فراتحلیل اثربخشی مداخله‏ های گروهی در اختلال اضطراب اجتماعی

روانشناسی تحولی: روانشناسان ایرانی

مقاله 2، دوره 12، شماره 46، دی 1394، صفحه 141-121   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

حمیدرضا عریضی¹؛ سعیده دانشمندی^{* 2}؛ احمد عابدی³

¹استاد دانشگاه اصفهان

²کارشناس ارشد روان شناسی بالینی

³دانشیار دانشگاه اصفهان

چکیده

هدف پژوهش حاضر، تعیین تأثیر مداخله‏های گروهی و مقایسه اثربخشی سه روش گروه‌درمانگری رفتاری، شناختی و شناختی‎رفتاری در اختلال اضطراب اجتماعی با استفاده از فن فراتحلیل با روی‏آورد هانتر و اشمیت بود. بدین منظوردر مورد 47 پژوهش که از لحاظ روش‏شناختی مورد قبول و در 20 سال اخیر در ایران انجام شده بود، فراتحلیل انجام شد. ابزار استفاده شده در این پژوهش چک لیست فراتحلیل بود که 1743 شرکت کننده و تعداد 51 اندازه اثر را در خود جای داد. طبق یافته‏های این پژوهش، میزان تأثیر مداخله‏های گروهی بر اختلال اضطراب اجتماعی، 62/0 و در گروه کودک و نوجوان و گروه بزرگسال نیز 62/0 به دست آمد. همچنین، اندازه اثر گروه‌درمانگری رفتاری، شناختی و شناختی‎رفتاری به ترتیب 59/0، 69/0 و 68/0 محاسبه شد. بر اساس نتایج فراتحلیل حاضر، اثربخشی مداخله‏های گروهی در اختلال اضطراب اجتماعی، در سطح بالا بوده و اثر  آن در گروه‏های کودک و نوجوان و بزرگسال نیز در حد بالا ارزیابی شد. از سوی دیگر، اگرچه هر سه روش گروه درمانگری رفتاری، شناختی و شناختی‎رفتاری در کاهش اضطراب اجتماعی تأثیر بالایی نشان داد، اما گروه درمانگری شناختی و شناختی‎رفتاری نسبت به گروه درمانگری رفتاری کارآمدتر شناخته شد.
 

کلیدواژه‌ها

فراتحلیل؛ مداخله‏ های گروهی؛ اختلال اضطراب اجتماعی

مراجع

اسدنیا، س.، سپهریان‌آذر، ف.، سعادتمند، س.، فیضی‎پور، ه.، زارعی، ف. و بنی‌هاشمی‌شیشوان، م. ر. (1392). بررسی اثربخشی آموزش گروهی جرأت‏ورزی بر کاهش علایم اختلال اضطراب اجتماعی و بهبود کمرویی. مجله پزشکی ارومیه، 24 (9)، 681-673.

افشاری، ا. (1392). بررسی و مقایسه اثربخشی گروه‌درمانگری شناختی رفتاری هیجان مدار و گروه‌درمانگری شناختی رفتاری بر اختلال اضطراب جدایی و اضطراب اجتماعی کودکان. پایان‏نامه دکتری روا‏ن‏شناسی عمومی، دانشکده علوم تربیتی و روا‏ن‏شناسی دانشگاه اصفهان.

انجمن روانپزشکی آمریکا. (1393). راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (ویراست پنجم). ترجمه ی. سید محمدی. تهران: نشر روان (تاریخ انتشار اثر به زبان اصلی، 2013).

آقاخانی، ن.، خانجانی، ز.، علیلو، م. م. و حامدی، م. ح. (1390). مقایسه میزان اثربخشی درمان‏های گروهی در اختلال فوبی اجتماعی: سه روش روان درمانی رفتاری، شناختی و رفتاری شناختی. مجله پزشکی ارومیه، 22 (4)، 289-282.

آمالی، ش.، مهریار، ا. ه. و بوالهری، ج. (1374). مقایسه جرأت‏آموزی و جرأت‏آموزی توأم با بازسازی شناختی در کاهش اضطراب اجتماعی. اندیشه و رفتار، 1 (4)، 29-18.

