واکاوی ستیز و تعارض شخصیت‌های "جزیرۀ سرگردانی" و "ساربان سرگردان" از منظر نشانه‌شناسی اجتماعی

پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی

مقاله 5، دوره 6، شماره 20، شهریور 1394، صفحه 111-128   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

ابراهیم سلیمی کوچی^{* 1}؛ فاطمه سکوت جهرمی^{* 2}

¹استادیار زبان و ادبیات فرانسه‌‌، دانشکده زبان‌های خارجی‌‌، دانشگاه اصفهان‌‌، ایران.

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فرانسه‌‌، دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی‌‌، دانشگاه تبریز‌‌، ایران.

چکیده

نشانه‌شناسی اجتماعی از رویکردهای نوین بینارشته‌ای در حوزه پژوهش‌های ادبی‌ است که تأویل نشانه‌ها در متن را با توجه به خاستگاه اجتماعی گفتمان مورد مطالعه قرار می‌دهد. کلنکن‌برگ از نظریه‌پردازان این حوزه‌‌، با تبیین پاره‌ای از مفاهیم نشانه‌شناسی اجتماعی نظیر "هنجارها"‌‌، "نیروهای دوگانه رمزگان‌های نشانه‌ای" و "امنیت یا عدم امنیت نشانه‌ای" سازوکارها و کارکردهای بدیعی برای حضور نشانه‌ها در متن متصّور می‌‌شود. ما در این نوشتار‌‌، برای کاربست این مفاهیم به یک متن ادبی‌‌، شخصیت‌های رمان دوگانه جزیره سرگردانی و ساربان سرگردان اثر سیمین دانشور را برگزیدیم و درصدد پاسخ به این پرسش‌ برآمدیم که چرا و چگونه ناهم‌گونی و ناسازگاری نشانه‌ها نزد شخصیت‌های این رمان حکایت‌گرِ عدم امنیت نشانه‌ای و ستیز و تعارض و تباین در گفتار و رفتار آن‌ها و نابسامانی و تزلزل در ژرف‌ساخت‌های جامعه‌ای که در آن می‌زیسته‌اند‌‌، می‌باشد؟ خوانش این دو متن با تکیه بر نظریة نشانه‌شناسی اجتماعی نشان داد که عدم هم‌خوانی رمزگان‌های نشانه‌ای موجود در حوزه گفتاری و رفتاریِ شخصیت‌ها باعث به‌وجود آمدن تقابل‌ و ستیز میان هنجارها و به تبع تعارضِ کنش‌های گفتاری و رفتاری آنان در این آثار می‌شود. مجموعة این تعارض‌ها که برآمده از ژرف‌ساخت‌های اجتماعی و فرهنگیِ متفاوت شخصیت‌ها است‌‌، آن‌ها را دچار نوعی احساس عدم امنیت نشانه‌ای می‌کند که گاه به سکوت نشانه‌ای‌‌، گاه به بیش‌تصحیحی و گاهی به تلافی نشانه‌ای متوسل می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

نشانه‌شناسی اجتماعی‌‌؛ کلنکن‌برگ‌‌؛ عدم امنیت نشانه‌ای‌‌؛ جزیرة سرگردانی‌‌؛ ساربان سرگردان‌‌؛ سیمین دانشور