بررسی میزان شیوع انگل‌های خونی در شتران شهرستان زابل در سال 1387

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 8، دوره 3، 2 (10) تابستان، شهریور 1388، صفحه 503-507   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

شاهرخ رنجبر بهادری^{* 1}؛ علی افشاری مقدم²

¹گروه انگل شناسی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار، گرمسار، ایران

²دانشکده دامپزشکی، دانشگاه زابل، زابل، ایران

چکیده

با توجه به اینکه پرورش شتر در نواحی وسیعی از ایران رایج می­باشد و حیوان فوق در انتقال برخی از بیماری­های مشترک به سایر نشخوارکنندگان و همچنین انسان دارای اهمیت می­باشد، ضرورت مطالعه حاضر احساس می­گردید. در این بررسی، علاوه بر آلودگی به انگل­های خونی در شترهای شهرستان زابل، ارتباط میان آلودگی و عواملی نظیر سن، جنسیت و محل نگه­داری شترهای مورد مطالعه از نظر جغرافیایی نیز مورد توجه قرار گرفته است. بدین منظور 113 نمونه خونی از نقاط مختلف شهرستان زابل تهیه و جهت بررسی به آزمایشگاه انگل­شناسی دانشکده دامپزشکی منتقل گردید. نتایج نشان داد که 09/30% از شترهای مورد مطالعه، مبتلا به انگل­های خونی می­باشند که در این بین آلودگی به تریپانوزوما اوانسی با 47/19% بیشترین میزان بود و پس از آن به­ترتیب، آلودگی به گونه­های تیلریادر20/6%، آلودگی به انواع گونه­های بابزیا در 54/3% و ابتلا به میکروفیلر خونی در 88/0% موارد مشاهده گردید. در بررسی آماری انجام شده ارتباط معنی­داری بین آلودگی و متغیرهای سنو جنسیت مشاهده نشد. بنابراین با توجه به حضور انگل­های خونی در شترهای منطقه و همچنین اهمیت بندپایان در انتقال آنها، می­توان جهت کنترل آلودگی­های فوق علاوه بر درمان دام­های مشکوک به آلودگی، به مبارزه با این بندپایان نیز اقدام نمود.

کلیدواژه‌ها

انگل‌های خونی؛ شتر؛ زابل

اصل مقاله

مقدمه

     در ایران و بسیاری از مناطق خشک و نیمه خشک، شتر پرورش داده می­شود و با توجه به اهمیت این حیوان در انتقال برخی از بیماری­ها به سایر نشخوارکنندگان، بررسی راجع به آن اهمیت می­یابد (8). البته لازم به­ذکر است که شتر دارای مقاومت خوبی در برابر آلودگی به بیماری­ها به­خصوص انواع عفونی آن می­باشد اما محتمل است که این حیوان ضمن طی مسیرهای طولانی با اجرام بیماری­زای نشخوارکنندگان در تماس بوده و موجبات انتقال آنها را فراهم می­سازد (4). لازم به­ذکر است که تعداد شترهای موجود در ایران طبق آمار، 000/143 نفر می­باشد که 000/36 نفر آنها در استان سیستان و بلوچستان وجود دارند و یکی از نژادهای معروف شتر در ایران، شتر بلوچی است که در استان­های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، جنوب خراسان و منطقه جنوب شرقی ایران پراکنده بوده و جهت بارکشی و سواری مورد استفاده قرار می­گیرد (2). بنابراین با توجه به تعداد شترهای موجود در کشور و نقش آنها در انتقال عوامل بیماری­زا که در این بین می­توان به انگل­های خونی اشاره نمود، اهمیت تحقیق فوق احساس می­گردد. ذکر این نکته حائز اهمیت است که این عوامل تک­یاخته­ای عمدتاً توسط ناقلین بندپا از جمله کنه­ها و یا مگس­های خون­خوار انتقال می­یابند و حضور این بندپایان در محل­های نگه­داری و تجمع دام فوق، احتمال آلودگی به انگل­های خونی را افزون­تر می­نماید (6).

