چند که وضعیت بهبودی در گروه تیمار با دز بالا از سایر گروه­های تیمار بهتر می­نمود.

بحث و نتیجه­گیری

     سروتونین یکی از نوروترانسمیترهای سیستم اعصاب مرکزی می­باشد که مطالعات گسترده­ای روی آن انجام شده است و در بسیاری از بافت­های محیطی از جمله اجزای تشکیل دهنده سیستم ایمنی وجود دارد. نشان داده شده است که برخی از سیتوکین­های التهابی شامل: _1β- IL و α-TNF وY-IFN  موجب تنظیم روبه بالا (افزایشی) سروتونین می­شوند. مطالعه جدیدی نشان داده است که 4-IL به صورت وابسته به دز موجب کاهش باز جذب سروتونین می­شود، همچنین سروتونین موجب انقباض عروقی شده و نیز موجب تکثیر سلول­های عروقی می­شود (15). سروتونین سنتز 6-IL را که نقش مهمی در التهاب مزمن دارد و نیز دارای یک اثر میتوژنیک بر روی مگاکاریوسیت است، تقویت می­کند (21). سروتونین موجب القای mRNA مربوط به 1β-TGF به صورت وابسته به دز و وابسته به زمان می­شود (6). همچنین سروتونین موجب تولید کلاژن نوع IV توسط سلول­های مزانشیال انسانی شده که به دنبال آن افزایش β-TGF حاصل می­شود (8) و نیز به صورت قابل توجهی موجب افزایش تکثیر فیبروبلاست­ها می­شود (16). سنتزگیرنده­های 5HT_1a و افزایش غلظت 5HT در طی التهاب محیطی افزایش می­یابد (22). SSRI ها اکنون به عنوان خط اول درمان در مورد اضطراب مطرح هستند. تا به حال چندین مطالعه در مراکز درمانی در مورد روشن نمودن عواقب مصرف و دامنه سلامتی این دارو­ها در دراز مدت به منظور درمان عوارض عروقی، بعد از افسردگی از جمله در بیماران با سکته قلبی و حملات ایسکمیک انجام گرفته است (4). موضوع جالب این است که SSRI ها دارای قابلیت تنظیم التهاب هستند، به­طوری­که Imipramine، Venlafaxin  و Fluoxetine به صورت قابل توجهی تولید 10-IL را افزایش می­دهند و در عین حال تمام داروهای نام برده شده، می­توانند نسبت IFNY/IL10 را کاهش دهند (17). برخی مطالعات ثابت کرده­اند که درمان با SSRI ها سبب افزایش تکثیر نورون­های مغزی می­شود، این یافته­ها این امکان را مطرح می­کنند که افزایش تکثیر سلول­های عصبی ممکن است مکانیسمی باشد که توسط آن، SSRI ها می­تواند، Atrophy ناشی از استرس را درمان کنند (12). در مطالعات با مدل حیوانی دیگری به اثرات ضد التهابی و کاهش دردی توسط Imipramine یکی دیگر از داروهای SSRI، اشاره شده است (14). این یافته­ها با نتایج مطالعه حاضر نیز مطابقت دارد. در این مطالعه تأثیر مثبت داروی سرترالین در التیام زخم حاد ایجاد شده بر روی پوست نشان داده شده است به­طوری­که در عرض 15 روز پس از ایجاد زخم نزدیک به 100% زخم بهبود یافته است. در آزمایشات Invivo که توسط Sereburany و همکاران (2001) انجام شده است، تأثیر دزهای مختلف سرترالین و متابولیت­های آن بر روی تجمع پلاکتی در پلاسما و در کل خون با روش ارزیابی تعداد گیرنده­های بیان شده بر روی پلاکت­ها بررسی شده­اند و این مطالعات نشان داده­اند که این دارو به صورت وابسته به دز به طور قابل توجهی باعث مهار تجمع پلاکتی می­شود (18 و 19)، که این امر می­تواند بیانگر سودمندی این دارو در بیماری­های عروقی باشد و می­تواند به صورت جدی برای ترمیم زخم در بیماری­های عروق محیطی و دیابت مورد توجه واقع شود (20). نتایج به­دست آمده در مطالعه حاضر را نیز می­توان با یافته­های قبلی تفسیر نمود. کاربرد پماد سرترالین در محل زخم می­تواند با افزایش سروتونین در موضع، عروق­زایی را افزایش داده و با قابلیت تنظیم و کنترل التهاب در بهبود زخم مؤثر باشد. از طرف دیگر افزایش تولید کلاژن نوع IV و افزایش تکثیر فیبروبلاست­ها توسط سروتونین نیز عامل دیگری در تسریع التیام زخم      می­باشد که می­توان آن را به سرترالین نسبت داد.

نتایج به­دست آمده در این مطالعه نشان دهنده آن است که استفاده موضعی داروی سرترالین به صورت پماد جلدی
می­تواند باعث تأثیر مثبت در روند التیام زخم پوست گردد.

