ارزیابی سطح توسعه یافتگی شهرستان های استان تهران

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 5، دوره 9، شماره 27، شهریور 1393، صفحه 75-95   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حسن احمدی¹؛ یعقوب اسماعیل زاده^{* 2}

¹استادیار گروه شهرسازی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

²دانش آموخته کارشناسی ارشد شهرسازی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

چکیده

رشد سریع شهرنشینی در کشورهای جهان سوم باعث برهم خوردن تعادل منطقه­ای می­گردد. در این میان اتخاذ برخی  سیاست­های اقتصادی باعث جذب امکانات به چند منطقه محدود و عقب ماندگی بسیاری مناطق دیگر می­گردد. اهداف این مقاله بررسیعدم تعادل منطقه­ای در استان تهران و  همچنین ارائه راهکارهای مناسب برای کاهش این عدم تعادل­ها می­باشد. روش تحقیق مبتنی بر روش تبیینی می­باشد که با بهره­گیری از  مدل تاکسونومی و با استفاده از 36 شاخص اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، بهداشتی و زیربنایی به تحلیل این نابرابری پرداخته شده است.در این میان مهمترین سوال­های تحقیق عبارتند از: سطح توسعه­یافتگی شهرستان­های استان تهران تا چه میزان است؟ با اتخاذ چه راهکارها و سیاست­هایی  می­توان در راستای تعادل و توازن بیشتر میان شهرستان­های استان تهران گام برداشت؟ نتایج تحقیق نشان از وجود نابرابری در میان شهرستان­های استان تهران دارد. شهرستان شمیران باجذب اکثر امکانات، با امتیاز 0.4427 به عنوان برخوردار­ترین شهرستان و شهرستان قدس نیز با امتیاز  0.9829 محروم­ترین شهرستان استان محسوب می­ گردد. در نهایت در جهت کاهش عدم نابرابری­های منطقه­ایپیشنهاداتی از جمله تمرکز زدایی منابع و تصمیم­گیری، بهره­گیری از رویکردهای مدیریت یکپارچه و توزیع عدالت در فضا ارایه گردیده است.

کلیدواژه‌ها

عدم تعادل منطقه ای؛ مدل تاکسونومی؛ برنامه ریزی منطقه ای؛ استان تهران

مراجع

1. ابراهیم­زاده، عیسی و رئیس پور، کوهزاد، 1390، بررسی روند تغییرات درجه­ی توسعه­یافتگی مناطق روستایی سیستان و بلوچستان با بهره­گیری از روش تاکسونومی عددی طی دهه­های 1375-1385، فصل­نامه جغرافیا و توسعه، شماره 24، 51-76.

2. ابراهیم زاده، عیسی، اسکندری ثانی، محمد و اسمعیل نژاد، مرتضی، 1389، کاربرد تحلیل عاملی در تبیین الگوی فضایی توسعه و توسعه نیافتگی شهری- منطقه­ای در ایران، فصل نامه جغرافیا و توسعه، شماره 17، 7-28.

3. امانپور، سعید، اسماعیلی، اعظم و جوکار، سجاد، 1391، تعیین درجه توسعه­ یافتگی شهرستان­های استان خوزستان از نظر شاخص آموزشی با استفاده از روش تاکسونومی عددی، فصل­نامه آمایش محیط، شماره 17، 41-60.

4. اجلالی، پرویز، 1371، تحلیل منطقه­ای و سطح­بندی سکونتگاه­ها، انتشارات سازمان برنامه و بودجه، تهران.

5. پاپلی یزدی، محمد حسین و رجبی سناجردی، حسین، 1382، نظریه­های شهر و پیرامون، انتشارات سمت، تهران.

6. توکلی، مرتضی، فاضل­نیا، غریب، زارعی، یعقوب و نیک آریا، مهران، 1390، ارزیابی برخی شاخص­های ابعاد منطقه­ای در ایران، فصل­نامه روستا و توسعه، سال 14، شماره 1، 101-117.

7 حسین­زاده دلیر، کریم، 1380، برنامه­ریزی ناحیه­ای، انتشارات سمت، تهران.