مواد و روش‌کار

     در بررسی حاضر نمونه­های خونی از صد و سیزده نفر شتر از شهرستان زابل در منطقه سیستان در سال 1387 جمع­آوری و مورد مطالعه قرار گرفت. نمونه­های خونی از هر نفر شتر به سه شکل تهیه گردید: الف) ده میلی­لیتر خون همراه با ماده ضدانعقاد EDTA که پس از انتقال به آزمایشگاه و سانتریفوژ نمودن آن در لوله­های میکروهماتوکریت به مدت 15 دقیقه، لوله از محل بافی­کوت تشکیل شده، شکسته و پس از تهیه گستره روی لام، از لحاظ حضور تریپانوزوما اوانسی مورد بررسی قرار گرفت. ب) یک میلی­لیتر خون مخلوط با نه میلی­لیتر فرمالین دو درصد جهت انجام آزمایش نات اصلاح شده، مخلوط تهیه شده به مدت پنج دقیقه با دور سه هزار دور در دقیقه سانتریفوژ شده و رسوب تهیه شده پس از افزودن کمی رنگ بلودومتیلن به آن، از نظر حضور میکروفیلرها مطالعه گردید (3).

ج) یک قطره خون روی لام و تهیه گستره خونی که پس از ثبوت توسط متانول و رنگ­آمیزی توسط رنگ گیمسا، جهت آلودگی به تک­یاخته­های خونی با میکروسکوپ نوری مورد بررسی قرار گرفت. لازم به­ذکر است که پس از اخذ نمونه­های مذکور، اطلاعات مربوط به دام شامل: سن و جنسیت آنها در فرم­های تهیه شده ثبت گردید و در نهایت با استفاده از آزمون آماری خی دو، ارتباط بین آلودگی و عوامل ذکر شده، مورد بررسی قرار گرفت.

نتایج

     در بررسی فوق، تک­یاخته تریپانوزوما اوانسی در 47/19 درصد شترهای شهرستان زابل مشاهده گردید (نگاره 1) که شایع­ترین انگل یافت­شده در شترهای مذکور بوده و سایر نتایج به­دست آمده در جدول 1 آمده است.

 

 

 

جدول 1- میزان آلودگی به انگل­های خونی در شترهای شهرستان زابل

 

مجموع		شترهای غیرآلوده		شترهای آلوده
				میکروفیلر خونی		بابزیا اس پی		تیلریا اس پی		تریپانوزوما اوانسی
درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد
100	113	91/69	79	88/0	1	54/3	4	20/6	7	47/19	22

 

 

 

در جدول 2 میزان آلودگی شترهای مورد بررسی بر اساس جنسیت آنها آمده است. آزمون آماری خی دو ارتباط معنی­داری را بین آلودگی به انگل­های خونی در شترهای مورد مطالعه و جنسیت آنها نشان نداد.

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 2- میزان آلودگی به انگل­های خونی در شترهای شهرستان زابل
بر اساس جنسیت

جنسیت	شترهای آلوده		شترهای غیرآلوده		مجموع
	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد
نر	23	35/20	58	33/51	81	68/71
ماده	11	74/9	21	58/18	32	32/28
مجموع	34	09/30	79	91/69	113	100

در جدول 3 ارتباط بین آلودگی و سن شترهای مورد مطالعه نشان داده شده است. البته بررسی آماری با استفاده از آزمون آماری خی دو ارتباط معنی­داری را بین آلودگی به
انگل­های خونی و سن شتران نشان نداد.

جدول 3- میزان آلودگی به انگل­های خونی در شترهای شهرستان زابل
بر اساس سن

سن	شترهای آلوده		شترهای غیرآلوده		مجموع
	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد
5-2 سال	5	42/4	22	47/19	27	89/23
10-6 سال	22	47/19	32	32/28	54	79/47
15-11 سال	7	19/6	25	12/22	32	32/28
مجموع	34	09/30	79	91/69	113	100

 

 

