مفهوم بینامتنیت در منابع بلاغت فارسى

پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی

مقاله 7، دوره 3، شماره 9، آذر 1391، صفحه 161-179   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسنده

رضا قنبرى عبدالملکى^*

دانشجوى دکترى دانشگاه سمنان

چکیده

هدف این مقاله، بررسى ریشه‏هاى نظریه بینامتنیت در مباحث بلاغت سنتى فارسى است. بینامتنیت طبق نظر "ام.اچ. ایبرمز" از طریق موارد زیر صورت مى‏گیرد: نقل قول‏هاى صریح و ناصریح، تکرار و تغییر ویژگى‏هاى شکلى و مضمونى، یا صرفا از طریق مشارکت ناگزیر در استفاده از گنجینه سنت‏ها و قواعد زبانى و ادبى و روندهایى که از پیش همواره موجودند. مقوله "بینامتنیت" از نگاه منتقدین کلاسیک ادبیات ایران نیز - البته با اصطلاحاتى خاصّ و متفاوت با اصطلاحات نقد ادبى مدرن - پنهان نمانده است؛ سایه‏روشنى از مباحث مربوط به این نظریه، همواره در میان خالقان آثار ادبى و علماى بلاغت دنیاى اسلام مورد اعتنا و اهتمام بوده است، هم در ذیل مباحثى که علماى بلاغت درباره اصطلاحاتى نظیر اقتباس، تلمیح، تقلید و حسن اتباع طرح کرده‏اند مى‏توان پاره‏اى از اجزاى آنچه به عنوان گفت‏وگوى متن‏ها یا بینامتنیت شناخته مى‏شود یافت و هم در فصولى از کتب بلاغى که به بحث درباره "سرقات ادبى "اختصاص یافته است. این مقاله مى‏کوشد به بررسى این موضوع بپردازد.

کلیدواژه‌ها

بینامتنیت؛ بلاغت سنتى؛ سرقات شعرى؛ نقد ادبى؛ مکالمه‏ باورى