باباشهابی، ر. و کاشانی نیا، ز. (1386). بررسی تأثیر مهارت حل مسئله بر اضطراب اجتماعی نوجوانان فاقد سرپرستی مؤثر مقیم مراکز شبانه روزی تحت پوشش سازمان بهزیستی استان کردستان. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی کردستان، 12، 25-18.

بلبلی، ل.، حبیبی، ی. و رجبی، ع. (1392). تأثیر افزایش ساعات ورزش بر تصویر بدنی، توده بدنی و اضطراب اجتماعی در دانش‏آموزان. مجله روا‏ن‏شناسی مدرسه، 2 (2)، 43-29.

بهادری، م. ح.، جهان بخش، م.، کلانتری، م. و مولوی، ح. (1390). تعیین اثربخشی درمانگری فراشناختی بر نشانه‏های بیماران مبتلا به اختلال هراس اجتماعی. مجله ارمغان دانش، 16 (1)، 30-21.

پورفرج عمران، م. (1390). اثربخشی درمانگری‌گروهی پذیرش و تعهد بر هراس اجتماعی دانشجویان. فصلنامه دانش و تندرستی، 6 (2)، 5-1.

ترخان، م. (1391). اثربخشی آموزش گروهی مصون‌سازی در مقابل استرس بر خودکارآمدی اجتماعی و اضطراب اجتماعی افراد معتاد در حال ترک. پژوهش‏های روا‏ن‏شناسی اجتماعی، 2 (5)، 79-69.

توزنده‎جانی، ح. (1389). مقایسه اثربخشی تکنیک‏های حساسیت‌زدایی تدریجی، جرأت‏آموزی و ترکیب آنها در درمانگری دانشجویان مبتلا به اختلال هراس اجتماعی. مجله دانشکده پزشکی اصفهان، 28 (117)، 1098-1089.

توانگر، ل. و یزدخواستی، ف. (1392). اثربخشی مداخله التقاطی (رویکردهای بازسازی شناختی، مهارت‏های مقابله‏ای شناختی و ایفای نقش) بر اضطراب اجتماعی و ابراز وجود در دانشجویان دختر دانشگاه اصفهان. مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی زنجان، 21 (86)، 85-76.

جلالی، س.، کاراحمدی، م.، مولوی، ح. و آقایی، ا. (1390). تأثیر بازی‌درمانی گروهی به شیوه شناختی‌ـ‌رفتاری بر ترس اجتماعی کودکان 5 تا 11 سال. مجله تحقیقات علوم رفتاری، 9 (2)، 113-104.

حسنوندعموزاده، م.، حسنوندعموزاده، ع.، حسنوندعموزاده، م. و قدم‌پور، م. (1392). اثربخشی آموزش مهارت‏های مدیریت خشم بر اضطراب اجتماعی و مهارت خودنظم‌دهی خشم در پسران مضطرب اجتماعی دبیرستانی. دانش و پژوهش در روا‏ن‏شناسی کاربردی، 14(4)، 84-74.

حسنوندعموزاده، م.، عقیلی، م. م. و حسنوندعموزاده، م. (1392). اثربخشی آموزش گروهی شناختی رفتاری عزت نفس بر اضطراب اجتماعی و سلامت روان نوجوانان مضطرب اجتماعی. دانش و پژوهش در روا‏ن‏شناسی کاربردی، 14(2)، 37-26.

خلعتبری، ج.، قربان‌شیرودی، ش.، صالحی، م.، وطن‌خواه، ح. ر. و ابوالقاسمی، ش. (1389). مقایسه اثربخشی فنون حساسیت‌زدایی تدریجی، جرأت‏آموزی و تلفیقی در درمانگری‌ اختلال هراس اجتماعی. فصلنامه علوم رفتاری، 2 (6)، 74-55.

داداش‎زاده، ح.، یزداندوست، ر.، غرایی، ب.، و اصغرنژاد فرید، ع. ا. (1391). اثربخشی درمانگری شناختی-رفتاری گروهی و مواجهه درمانگری بر میزان سوگیری تعبیر و ترس از ارزیابی منفی در اختلال اضطراب اجتماعی. مجله روان‏پزشکی و روا‏ن‏شناسی بالینی ایران، 18 (1)، 51-40.