نگاره 1- تک­یاخته تریپانوزوما اوانسی موجود در خون شترهای آلوده شهرستان زابل

بحث و نتیجه‌گیری

     طبق آخرین آمار سازمان دامپزشکی کشور، تعداد 000/143 نفر شتر در ایران وجود دارد که در نواحی و استان­های مختلف کشور پراکنده می­باشند و همچنین در سال، قریب به 000/20 نفر شتر نحر می­گردند که وزن تقریبی هر لاشه تقریبا 300 کیلوگرم می­باشد (2). بنابراین با توجه به اهمیت پرورش شتر در برخی از نواحی ایران از جمله استان سیستان و بلوچستان و همچنین امکان انتقال تعدادی از بیماری­ها از این حیوان به سایر نشخوارکنندگان و حتی انسان، ضرورت مطالعه راجع به آن بیش از پیش احساس می­گردد. در بررسی حاضر آلودگی شترهای شهرستان زابل به انگل­های خونی مورد بررسی قرار گرفت. لازم به­ذکر است که در بررسی­های انجام شده در سایر نقاط دنیا که روی خون شتر انجام پذیرفته است، آلودگی به
تک­یاخته تریپانوزوما اوانسی، یکی از بیماری­های رایج در آن مناطق گزارش گردیده است و در ایران نیز بر اساس گزارش امینی فرد (1378) تک­یاخته مذکور با شیوع بیش از 30% و تلفات در حدود 3% از انگل­های رایج در این منطقه می­باشد (4). بادامچی (1385) در مطالعه­ای ضمن بررسی انگل­های خونی شترهای کشتارگاه تهران مشاهده نمود که شایع­ترین انگل موجود در خون این شترها، تریپانوزوم بوده و از مجموع 127 نفر شتر مورد بررسی، 12 نفر (44/9%) آنها آلوده بودند (5). میران زاده (1373) سی و هفت عدد لام تهیه شده از خون جداری شتر در کشتارگاه نجف آباد اصفهان را جهت یافتن تریپانوزوما اوانسی بررسی نمود که تنها در دو مورد تک­یاخته فوق مشاهده گردید و یک مورد نیز آلوده به دیپتالونما اوانسی بود (7). همان­طور که ذکر شد تک­یاخته نامبرده در سایر نقاط جهان نیز گزارش گردیده است، به­طورمثال نخستین همه­گیری شترهای فرانسه به تریپانوزوما اوانسی در یک مزرعه در سال 2008 گزارش گردید (10). البته در بررسی حاضر هیچ­گونه ارتباط معنی­داری بین آلودگی به تک­یاخته­های خونی و سن و جنسیت شترهای مورد مطالعه مشاهده نگردید که امر فوق با نتایج به­دست آمده توسط سایر محققین نیز همخوانی دارد (1 و 8). در مورد سایر تک­یاخته­های خونی نیز، انواع گونه­های تیلریا در 20/6 درصد و بابزیا در 54/3 درصد از شترهای مورد مطالعه در منطقه مذکور مشاهده گردید. آقایی قمصری (1386) در بررسی انجام گرفته روی صد نمونه خونی از شترهای ذبح شده در کشتارگاه مشهد، در 5% موارد آلودگی به تریپانوزوما اوانسی، در 4% نمونه­ها آناپلاسما مارژیناله، در 3% آلودگی به انواع گونه­های بابزیا، در 3% انواع گونه­های تیلریا و در 2% حضور میکروفیلر را گزارش نمود (1). در بررسی انجام گرفته در مصر نیز از 190 شتر مورد مطالعه، 18 شتر (5/9%) آلوده به بابزیا اویس و 24 نفر شتر (6/12%) آلوده به تیلریا اویس و همچنین 66 شتر (7/34%) آلوده به هردو تک­یاخته بودند (12). همچنین در یک بررسی دیگر نیز آلودگی به تیلریا در 7% و بابزیا در 5% شترهای مصر گزارش گردید (13).

