تأثیرگذارى صحنه بر "شخصیّت" در داستان ‏هاى "مخزن‏ الأسرار نظامى"

پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی

مقاله 5، دوره 3، شماره 8، شهریور 1391، صفحه 105-124   

نوع مقاله: پژوهشی

چکیده

تأثیر و تأثّر بین عناصر ساختارى داستان، به علّت آمیختگى ذاتى آن‏ها با یک‏دیگر، امرى طبیعى است، امّا در این میان، ارتباط بین برخى عناصر، از اهمیّت ویژه‏ترى برخوردار است؛ عنصر "شخصیّت" به عنوان یکى از اصلى‏ترین عناصر ساختارى داستان‏ها، معمولاً به نوعى خاص، با عنصر "صحنه" ارتباط مى‏یابد.
"نظامى گنجوى" در کتاب "مخزن‏الأسرار" خود براى بیان مفاهیم عمیق اخلاقى و فلسفى، از فنّ داستان بهره گرفته، به همین دلیل، داستان‏هاى او از عناصر ساختارى متنوعى برخوردارند. در این تحقیق، با بررسى داستان‏هاى "مخزن‏الأسرار" و توجّه به دو عنصر "صحنه" و "شخصیّت" در این داستان‏ها، تلاش شده تا چگونگى ارتباط و التزام بین مؤلّفه‏هاى یادشده، بیش‏تر شناخته‏شود. از این رو، بحث‏هاى مقدّماتى مقاله، به انواع شخصیّت‏پردازى‏ها و صحنه‏سازى‏ها در "مخزن‏الأسرار" مى‏پردازد و سپس تأثیرگذارى صحنه‏هاى داستانى بر تنوّع شخصیّت‏ها، مورد توجّه قرار مى‏گیرد و سرانجام بررسى‏هاى مذکور به آن‏جا منتهى مى‏شود که بدانیم هرچند تأثیرپذیرى یادشده، به معناى شکل‏گیرى تمام و کمال شخصیّت، در اثر حضور در صحنه‏ها نیست، امّا به هر حال، صحنه‏ها و فضاسازى‏هاى داستانى، در داستان‏هاى منظوم "مخزن‏الأسرار"، گاهى عامل معرّفى شخصیّت‏ها مى‏شود یا
این‏که به طرق مختلف، شخصیّت‏ها را دچار دگرگونى و تحوّل مى‏نماید.

کلیدواژه‌ها

نظامى گنجوى؛ مخزن‏الأسرار؛ عناصر داستان؛ شخصیّت؛ صحنه