دادستان، پ.، اناری، ا. و صدق‌پور، ب. ص. (1386). اختلال اضطراب اجتماعی و نمایش درمانگری. فصلنامه روان‏شناسان ایرانی، 4(14)، 123-115.

رحمانیان، ز.، میرزائیان، ب. و حسن زاده، ر. (1390). اثربخشی درمانگری ‌شناختی‌ـ‌رفتاری گروهی بر اضطراب اجتماعی دختران دانش‏آموز. دانشور پزشکی، 18 (96)، 11-1.

رحیمی، ج.، حقیقی، ج.، مهرابی‌زاده‌هنرمند، م. و بشلیده، ک. (1385). بررسی تأثیر آموزش جرأت‏ورزی بر مهارت‏های اجتماعی، اضطراب اجتماعی و ابراز وجود در دانش‏آموز ان پسر سال اول مقطع متوسطه. مجله علوم تربیتی و روا‏ن‏شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز، 13 (1)، 124-111.

رستم پور، س. (1388). مقایسه اثربخشی درمانگری حساسیت‌زدایی منظم و حساسیت‌زدایی با حرکات چشم و پردازش مجدد بر میزان هراس اجتماعی و اضطراب تعامل اجتماعی دانشجویان دختر دانشگاه اصفهان. پایان‏نامه دوره کارشناسی ارشد روا‏ن‏شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روا‏ن‏شناسی، دانشگاه اصفهان.

زرگر، ف. (1383). بررسی تأثیر رفتاردرمانی گروهی بر نشانه‏های هراس اجتماعی دانشجویان دختر دانشگاه اصفهان. پایان‏نامه دوره کارشناسی ارشد روا‏ن‏شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روا‏ن‏شناسی دانشگاه اصفهان.

زرگر، ی.، به‌ساک نژاد، س.، اخلاقی‌جامی، ل. و زمستانی، م. (1393). مقایسه تأثیر آموزش گروهی مهارت اجتماعی وگروه‌درمانگری شناختی رفتاری در کاهش اضطراب اجتماعی دانشجویان. مجله پزشکی ارومیه، 25(3)، 181-172.

سلاجقه، ص. و بخشانی، ن. (1393). اثربخشی ترکیب مواجهه درمانگری گروهی و آموزش مهارت‏های مقابله با استرس بر میزان اضطراب اجتماعی دانشجویان. دانش و پژوهش در روا‏ن‏شناسی کاربردی، 15(2)، 104-96.

سلطانی، س.، و میکائیلی‌منیع، ف. (1391). مقایسه اثربخشی درمانگری ‌فراشناختی و درمانگری ‌مبتنی بر حل مسئله بر کاهش اضطراب اجتماعی دانشجویان دختر دانشگاه ارومیه. فصلنامه پژوهش‏های نوین روا‏ن‏شناختی، 7 (28)،110-89.

سبحانی، م. س.، کلانتری، ف.، دهقان، ب. و خزلی، ک. (1392). تأثیر آوای قران با ترجمه و تفسیر و آموزش مهارت کنترل خشم بر کاهش میزان اضطراب اجتماعی و افسردگی مادران کودک و نوجوانان مبتلا به لکنت زبان. ششمین کنگره بین‏المللی روان‌پزشکی کودک و نوجوان. دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانگری تبریز.

شاره، ح.، روئین فرد، م. و حقی، ا. (1393). اثربخشی گروه‌درمانگری شناختی رفتاری هیمبرگ-بکر بر بهبود اضطراب اجتماعی و انعطاف پذیری شناختی دختران نوجوان. مجله دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، 21 (2)، 240-226.

شهنی‌ییلاق، م.، مکتبی، غ.، شکرکن، ح.، حقیقی، ج. و کیانپور‌قهفرخی، ف. (1388). بررسی تأثیر آموزش هوش هیجانی بر اضطراب اجتماعی، سازگاری اجتماعی و هوش هیجانی دانشجویان دختر و پسر. مجله دستاوردهای روان‏شناختی، 16 (1)، 26-3.