مراجع

1.  رضایی، ع.، مهاجری، د.، دل آذر، ع.، بابالو، ز.، دستمالچی، ف. و تقی زاده جاهد، م. (1386): بررسی تأثیر عصاره گیاه فلومیس توبروزا در التیام زخم تجربی پوست در خرگوش، مطالعه ‌مورفومتریک و هیستوپاتولوژیک، مجله دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار، سال 3، شماره 4، صفحات: 194-185.
2.  رضایی، ع.، دل آذر، ع.، مهاجری، د.، تقی‌زاده جاهد، م.، محمدنژاد، ص.، اشرفی، ع. و همکاران (1387): بررسی اثرات پماد عصاره Echinacea purpurea در مقایسه با پماد اکسید روی بعد از ترومای جراحی در پوست موش صحرایی، مطالعه هیستومتریک و هیستوپاتولوژیک، مجله علوم دارویی دانشکده داروسازی، دانشگاه تبریز، شماره 1، پیاپی 35، صفحات: 52-43.
3.  علیزاده، ع.م.، محققی، م.ع.، خانیکی، م.، سعیدپور، خ.، خلیلوند، د. و غیاثی، ص. (1386): بررسی اثرات هیدروکسید آلومینیم بر ترمیم زخم پوستی در موش صحرایی. مجله علوم پزشکی ایران، دوره 14 شماره 56، صفحات: 124-117.
   1. Bakish, D., Cavazzoni, P., Chudzik, J., Ravindran, A. and Hrdina, P.D. (1997): Effectes of selective serotonin reuptake inhibitors on platelet serotonin parameters in major depressive disorder. Biol. Psychol., 41: 184-190.
   2. Farhani, R.M., Sadr, K., Rrad, J.S. and Mesqari, M. (2007): Fluoxetine enhances cutaneous wound healing in chronically stressed wistar rats. Adv. Skin. Wound Care, 20: 157-165.
   3. Grewal, J.S., Mukhin, Y.V., Garnovskaya, M.N., Raymond, J.R. and Greene, E.L. (1996): Serotonin 5-HT2A receptor induces TGF-beta1 expression in mesangial cells via ERK: prolifrative and fibrotic signals. Am. J. physiol., 276: 922-930.
   4. Jian, B., Xu, J., Connolly, J., Savani, R.C.,Narula, N., Liang, B., et al.(2002): Serotonin mechanisms in heart valve disease I; serotonin – induced upregulation of transforming growth factor – beta 1 via G – protein signal transduction in aortic valve interstitial cells. Am. J. Pathol., 161: 2111-2121.
   5. Kasho, M., Sakai, M., Sasahara, T., Anami, Y., Matsumura, T., Takemura, T., et al. (1998): Serotonin enhances the production of type IV collagen by human mesangial cells. kidney Int., 54: 1083-1092.
   6. Krasowska, D., Szymanek, M., Schwartz, R.A. and Mys´lin´ski, W. (2007): Cutaneous effects of the most commonly used antidepressant medication, the selective serotonin reuptake inhibitors. J. Am. Acad. Dermatol., 56: 848-853.
   7. Kubera, M., Lin, A.H., Kenis, G., Bosmans, E., van Bockstaele, D. and Maes, M. (2001): Anti-Inflammatory effects of antidepressants through suppression of the interferon-gamma/interleukin-10 production ratio. J. Clin. Psychopharmacol., 21: 199-206.
   8. Maes, M. (2001): The immunoregulatory effects of antidepressants. Hum Psychopharmacol., 16: 95-103.
   9. Malberg, J.E., Eisch, A.J., Nestler, E.J. and Duman, R.S. (2000): Chronic antidepressant treatment increases neurogenesis in adult rat hippocampus. J. Neurosci., 20: 9104-9110.
   10. Malinin, A., Oshrine, B. and Serebruany, V. (2004): Treatment with selective serotonin reuptake inhibitors for enhancing wound healing, Medical Hypotheses, 63: 103-109.
   11. Michelson, D., Misiewicz-Poltorak, B., Raybourne, R.B., Gold, P.W. and Sternberg, E.M. (1994): Imipramine reduces the local inflammatory response to carrageenin. Agents Actions, 42: 25-28.
   12. Mossner, R., Daniel, S., Schmitt, A., Albert, D. and Lesch, K.P. (2001): Modulation of serotonin transporter function by interleukin-4. Life Sci., 68: 873-880.
   13. Mullaney, P. and Curren, B. (1991): Fibroblast and endothelial outgrowth from human tenon`s explants; inhibition of fibroblast growth by 5HT receptor antagonism. Res. commun. chem. patol. pharmacol., 74: 201-213.
   14. Phillips, O.M., Wood, K.M. and Williams, D.C. (1998): Kinetics of the interaction of sertraline with the human platelet plasma membrane 5-hydroxytryptamine carrier. Eur. J. pharmacol., 146: 299-306.
   15. Sereburany, V.L., Gurbel, P.A. and O`Connor, C.M. (2001): Platelet inhibition by sertraline and N-desmethylsertraline: a possible missing link between depression, coronary events, and mortality benefits of selective serotonin reuptake inhibitors. Pharm. Res., 43: 4534-62.
   16. Sereburany, V.L., O`Connor, C.M. and Gurbel, P.A. (2001): Effect of selective serotonin reuptake inhibitors on platelets in patients with coronary artery disease. Am. J. Cardiol., 87: 1398-1400.
   17. Serebruany, V.L., Glassman, A.H., Malinin, A.L., Krishnan, R., Finkel, M., Nemeroff, C. and et al. (2003): Effects of Zoloft on platelet/endothelial biomarkers in depressed patients after acute coronary events: Sertraline antidepressant heart attack randomized trial (SADHART platelet substudy). Circulation, 108: 939-944.
   18. Yang, M., Srikiatkhachorn, A., Anthony, M. and Chong, B.H. (1996): Serotonin stimulates megakaryocytopoiesis via the 5-HT2 receptor. Blood Coagul. Fibrinolysis, 7: 127-33.
   19. Young, M.R. and Matthews, J.P. (1995): Serotonin regulation of T-cell subpopulations and of macrophage accessory function, 84: 148-152.
   20. Zayed, M.A., Hawash, M.F., Fahmey, M.A. and El-Habeeb, A.A. (2007): Structure investigation of sertraline drug and its iodine product using mass spectrometry, thermal analyses and MO-calculations, Spectrochimica Acta. Part. A., 68: 970-978.