خزش شهر و تغییر کاربری اراضی روستایی(مطالعه موردی شهرستان بندر انزلی در45 سال اخیر)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 1، دوره 9، شماره 27، شهریور 1393، صفحه 1-17   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مسعود مهدوی¹؛ افسانه برنجکار^{* 2}

¹استاد گروه جغرافیا، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، تهران، ایران

²دانش آموخته دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم وتحقیقات تهران، تهران، ایران

چکیده

همزمان با رشد شتابان شهر نشینی در نیم قرن اخیر، تغییر کاربری اراضی روستایی نیز شدت گرفت. تراکم جمعیت، کمبود زمین، شهر را ناگزیر به توسعه، به سمت اراضی پیرامونی هدایت می­نمایند. شهر نیز با رشد افقی خود به سمت روستاهای حاشیه که در محل بلافصل آن واقع شده­اند حرکت کرده و اراضی روستایی را در خود حل می­کند و با گذشت زمان روستاها به صورت کامل  توسط شهر بلعیده می­شوند. در طی این فرآیند رفته رفته اراضی روستایی  نیز تغییر کاربری داده و نمادهای شهری در آن ظاهر و در نهایت در شهر ادغام     می­شود. این روند نیز همچنان ادامه دارد و سایر روستاهای اطراف شهرنیزدر امان نمی­باشند و با گذشت زمان به شهرمی­پیوندند. بدین صورت خزش شهری یک گسترش نامنظم و پراکنده را در پیرامون خود ایجاد کرده و اراضی  روستایی را تغییر کاربری می­دهد. هدف از انجام این پژوهش بررسی روند تغییرات اراضی روستایی پیرامون شهر بندر انزلی است که درطی فرآیند توسعه فیزیکی شهر تغییر کاربری داده و درمحدوده شهر ادغام شده­اند. از روش­هایمیدانی و کتابخانه برای جمع­آوری اطلاعات لازم استفاده شده و همچنین از نرم افزارExcel برای رسم نمودار و انجام محاسبات و از نرم افزارGIS  برای رسم نقشه­ها استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می­دهد، شهر بندر انزلی به عنوان تنها نقطه شهری در شهرستان به عنوان کانون جذب جمعیت مهاجر، اعم از روستاها و شهرهای اطراف می­باشد. این روند درطی نیم قرن اخیر شهر را با افزایش جمعیت و کاهش اراضی مواجه ساخته و شهر ناگزیر به سمت اراضی روستاهای اطراف توسعه می­یابد که در طی این روند شهر بندر انزلی چهار روستا از روستاهای اطراف چون سوسر، نویر، شاهور وکولیور را درخود ادغام نموده و همچنین روستاهای بشمن و طالب آباد که در حاشیه شهر واقع شده­اند از این قاعده مستثنی نبوده و بخش زیادی از اراضی روستاها تغییر کاربری یافته و به سازه­های شهری تبدیل شده است.  

کلیدواژه‌ها

خزش شهر؛ تغییر کاربری اراضی؛ مهاجرت؛ شهرستان بندر انزلی

مراجع

1. احدی نژاد روشتی، محسن، زلفی، علی و شکری پور، حسین ،1390، ارزیابی و پیش بینی گسترش فیزیکی شهرها با استفاده از تصاویر ماهواره­ای چند زمانه و سیستم اطلاعات جغرافیایی شهر اردبیل 1363- 1340، فصل نامه آمایش محیط شماره .15

2. امیرانتخابی، شهرام و حسینی، سید علی،1390، بررسی پیامدهای توسعه سکونتگاهی درتغییرکاربری اراضی کشاورزی - شهرستان تالش، مجموعه مقالات اولین همایش ملی جغرافیا و برنامه­ریزی توسعه روستایی گیلان.

3. برنارشاریه، ژان، 1373، شهرها و روستاها، نشر نیکا.