شیخان، ر.، محمدخانی، ش. و حسن‌آبادی، ح. ر. (1392). توجه معطوف به خود در درمان اضطراب اجتماعی: یک کارآزمایی بالینی کنترل شده. مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران، 23 (106)، 128-120.

ضرغامی، م.، نیسی، ع. و اکبری‌پور، ر. (1387). بررسی تأثیر آموزش ابراز وجود بر اکتساب سرویس والیبال، اضطراب اجتماعی و ابراز وجود دانش‏آموزان هنرستان‏های پسرانه شهرستان‏های اهواز. مجله علوم تربیتی و روا‏ن‏شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز، 15 (1)، 136-121.

طاولی، ا.، اللهیاری، ع.، آزاد فلاح، پ.، فتحی‌آشتیانی، ع. و ملیانی، م. (1392). مقایسه اثربخشی درمان بین فردی و درمان شناختی رفتاری بر کاهش نشانه‏های اختلال اضطراب اجتماعی. مجله علوم رفتاری، 7 (3)، 206-199.

عریضی، ح. ر. و فراهانی، ح.(1387). روش‏های کاربردی در روا‏ن‏شناسی بالینی و مشاوره. تهران: نشر دانژه.

عطری فرد، م.، شعیری، م. ر.، رسول زاده طباطبائی، ک.، جان بزرگی، م.، آزاد فلاح، پ. و بانوپور، ا. (1391). بررسی اثربخشی درمانگری شناختی‌ـ‌رفتاری مبتنی بر الگوی هافمن در کاهش نشانه‏های اختلال اضطراب اجتماعی. فصلنامه فرهنگ مشاوره و روا‏‏ن‏درمانگری، 3 (9)، 51-23.

غلامی رنانی، ف. (1384). اثربخشی آموزش گروهی خودکارآمدی برمیزان خودکارآمدی در موقعیت‏های اجتماعی وهراس اجتماعی دانشجویان دختردانشگاه اصفهان. پایان‏نامه دوره کارشناسی ارشد روا‏ن‏شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روا‏ن‏شناسی دانشگاه اصفهان.

فرحزادی، م.، زارع بهرام آبادی، م. و محمدی فر، م. ع. (1390). اثربخشی بازی‌درمانگری گشتالتی در کاهش هراس اجتماعی. روا‏ن‏شناسی تحولی: روان‏شناسان  ایرانی، 7 (28)، 395-387.

کایوند، ف.، شفیع‌آبادی، ع. و سودانی، م. (1388). اثربخشی آموزش مهارت‏های ارتباطی بر اضطراب اجتماعی دانش‏آموزان پسر سال اول متوسطه ناحیه 4 آموزش و پرورش شهر اهواز. دانش و پژوهش در روا‏ن‏شناسی کاربردی، 42، 24-1.

کری، ج. (1389). نظریه و کاربست مشاوره و روان‏درمانگری. ترجمه ی. سید محمدی. تهران: نشر ارسباران (تاریخ انتشار به زبان اصلی، 2005).

کوری، م. س. و کوری، ج. (1391). گروه‌درمانگری. ترجمه س. بهاری، ب. رنجگر، ح. ر. حسین‌شاهی‌برواتی، م. میرهاشمی و س. نقشبندی. تهران: نشر روان (تاریخ انتشار اثر به زبان اصلی، 2002).

کیخای‌فرزانه، م. م. (1390). اثربخشی آموزش گروهی ابراز وجود بر اضطراب اجتماعی، پیشرفت تحصیلی و مهارت‏های اجتماعی دانش‏آموزان. فصلنامه روا‏ن‏شناسی تربیتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنکابن، 2 (1)، 116-103.

محمودی‌عالمی، ق.، غفارزاده، ع.، عظیمی، ح. و حیدری، ج.(1384). بررسی تأثیر شناخت درمانی گروهی بر اجتماع‌هراسی. فصلنامه علمی-پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مازندران، 15 (46)، 110-103.

