دو سهو در شروح حافظ

پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی

مقاله 3، دوره 3، شماره 8، شهریور 1391، صفحه 61-74   

نوع مقاله: پژوهشی

چکیده

جُستار پیش رو، به بررسى و اصلاح دو سهو و اشتباه درباره دو گروه‏واژه "دم" و "دام" پرداخته‏است. نخستین شارحان دیوان حافظ در عصر جدید، که هم صاحب‏نظر بوده‏اند و هم با شیوه‏هاى پژوهش ادبى نیز آشنایى داشته‏اند، به دلیل کمىِ منابع پژوهش یا نوپا بودن پژوهش‏هاى زبان‏شناختى و ریشه‏شناختى درباره دو گروه‏واژه "دم" و "دام"، به خطا رفته‏اند.
واژه "دم" که به معناى نفس است و با واژه‏هاى "دمیدن"، "دماغ" و "آماس" از یک خانواده است با واژه "دم" و البتّه با همین تلفظ، معانى "لبه"، "کناره"، "نزدیک" و "مقارن"، خلط و اشتباه شده‏است. گروه دیگر، واژه "دام" است که یک بار به معناى "تور"، "شبکه" و "زنجیر" و بار دیگر به معناى "حیوان وحشىِ غیر درنده" یا حتّى "حیوان اهلى" است. لازم به ذکر است که این واژه‏ها، از ریشه‏هاى متفاوت هندواروپایى به زبان فارسى راه یافته‏اند.
در این مقاله ضمن نشان دادن کارکرد هر کدام از این کلمات در متون ادبى، به لحاظ ریشه‏شناسى نیز تک‏تک واژگان بررسى و تحلیل شده‏اند، هم‏چنین برخى سهوهاى رخ داده در تحقیقات و پژوهش‏هاى ایرانى را درباره این واژه‏ها یادآورى کرده‏ایم.

کلیدواژه‌ها

: شروح دیوان حافظ؛ ریشه‏شناسى؛ واژگان فارسى؛ دام؛ دَم