از پیر خرد یونگ تا پیر مغان حافظ

پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی

مقاله 5، دوره 2، شماره 6، اسفند 1390، صفحه 113-131   

نوع مقاله: پژوهشی

چکیده

یکى از کهن‏الگوهاى ضمیر ناخودآگاه جمعى که یونگ آن را در روان‏شناسى تحلیلى خود مطرح کرده، پیر خرد است. این کهن‏الگو غالبا به صورت شخصیتى که جنبه راهنما دارد، در وجود فرد ظاهر مى‏شود. یونگ این کهن‏الگو را در دوران جوانى به صورت یک شخصیت مسن و مقتدر در ساختار وجودى خویش کشف کرد و آن را شخصیت شماره دو نام نهاد. به اعتقاد یونگ پیر خرد در وجود مرد به صورت یک راهنماى مذکر یا پیرمرد خردمند و در وجود زن به شکل یک زن برتر مانند راهبه، ساحره و الهه طبیعت ظاهر مى‏شود. پیر خرد مى‏تواند از برخى جهات با یکى از شخصیت‏هاى مطرح‏شده در دیوان حافظ یعنى پیر مغان مورد مقایسه قرار گیرد. پیر مغان را مى‏توان یکى از کلیدى‏ترین شخصیت‏هاى دیوان حافظ به شمار آورد. فرضیه‏اى که این پژوهش به اثبات آن پرداخته، این است که پیر مغان از برخى جنبه‏ها با کهن‏الگوى پیر خرد نزدیک است. نتیجه حاصل از این پژوهش آن است که با توجه به پیشینه کاربرد شخصیت پیر مغان در آثار ادبى که زمینه‏ساز بسیارى از اندیشه‏هاى حافظ به‏شمار مى‏آید، این شخصیت على‏رغم شباهت‏هایى که با کهن‏الگوى پیر خرد دارد به طور کامل قابل تطبیق با این کهن‏الگو نیست.

کلیدواژه‌ها

یونگ؛ کهن الگو؛ پیر خرد؛ حافظ؛ پیر مغان