مردانی‌حموله، م.، ابراهیمی، ا. و مستغاثی، م. (1391). تأثیر برنامه آموزشی روان‏شناختی بر اضطراب اجتماعی بیماران مبتلا به سرطان. مراقبت‏های نوین، 9 (3)،189-181.

مسیبی‌چناربن، ح.، اسماعیلی، م. و فلسفی‌نژاد، م. ر. (1389). بررسی اثربخشی درمان شناختی مبتنی بر فن خودگویی در کاهش میزان هراس اجتماعی و تصحیح تعابیر مربوط به خود و دیگران. مطالعات تربیتی و روا‏ن‏شناسی  دانشگاه فردوسی مشهد، 11 (2)، 102-87.

مشاوری، ا. ح. (1382). بررسی میزان اثربخشی آموزش شناختی رفتاری بر اضطراب اجتماعی دانشجویان دانشگاه اصفهان. پایان‏نامه دوره کارشناسی ارشد روا‏ن‏شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روا‏ن‏شناسی دانشگاه اصفهان.

مظاهری، ج. (1390). اثربخشی آموزش ابراز وجود بر هراس اجتماعی و سلامت ذهن دانش‏آموز ان دختر شهر بویین و میاندشت. پایان‏نامه دوره کارشناسی ارشد روا‏ن‏شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روا‏ن‏شناسی دانشگاه اصفهان.

ملیانی، م.، شعیری، م.، قائدی، غ.، بختیاری، م. و طاولی، ا. (1388). اثربخشی درمان‌شناختی رفتاری گروهی مبتنی بر الگوی هیمبرگ در کاهش نشانه‏های اضطراب اجتماعی. مجله روان‏پزشکی و روان‏شناسی بالینی ایران، 15 (1)، 49-42.

مهرابی‌زاده‌هنرمند، م.، تقوی، ف. و عطاری، ی. ع. (1388). تأثیر آموزش جرأت‏ورزی بر مهارت‏های اجتماعی، اضطراب اجتماعی و عملکرد تحصیلی دانش‏آموزان دختر. مجله علوم رفتاری، 3 (1)، 64-59.

مهردوست، ز.، نشاط‌دوست، ح. ط.، و عابدی، ا. (1392). اثربخشی پذیرش و تعهد درمانگری بر کاهش توجه متمرکز بر خود و بهبود باورهای خودکارآمدی اجتماعی. روش‌ها و مدل‌های روان‏شناختی، 3 (11)، 82-67.

نریمانی، م.، ابوالقاسمی، ع. و رضازاده، ح. (1390). اثربخشی درمانشناختی رفتاری گروهی بر بهبود کیفیت زندگی و عملکرد تحصیلی دانش‏آموزان پسر مقطع راهنمایی مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی منتشر. فصلنامه مشاور کاربردی دانشگاه شهید چمران اهواز، 1 (2)، 50-31.

نیسی، ع. و شهنی ییلاق، م. (1380). تأثیر آموزش ابراز وجود بر ابراز وجود، عزت نفس، اضطراب اجتماعی و بهداشت روانی دانش‏آموزان پسر مضطرب اجتماعی دبیرستانی شهرستان اهواز. مجله علوم تربیتی و روا‏ن‏شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز، 8 (2و1)، 30-11.

وکیلیان، س.، قنبری هاشم‌آبادی، ب. ع. و طباطبایی، م.(1387). بررسی تأثیر افزودن آموزش مهارت‏های اجتماعی بر گروه درمانی شناختی رفتاری در درمان‌هراس اجتماعی دانشجویان. مجله علمی پژوهشی اصول بهداشت روانی، 10(2)، 97-87.

همتی‌ثابت، ا.، خلعتبری، ج. و امینی، د. (1391). مقایسه اثربخشی آموزش گروهی مدیریت استرس و شناخت‌درمانگری گروهی بر هراس اجتماعی دانشجویان. فصلنامه مطالعات روا‏ن‏شناسی  بالینی، 1(2)، 21-1.

هومن، ح. ع. (1387). راهنمای عملی فراتحلیل در پژوهش علمی. تهران: انتشارات سمت.