8. حکمت­نیا، حسن و موسوی، میرنجف، 1385، کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه­ریزی شهری و ناحیه، انتشارات علم نوین، تهران.

9. رضویان، محمد تقی و شالی، محمد، 1389، نابرابری­های منطقه­ای در استان آذربایجان شرقی با استفاده از روش تاکسونومی و خوشه­بندی، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، شماره 17، 25-40.

10. رئیس دانا، فریبرز، 1384، اندازه­گیری شاخص و پویش فقر در ایران، فصل­نامه رفاه اجتماعی، دوره­ی 4، شماره 17، 57-92

11. زالی، نادر،1390، مدیریت توسعه منطقه­ای با تحلیل نقش فاصله در میزان توسعه دوایر متحدالمرکز در استان (نمونه مطالعه: استان آذربایجان شرقی)، مدرس علوم انسانی- برنامه­ریزی و آمایش فضا، دوره 15، شماره3، 111-132.

12. زیاری، کرامت­الله، 1379، سنجش درجه توسعه یافتگی فرهنگی استان­های ایران، فصل­نامه علوم اجتماعی، شماره 16، 91-114

13. سرور، رحیم و رشیدی ابراهیم حصاری، اصغر، 1391، سنجش میزان توسعه یافتگی ساختارهای اقتصادی- اجتماعی شهرهای استان آذربایجان شرقی، جغرافیا (فصل­نامه علمی- پژوهشی انجمن جغرافیای ایران)، سال دهم، شماره 35، 57-82.

14. سالنامه آماری استان تهران، 1389، استانداری تهران، معاونت برنامه­ریزی، دفتر آمار و اطلاعات.

15. صرافی، مظفر، 1378، مبانی برنامه­ریزی منطقه­ای، انتشارات سازمان برنامه و بودجه، تهران.

16. عبدالله­زاده، غلامحسین و شرف­زاده، ابوالقاسم،1391، سطح­بندی توسعه منطقه­ای در ایران (کاربرد رهیافت شاخص ترکیبی)، مجله مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای، سال چهارم، شماره 13، 41-62.

17. قنبری، ابوالفضل و موسوی، میرنجف، 1390، قطب­های رشد به مثابه رویکردی در عدم تعادل­های ناحیه­ای ایران، دانشگاه آزاد اسلامی داحد اهر، فصل نامه علمی- پژوهشی فضای جغرافیایی، سال یازدهم، شماره 34، 50-72.

18. کلانتری، خلیل، 1380، برنامه­ریزی و توسعه منطقه­ای، تئوری­ها و تکنیک­ها، انتشارات خوشبین، تهران.

19. مرکز آمار ایران، 1390، سرشماری عمومی نفوس و مسکن استان تهران.

20. مشکینی، ابوالفضل و قاسمی، اکرم، 1391، سطح­بندی شهرستان­های استان زنجان براساس شاخص­های توسعه فرهنگی با استفاده از مدل TOPSIS، فصل­نامه علمی- پژوهشی برنامه­ریزی منطقه­ای، سال دوم، شماره 7، 1-11.

21. مصومی اشکوری، سید حسین، 1376، اصول و مبانی برنامه­ریزی منطقه­ای، انتشارات صومعه­سرا، تهران.

22. معاونت برنامه­ریزی استانداری تهران، 1388، طرح آمایش سرزمین استان تهران.

23. Clark, D., 2000, Urban World/Global City, Rout Ledge, London.

24. Pacione، M., 2005, Urban Geography،A Global Perspective،2th،London: Routledge.

25. Shankar،Raja & Anwar Shah., 2003, Bridging the Economic Divide within Countries : A Scorecard on the Performance of Regional Policies in Reducing Regional Income Disparities،World Development ،Vol. 31،No. 8،PP: 1421-1441.

26. Dupont, V., 2007, Do Geographical Agglomeration, Growth and Equity Conflict?, Regional Science, Vol. 86, No. 9.

27. Pumian, D., 2003, Scaling lows and urban systems, Pp. 22-25.

28. Noorbakhsh, F., 2002, Human Development and Regional Disparities in Iran: a Policy Model, Journal of International Development, No. 14, pp.927-949.