در بررسی حاضر در 88/0 درصد از شترها نیز میکروفیلر خونی مشاهده شد که البته جنس و گونه آن قابل تشخیص نبود و تنها به­صورت آلودگی به میکروفیلر خونی گزارش گردید. در یک بررسی انجام شده در سودان نیز، میکروفیلرهای غلافدار که جنس و گونه آنها تشخیص داده نشد (با متوسط طول
10±278 میکرون و میانگین عرض 8/0±2/7 میکرون) در خون هفت نفر شتر جدا گردید و شترهای مبتلا علائمی از قبیل عدم تمایل به حرکت، لاغری، ضعف در اندام خلفی را نشان دادند. در ضمن، زمان حداکثر حضور میکروفیلرها در خون شتران مبتلا در ساعت 20 و حداقل آنها در ساعات 4 و 6 بامداد مشاهده گردید که تابع نوعی تناوب در حضور بودند. در ضمن کرم­های بالغ عروق مزانتریک و رانی شترهای مبتلا جدا گردید (11). در بررسی Awad و همکاران (1990) نیز اونکوسرکا آرمیلاتا در 45 نفر شتر (41%) از 109 شتر سودانی مورد بررسی گزارش گردید و میکروفیلرهای آن در خون مشاهده شد (9). بنابراین مطالعات نشان می­دهد که عدم استفاده از داروهای کنه کش، ضد تک­یاخته و همچنین واکسن به­دلیل گران بودن و عدم آشنایی پرورش دهندگان دام با آنها، عدم جداسازی و قرنطینه شترهای مشکوک و تردد آسان دام­های مختلف در یک منطقه، می­تواند سبب بروز بیماری­های خونی فوق به ­صورت بومی در شترهای یک منطقه گردد و به نظر
می­رسد با رفع مشکلات مذکور می­توان نسبت به کنترل
آلودگی­های فوق در شترهای منطقه اقدام نمود.  

مراجع

1. آقایی قمصری، م. (1386): بررسی آلودگی انگل­های خونی شترهای کشتارشده در کشتارگاه مشهد، پایان نامه جهت دریافت درجه دکترای عمومی دامپزشکی، دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار، شماره 710.
2. اسکندری، ع. (1381): بررسی فاسیولیازیس در شترهای نحر شده در کشتارگاه مشهد، پایان نامه جهت دریافت درجه دکترای عمومی دامپزشکی، دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار، شماره 247.
3. اسلامی، ع. و رنجبر بهادری، ش. (1383): روش­های آزمایشگاهی تشخیص بیماری­های کرمی، چاپ اول انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار، صفحات: 40-23.
4. امینی فرد، م. (1378): اصول نگهداری و پرورش شتر، مؤسسه انتشارات یزد، صفحات: 8-5.
5. بادامچی، ه. (1358): بررسی انگل­های خونی شتر در کشتارگاه­های اطراف تهران، پایان نامه جهت دریافت درجه دکترای عمومی دامپزشکی، دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، شماره 1255.
6. شکری، م. (1376): شتر و پرورش آن. ترجمه احسان مقدس، انتشارات نوربخش، صفحات: 15، 19 و 23.
7. میران زاده، ه. (1373): بررسی تنوع و تعدد وقوع بیمارها و حالات مرضی در شترهای ذبح شده در کشتارگاه­های نجف آباد اصفهان. پایان نامه جهت دریافت درجه دکترای عمومی دامپزشکی. دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران. شماره 2364.
8. میرزایی، ا. (1386): بررسی آلودگی به انگل­های خونی شترهای کشتارشده در کشتارگاه­های اطراف تهران، پایان نامه جهت دریافت درجه دکترای عمومی دامپزشکی، دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار، شماره 456.
9. Awad, M.A., Osheik, A.A., Tageldin, M.H. and Zakia, A.M. (1990): Note on Onchocerca armillata in the Sudanese camel (C. dromedarius). A histological and anatomo-pathological approach. Revue delevage et de medecine veterinaire des pays tropicaux, 43(3): 345-8.
10. Desquesnes, M., Bossard, G., Patrel, D., Herder, S., Patout, O., Lepetitcolin, E. and et al. (2008): First outbreak of Trypanosoma evansi in camels in metropolitan France. Veterinary Record, 7: 162(23): 750-2.
11. Elamin, E.A., Mohamed, G.E., Fadl, M., Elias, S., Saleem, M.S. and Elbashir, M.O. (1993): An outbreak of cameline filariasis in the Sudan. Britanian Veterinary Journal, 149(2): 195-200.
12. Mazyad, S.A. and Khalaf, S.A. (2002): Studies on theileria and babesia infecting live and slaughtered animals in Al Arish and El Hasanah, North Sinai Governorate, Egypt. Journal of Egyptian Society of Parasitology, 32(2): 601-10.
13. Nassar, A.M. (1992): Theileria infection in camels (Camelus dromedarius) in Egypt. Veterinary Parasitology, 43(1-2): 147-9.