هویت، د. و کرامر، د. (1388). روش‏های آماری در روا‏ن‏شناسی و سایر علوم رفتاری. ترجمه ح. پاشاشریفی، ج. نجفی زند، م. میرهاشمی، ن. شریفی و د. معنوی پور. تهران: انتشارات سخن (تاریخ انتشار اثر به زبان اصلی، 2005).

Aderka, I. M. (2009). Factors affecting treatment efficacy in social phobia: The use of video feed-back and individual vs. group formats. Journal of Anxiety Disorders, 23, 12-17.

Browin, B., & Stein, D. J. (2004). Social Anxiety disorder. New York: Marcel Dekker Inc.

Burlingame, G. M., Fuhriman, A., McRoberts, C. H., Hoag, M. J., & Anderson, E. (1995). Group psychotherapy efficacy: A meta-analytic review. In A. Fuhriman, Group psychotherapy efficacy: A meta-analytic perspective. NewYork: Symposium conducted at the meeting of the American Psychological Association.

Burlingame, G. M., Fuhriman, A., & Mosier, J. (2003). The differential effectiveness of group psy-chotherapy: A meta-analytic perspective. Group Dy-namics: Theory, Research, and Practice, 7 (1), 3-12.

Clark, D., David, M., Ehlers, A., Hachman, A., McManus, F., Fennel, M. & et al. (2006). Cognitive therapy versus exposure and applied relaxation in social phobia: A randomized controlled trial. Journal of Consulting and Clinical Psy-chology, 74 (3),568-578.

Cohen, J. (1988). Statistical power analysis for the beha-vioral sciences. New York: Princeton University.

Comer, R. J. (2001). Abnormal psychology. New York: Princeton University.

Fedoroff, I. C., & Taylor, S. (2001). Psychological and pharmacological treatments of social phobia: A meta-analysis. International  Clinical Psycho-pharmacology, 3, 311-324.

Heimberg, R. G. (2002). Cognitive-behavioral therapy for social anxiety disorder: Current status and future directions. Biological Psychiatry, 51, 101-108.

Hiemberg, R. G., Juster, H. R., Hope, D. A., & Mattia, J. I. (1995). Cognitive-behavioral group treatment: Description, case presentation and empirical support. In M. B Stein (Ed.), Research perspective, (pp. 293-321). Washington, D.C: American Psychiatric Press.

Hoag, M. J., & Burlingame, G. M. (1997). Evaluating the effectiveness of child and adolescent group treatment: A meta-analytic review. Journal of Clinical Child Psychology, 26 (3), 234-246.

Hofmann, S. G., Asnaani, A., Vonk, I. J. J., Sawyer, A. T., & Fang, A. (2012). The efficacy of cognitive behavioral therapy: A review of meta-analysis. Cognitive Therapy Research, 36, 427-440.

Hofmann, S. G. (2004). Cognitive mediation of treat-ment change in social phobia. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 72, 392-399.

Huffcutt A. I. (2004). Research perspectives on meta-analysis. In S. G. Rogelberg (Ed.), Handbook of research methods in industrial and organi-zational psychology, (pp. 198-215). USA: Wiley-Blackwell Publishing Company.

Lieberman, R. P., Derisi, W. J., & Mueser, K. T. (1989). Social skills training for psychiatric patients. NY, US: Pergaman Press.

Morthberg, E., Clark, D. M., & Bejerot, S. (2011). Intensive group cognitive therapy for social phobia: Sustained improvement at 5 year follow up. Journal of Anxiety Disorders, 25, 994-1000.

Taylor, S. (1996). Meta-analysis of cognitive-behavioral treatments for social phobia. Journal of Behavioral Therapy & Experimental Psy-chiatry, 27 (1), 1-9.

Tolin, D. F. (2010). Is cognitive-behavioral therapy more effective than other therapies? A meta-analytic review. Clinical Psychology Review, 30, 710-720.

Vosoughi Ilkhchi, S., Poursharifi, H., & Alilo, M. M. (2011). The effectiveness of cognitive-behavioral group therapy on self-efficacy and assertiveness among anxious female students of high schools. Social and Behavioral Sciences, 30, 2586-2591.