نگاهی به کارکردهای پیشوند "فرو" و "فرود" در شاهنامة فردوسی

پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی

مقاله 4، دوره 6، شماره 20، شهریور 1394، صفحه 67-110   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسنده

احمد رحیم خانی سامانی^*

دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی‌‌، واحد شهرکرد‌‌، دانشگاه آزاد اسلامی‌‌، شهرکرد‌‌، ایران.

چکیده

یکی از انواع تک‌واژهای وابسته‌‌، پیشوند‌ اشتقاقی "فرو" و "فرود" است که هم در ساخت افعال پیشوندی و هم در ساختِ واژه‌هایی چون قید و صفت‌‌، کاربردهای بسیاری دارند. نگارنده در این مقاله‌‌، به بررسی کارکردهای معناشناسانة این دو پیشوند در شاهنامه‌ و نقش آن‌ها در واژه‌سازی‌ها و واژه‌گزینی‌های فردوسی می‌پردازد. نتایج حاصل از این پژوهش‌‌، نشان می‌دهد که فردوسی‌‌، ضمن بهره‌گیری از این پیشوند مطابق آن‌چه می‌توان آن را سبک دوره‌ای نامید‌‌، کوشیده‌است تا علاوه بر نهایت بهره‌گیری از این امکان زبانی‌‌، معانی گوناگون حاصل از توانِ معناسازیِ این پیشوند‌ها را نیز‌‌، مدّ نظر داشته‌باشد‌‌، به گونه‌ای که از مجموع تعداد واژه‌های ساخته‌شده با این پیشوندها که در فرهنگ‌های لغت ضبط شده‌‌، تقریباً نزدیک به نیمی از آن‌ها در شاهنامة فردوسی نیز به کار رفته‌است. از دیگر نتایج قابل توجّهِ این مقاله‌‌، مقایسة ابیات مربوط به سخن دقیقی در بخش پادشاهی گشتاسپ و شاهنامة فردوسی در به کارگیری این دو پیشوند با یک‌دیگر است‌‌، به این ترتیب که در مقام مقایسه‌‌، فردوسی بیش از دوبرابرِ دقیقی از پیشوند "فرو" بهره برده‌است‌‌، در حالی که دقیقی در کاربرد پیشوند "فرود" حدود چهار و نیم برابرِ فردوسی از این پیشوند‌‌، استفاده کرده‌است.
 

کلیدواژه‌ها

پیشوند‌‌؛ پیشوندهای اشتقاقی‌‌؛ پیشوند "فرو"‌‌؛ پیشوند "فرود"‌‌؛ واژهسازی‌‌؛ واژه گزینی‌‌؛ شاهنامة فردوسی