بازشناسی ویژگی‌های سبکی شعر جمال‌الدین عبدالرزاق اصفهانی

پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی

مقاله 7، دوره 6، شماره 20، شهریور 1394، صفحه 129-152   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسنده

فریبا قره‌داغی کراله^*

دانش‌آموختة دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد.

چکیده

جمال­الدین عبدالرزاق اصفهانی (؟- 588 هـ. ق) از شاعران قرن ششم هجری و از نمایندگان برجستۀ سبک سلجوقی یا بینابین است. در این تحقیق پس از بررسی سبک‌شناختی شد جمال‌الدین موارد ذیل روشن شد که وی در قالب­های متعدد شعری از قبیل قصیده‌‌، غزل‌‌، قطعه‌‌، رباعی‌‌، ترکیب_­ و ترجیع_­بند طبع آزمایی کرده است. اکثر قصاید او بدون تغزل است. هشتاد و سه قصیده وی دارای شریطه و بقیه بدون شریطه هستند. از بحور سالم‌‌، جز متقارب و هزج استفاده نکرده است. کاربرد ردیف و قافیه­­های مشکل و طولانی در دیوان وی به وفور دیده می­شود. در دیوان جمال توجه به صورت­های خیالی هم‌چون تشبیه‌‌، استعاره‌‌، کنایه و مجاز بارز است‌‌، ولی آرایه­های ادبی جلوه­ای معتدل دارند. در زمینۀ فکری این خصایص در شعر او مشاهده می­شود: اشاره به جزئیات علوم مختلف (فلسفه‌‌، موسیقی‌‌، طب‌‌، نجوم)‌‌، شکایت از کسادی بازار فضل‌‌، پند و موعظه‌‌، مخالفت با فلسفۀ یونان‌‌، مفاخره‌‌، شکایت از ابنای عصر و اوضاع روزگار‌‌، اشاره به قرآن و حدیث­‌‌، توجه به حقارت مدح و مدّاحی‌‌، تقاضای خواسته­های حقیر و هجو. وفور لغات و اصطلاحات عربی‌‌، کاربرد دو حرف اضافه برای یک متمم‌‌، استفاده از "می" به جای "ب" در فعل امر‌‌، کاربرد "اندر" به جای "در" (به شیوۀ سبک خراسانی) از مختصات زبانی بارز در کلام اوست. 

کلیدواژه‌ها

سبک بینابین‌‌؛ بسامد‌‌؛ قصیده‌‌؛ قوافی دشوار‌‌؛ تشبیه؛ جمال‌الدین عبدالرزاق اصفهانی