ارتباط بین مفاهیم سرمایه ی اجتماعی و کیفیت ذهنی و عینی محیط شهری (نمونه موردی محله پنبه ریسه قزوین)

آمایش محیط

مقاله 5، دوره 8، شماره 30، آذر 1394، صفحه 87-109   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

حسن سجادزاده^{* 1}؛ محمدرضا یزدان پناه شاه آبادی²

¹(دکتری شهرسازی، عضو هیأت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان، دانشکده هنر و معماری)

²(پژوهشگر دوره دکتری، رشته طراحی شهری، دانشگاه بو علی سینا همدان، دانشکده هنر و معماری)

چکیده

نگرش اجتماعی به مسائل شهری پارادایمی است که از دهه 60 میلادی جایگاه خود را در ادبیات نظری و سپس در طرح­های شهری پیدا کرده­است. در واقع ارتقاء کیفیت­های محیطی نه تنها به مهم ترین هدف در طرح های شهری شده است بلکه پایش و اندازه گیری آن نیز یکی از شاخص ها و ابزارهای مهم در زمینه پایش اهداف برنامه­ریزی و طراحی شهری است. به طور کلی در ادبیات نظری مربوط به بررسی کیفیت­های محیطی دو رویکرد عمده وجود دارد. یکی به بررسی ابعاد عینی و مصداقی در زمینه کیفیت محیط می­پردازد و دیگری به کیفیت اظهار­شده توسط شهروندان توجه می­کند که با عنوان کیفیت ذهنی محیط شناخته می­شود. به طور قطع می­توان اظهار داشت بین این دو مفهوم ارتباط مستقیمی وجود دارد. ولی این رابطه همیشه به صورت رابطه ی خطی نیست. هدف اصلی این پژوهش بررسی علل اصلی این موضوع است. بر این ­اساس، فرضیه این پژوهش به صورت زیر تعریف شد: میزان سرمایه ی اجتماعی شهروندان در مقایسه با شرایط عینی محیط، تأثیر بیش تری بر میزان رضایت از محیط شهری دارد. در واقع سرمایه ی اجتماعی بالاتر سبب ایجاد رضایت­مندی کلی از زندگی و به طور خاص از محیط شهری خواهد­شد.
به منظور بررسی فرضیه فوق محله پنبه ریسه قزوین به عنوان نمونه مورد بررسی قرار گرفت. ابتدا جهت سنجش شرایط عینی و میزان رضایت­مندی ذهنی (کیفیت ذهنی) از محیط شهری و سرمایه ی اجتماعی شاخص هایی تبیین شد. سپس بر اساس این شاخص ها پرسش نامه­ای تدوین و در یک نمونه با حجم 311 نفر از ساکنان محله توزیع شد. سپس از طریق روش تحلیل مسیر که اساس آن بر محاسبه ی ضرایب رگرسیونی استاندارد شده می­باشد، به بررسی میزان تأثیر سرمایه ی اجتماعی و کیفیت عینی محیط شهری بر میزان کیفیت ذهنی محیط پرداخته­شد. نتایج حاکی از آن است ضریب تأثیر سرمایه ی اجتماعی بر کیفیت ذهنی محیط شهری برابر 0.457 می­باشد. این درحالی است که ضریب تأثیر کیفیت عینی بر کیفیت ذهنی برابر 0.381 است. این موضوع فرضیه پژوهش را تأیید می­کند. بر این اساس با ارتقاء 1 واحدی در میزان سرمایه ی اجتماعی می­توان انتظار داشت میزان کیفیت ذهنی 0.457 واحد بیش تر و با افزایش 1 واحدی در کیفیت عینی کیفیت ذهنی 0.381 واحد بیش تر شود. در نتیجه این پژوهش اهمیت توجه به ارتقاء سرمایه ی اجتماعی و توجه به این ابعاد را در برنامه­ریزی و طراحی شهری نشان می­دهد. در واقع ایجاد امکان تعاملات اجتماعی از طرق مختلف باید یکی از اهداف اصلی در طرح های توسعه ی شهری قرار گیرد.
 

کلیدواژه‌ها

کیفیت محیط شهری؛ کیفیت ذهنی و عینی محیط شهری؛ سرمایه ی اجتماعی؛ تحلیل مسیر