4. بنیاد مسکن انقلاب اسلامی گیلان، 1387، طرح هادی روستای طالب آباد، مهندسین مشاور آتیه سازان محیط.

5. بنیاد مسکن انقلاب اسلامی گیلان، 1389، طرح هادی روستای بشمن ، مهندسین مشاور خزر بنیاد درفک.

6. پاپلی یزدی، محمد حسین و رجبی سناجردی، حسین،1382، نظریه­های شهر و پیرامون، انتشارات سمت.

7. پور محمدی، محمد رضا، فیروزجمالی، اکبر اصغری زمانی،1387، ارزیابی گسترش کالبدی - فضایی شهر زنجان با تأکید بر تغییر کاربری زمین طی دوره 1355 - 1384،  فصل­نامه پژوهش­های جغرافیایی، شماره 63 .

8. خاکپور، براتعلی، ولایتی، سعد­الله و کیانژاد، سیدقاسم،1386، الگوی تغییرات کاربری اراضی شهر بابل­طی سال­های 1378- 1362، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه­ای شماره 9.

9. رابینو، ه ل، 1350، ولایات دارالمرز گیلان، ترجمه جعفر خمامی­زاده، انتشارات طاعتی، رشت.

10. رهنما، محمد رحیم و عباس­زاده، غلامرضا، 1387، اصول، مبانی و مدل­های سنجش فرم کالبدی شهر، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.

11. ستوده، منوچهر، 1349،از آستارا تا استر آباد، ناشر انجمن علمی آثار ملی.

12. شکویی، حسین،1381، دیدگاه­های نو در جغرافیای شهری، جلد اول، انتشارات سمت.

13. شمس، مجید و حجی ملایری، پریسا، 1388، توسعه فیزیکی و تأثیر آن در تغییرات کاربری اراضی شهرملایر(85-1365) فصل­نامه جغرافیایی آمایش، شماره 7.

14. طویلی، عزیر،1371، تاریخ جامع بندر انزلی، جلد اول، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

15. طویلی، عزیز،1371، تاریخ جامع بندر انزلی، جلد دوم، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

16. ظاهری، محمد، 1387، نقش روند گسترش کالبدی شهر تبریز در ایجاد تغییرات کاربری اراضی حومه و روستاهای حوزه نفوذ، جغرافیا و توسعه شماره 11.

17.  قادرمزی حامد و ضیاء توانا، محمد حسن، 1388، تغییر کاربری اراضی روستایی پیراشهری در فرآیند خزش شهر روستاهای نایسر و حسن آباد سنندج ، پژوهش­های جغرافیای انسانی شماره 68 .

18. مرکزآمار ایران، 1355، سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان بندر انزلی، تهران.

19. مرکزآمار ایران، 1365، سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان بندر انزلی، تهران.

20. مرکزآمار ایران، 1375، سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان بندر انزلی، تهران.

21. مرکزآمار ایران، 1385، سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان بندر انزلی، تهران.

22. مرکزآمار ایران،1390، سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان بندر انزلی، تهران.

23. معاونت برنامه­ریزی استانداری گیلان، و برنامه­ریزی، فرهنگ آبادی­ها، (1345)، (1355)، (1365)، (1390) شهرستان بندر انزلی.

24. نظریان، اصغر، 1385، جغرافیای شهری ایران، دانشگاه پیام نور. 

25.Angel,M.Lopez,G,. 2010, population Suburbanization in Barcelona,1991-2005:Is its spetial strure  changing ?Jornal of Housing Economics, No 19.

26. Lopez.E., Bocco ,G., Mendoza, M, Duhau ,E., 2003, Perdicting land - cover  and land use change in the urban Fringe:a Case in Morelia city , Mexico.Land sc, urban plann,55,271-285.

27. Sturtevant,L.A Jung u., 2011, Are,we moving back to the city?Examining residential  mobility in the washinton, Dc Metropoitian Are, Growth and change, vol. 42.